Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- To spotkanie poświęcone jest niezwykle ważnemu tematowi – systemowi wsparcia dla osób starszych  – mówi Adam Bodnar na spotkaniu w Starostwie w Krapkowicach. Przyszło na nie ok. 50 osób.

Wspierający Rzecznika Praw Obywatelskich zespół ekspertów ds. osób starszych – najlepsi fachowcy od polityki społecznej w Polsce – przygotowali model wsparcia dla osób starszych. Teraz RPO dyskutuje o nim z przedstawicielami lokalnych społeczności. Wiadomo bowiem, że w różnych regionach sytuacja jest różna i różne są problemy. Na przykład w Krapkowicach seniorzy to nie tylko osoby, które tu spędziły całe życie, ale także ci, którzy wracają tu po latach.

Rekomendacje ekspertów przedstawiła zebranym dyr. Barbara Imiołczyk z Biura RPO.

Co i raz słychać o naruszaniu praw osób starszych i niesamodzielnych w domach opieki. Nasze społeczeństwo się starzeje, więc istnieje duże zapotrzebowanie społeczne na różne formy opieki.

Wśród największych problemów dotyczących osób starszych są: utrudniony dostęp do lekarzy, brak oddziałów geriatrycznych, czy wciąż nieprzyjęty program alzheimerowski. - Bez odpowiedniego wyczulenia i nastawienia władz – zarówno centralnych jak i lokalnych - niewiele się zmieni, a doskonale widać, że potrzeby są po prostu ogromne – podkreśla rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar.

Rozmowa w Krapkowicach dotyczyła przede wszystkim sposobów wykorzystywania wzorów przygotowywanych przez ekspertów a także oceny jakości usług opiekuńczych.

Ocena jakości usług – tego jeszcze nie mamy. Łatwo bowiem standaryazuje się procedury albo organizację  przestrzeni, a już nie to, jak ludzie traktują się nawzajem – a przecież w tym jest istota problemu.

Adam Bodnar przypomniał, że Rzecznik Praw Obywatelskich pełni też funkcję instytucji kontrolującej prewencyjnie przestrzeganie praw człowieka w miejscach, gdzie przebywają osoby pozbawione wolności (Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur). To nie tylko więzienia, ale i szpitale psychiatryczne, schroniska dla nieletnich oraz domy pomocy społecznej. Na tej podstawie zostanie niebawem opublikowany raport z oceną i rekomendacjami w sprawie przeciwdziałania okrutnemu i poniżającemu traktowaniu.

Od początku 2017 r. RPO w ramach prewencji wizytuje też komercyjne domy opieki.

O takich wizytach-kontrolach mówiła też szefowa ośrodka pomocy społecznej w Krapkowicach. – Jeżdżę po to, by odwiedzać pensjonariuszy. Jeżdżą też nasi pracownicy. Bo ludzie często nie mają rodziny. Nie możemy dopuszczać do tego, żeby nikt się ludźmi nie interesował, ani w domu pomocy ani w domu własnym seniora – powiedziała.

Na opiekę nad seniorami potrzebne są pieniądze – przedstawicielka starostwa w Nysie opowiadała o tym, jak powiat stara się zdobyć środki na to. Dzięki temu w powiecie powstał dzienny dom opieki (tylko dla 13 osób, ale działa). Działają też trzy zakłady opiekuńczo-lecznicze, a starosta zabiega o to, by gminy  finansowały łóżka dla członków swoich wspólnot.

Barbara Imiołczyk przypomniała, jak ważne jest wsparcie dla rodzin, które się opiekują osobami starszymi. Bo inaczej osoba, która zajmuje się osobą zależną, sama staje się osobą zależną – bo nie może pracować, nie ma jak załatwiać swoich spraw, leczyć się itd. Dlatego tak ważne jest organizowanie centrum usług opiekuńczych, dzięki którym opiekunowie mogą choć na chwilę odpocząć.

Pomysły ekspertów BRPO na całościową lokalną politykę senioralną 

Przygotowana przez ekspertów RPO publikacja  „System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania” zawiera rozwiązania, które z powidzeniem mozna wdrażać w środowiskach lokalnych. - Chodzi o to, by stworzyć taką listę działań, które w kilku różnych obszarach mogą zostać podjęte wobec seniorów. To pewne wskazówki i pomysły, które mają inspirować lokalne władze do podejmowania własnych ciekawych inicjatyw – podkreślał Adam Bodnar.

„System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania” zawiera listę działań/usług w siedmiu obszarach (od bezpieczeństwa ekonomicznego po mieszkalnictwo).

Łatwo można dzięki niej sprawdzić, co jest do zrobienia w naszym najbliższym otoczeniu, żeby starsi ludzie mogli cieszyć się samodzielnością, a ich rodziny – jeśli nadejdzie czas opieki  - nie były przeciążone zadaniami opiekuńczymi. Może być kopalnią dobrych pomysłów do wykorzystania lokalnie i w debatach medialnych.

Eksperci zwracają uwagę, że te działania w najbliższym otoczeniu muszą być bardzo różnorodne i dobrze koordynowane. Nie wystarczy dobry lekarz, jeśli mieszkanie nie  jest dostosowane do potrzeb osoby starszej. Nie wystarczy przyjazny dom dziennego pobytu, jeśli nie ma do niego jak dojechać.

Zalecenia ekspertów – autorów publikacji rozpisane są bardzo szczegółowo, ze wskazaniem, kto i jak może się czym zająć. Poniżej tylko skrótowy wyciąg:

Zdrowa starość zaczyna się za młodu, dlatego tak ważne jest popularyzowanie informacji dotyczących prawidłowej diety, dostępu do usług ochrony zdrowia, rehabilitacji.

Dla osób starszych bardzo ważne są – uwaga! – informacje  o  zajęciach  sportowych dla seniorów, o spotkaniach upowszechniających wiedzę z zakresu zdrowego trybu życia, spotkania ze specjalistami, np. dietetykami, rehabilitantami.

Do tego dochodzić powinny rzetelne informacje o ryzykach związanych z postępującym procesem biologicznego starzenia się, np. ryzyko upadków i sposoby zapobiegania. Trzeba to wiedzieć, zanim to się stanie!

• Zajmij się zdrowiem, zanim ono zajmie się Tobą

Osoby będące w zaawansowanym wieku (późniejsza faza starości) potrzebują opieki ze strony lekarza geriatry i współpracującego z nim zespołu opieki geriatrycznej. Leczenie się osoby starszej u kilku specjalistów jednocześnie bez możliwości całościowego spojrzenia na pacjenta i jego problemy zdrowotne może zmniejszać skuteczność terapii.

Osoby z zaburzeniami poznawczymi, zależnie od stopnia nasilenia tych zaburzeń, mogą korzystać z różnych, dostosowanych do ich sytuacji, form wsparcia środowiskowego, zarówno w środowisku zamieszkania, jak i w placówkach półotwartych.

To ważne zadanie dla samorządu lokalnego, a szczególnie dla podległych mu placówek służby zdrowia, ośrodki pomocy społecznej i środki wsparcia działające w systemie ośrodków pomocy społecznej.

• To ważne, byśmy wszyscy zrozumieli, dlaczego na już musimy kształcić geriatrów i porządnie ich potem wynagradzać!

Nikt nie chciałby na starość trafić do domu opieki  - z dala od znajomych kątów, ludzi, drzew i zwierząt. Jak sprawić, by było to możliwe, choć powoli siły człowieka opuszczają? Kluczem są usługi opiekuńcze.

Usługi opiekuńcze będą zyskiwały na znaczeniu zarówno ze względu na rosnące potrzeby osób starszych, jak i z powodów natury ekonomicznej i związanych z organizacją pracy oraz optymalnym wykorzystaniem kadr.

Zapewnienie właściwej opieki w środowisku zamieszkania może mieć decydujące znaczenie dla jakości życia osoby starszej.

Sieć placówek dziennej opieki musi być w otoczeniu seniora (więc warto zacząć się za tym rozglądać, a samorząd powinien zacząć tworzyć bazę informacji o instytucjach dziennego pobytu, ich ofercie i profilu). Musi być do nich zapewniony dojazd/transport.  Te placówki – kluczowe dla tego, byśmy jak najdłużej mogli mieszkać w swoich mieszkaniach – muszą mieć oferty dostosowane do stanu zdrowia i potrzeb seniorów (np. dla osób chorych na chorobę Alzheimera).

Senior powinien mieć dostęp do dopasowanych indywidualnie usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania, wspierających go w prowadzeniu gospodarstwa domowego.

• Osoby starsze muszą otrzymywać wsparcie w postaci usług - w zakresie pomocy w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opieki higienicznej, rozwijaniu kontaktów ze środowiskiem i rodziną.
• Równie ważne są usługi w ramach treningów samoobsługi i umiejętności w zakresie czynności dnia codziennego oraz umiejętności i funkcjonowania w życiu społecznym.

Takie instytucje powinny być tworzone w każdej gminie, a także w parafiach.

• Ważne, by pamiętać, że opieka nad seniorem to nie jest wyłącznie zadanie jego rodziny, ale całej wspólnoty lokalnej

O czym warto pamiętać?

• O systemie dostarczania posiłków osobom niemogącym samodzielnie ich przygotować.
• O telefonie zaufania dla osób korzystających z usług opiekuńczych.
• O systemie oceny opiekunów środowiskowych dostępny dla osób poszukujących opiekuna (zarówno dla seniora, jak i jego bliskich).
• O rozwoju i wspieraniu wolontariatu osób starszych w obszarze usług opiekuńczych (samopomoc).
• O organizacji opieki krótkookresowej w placówkach świadczących całodobową opiekę (tzw. opieka wytchnieniowa dla krewnych opiekujących się na stałe seniorem).
• O opiece  psychologicznej dla bliskich osoby starszej.
• O wypożyczalniach sprzętu medycznego i do opieki nad osobami niesamodzielnymi.
• O bezpłatnej informacji o możliwościach uzyskania pomocy oferowanej przez wolontariuszy (banki czasu wolnego).
• Wiele z tych działań to równocześnie doskonały pomysł na aktywność społeczną dla osób ciągle młodych (przynajmniej duchem, jeśli już nie ciałem)

Co jest potrzebne? Pracodawcy, w tym pracodawcy sektora publicznego muszą doceniać pracę osób starszych. Powinni mieć oni możliwość pracy dorywczej, ale też szkoleń. Informacja o możliwości takiej pracy powinna być łatwo dostępna (np. targi pracy dla seniorów). Musimy wykształcić doradców zawodowych pracujących z osobami starszymi!

Trzeba pamiętać o ułatwianiu seniorom dostępu do oferty kulturalnej, np. poprzez regulowanie zasad odpłatności, ale też przez dostosowanie pory imprez do potrzeb seniorów. Trzeba pamiętać, że organizatorzy takich imprez mogą  korzystać z wiedzy, doświadczenia i umiejętności seniorów.

Osoby starsze mogą się kształcić, a jeśli nie mogą już tergo robić same, trzeba zadbać o to, by miał im kto poczytać i nauczyć, jak się obsługuje nowoczesne urządzenia ułatwiające dostęp do kultury (uwaga do osób młodych: kiedy będziecie starsi, w obiegu będą urządzenia, których dziś nikt nie jest w stanie sobie wyobrazić. Wyjaśniając osobom starszym, jak odtwarzać audiobooka z tabletu, zwiększacie szanse, że kiedyś ktoś opowie wam, jak działa to „coś”).

Zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego polega nie tylko na dostarczaniu środków utrzymania, ale i na ochronie przed ich utratą, której konsekwencją jest ograniczenie możliwości zaspokajania potrzeb.

• Seniorzy będą bardziej aktywni, jeśli lokalna społeczność wprowadzi dla nich ulgi (np. karta seniora). Pomoc społeczna powinna pilnie baczyć, by osoby w trudnej sytuacji materialnej nie pozostawały bez pomocy.
• Ale że wiele zależy od polityki emerytalno-rentowej państwa i polityki płacowej państwa, trzeba o tym głośno i dużo rozmawiać.
•  Bezpieczeństwo finansowe seniorów zależy też od ich wiedzy o świecie finansów. Dobra informacja pozwala na zapobieganie oszustwom i wyłudzeniom. Bardzo ważna jest dobra informacja konsumencka.