Biuletyn Informacji Publicznej RPO
Sygnaliści
Data:
Ustawą z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. poz. 928), wdrażającą unijną Dyrektywę 2019/1937 o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej, Rzecznikowi Praw Obywatelskich powierzono zadania związane z przyjmowaniem zgłoszeń zewnętrznych, ich wstępną weryfikacją i skierowaniem do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych.
W celu realizacji tych zadań w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich został utworzony Zespół do spraw Sygnalistów. Celem działania zespołu jest zapewnienie prawidłowej i terminowej realizacji zadań RPO w zakresie wynikającym z ustawy.
Więcej informacji o zadaniach Rzecznika i pracy Zespołu znajduje się na stronie Zespołu do spraw Sygnalistów BRPO: sygnalisci.gov.pl
Informacje kontaktowe (art. 48 ust. 1 pkt 1)
Zespół do spraw Sygnalistów Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
ul. Puławska 99a
02-595 Warszawa
Infolinia przeznaczona do dokonywania ustnych zgłoszeń zewnętrznych: (22) 20-98-499
Formularz zgłoszeń zewnętrznych: https://sygnalisci.brpo.gov.pl/pl/formularz_zgloszenia
Formularz wniosku o udzielenie porady: https://sygnalisci.brpo.gov.pl/pl/formularz_wniosek_porada
Procedura zgłoszeń zewnętrznych
Jeżeli naruszeniu prawa można skutecznie zaradzić w ramach struktury organizacyjnej podmiotu prawnego i nie zachodzi ryzyko działań odwetowych, sygnalista w pierwszej kolejności powinien rozważyć dokonanie zgłoszenia wewnętrznego. Ustawodawca nie wymaga, aby sygnalista dokonał zgłoszenia wewnętrznego przed zgłoszeniem zewnętrznym.
Aby zapobiec fałszywym zgłoszeniom ustawa przewiduje możliwość nałożenia kar na osoby, które świadomie przekazują nieprawdziwe informacje o naruszeniach prawa. Za takie działania grozi grzywna, ograniczenie wolności lub kara więzienia do 2 lat (art. 57 ustawy). RPO ma obowiązek zawiadomić prokuraturę w przypadku celowo dokonanego zgłoszenia opartego o nieprawdziwe informacje.
W przypadku, gdy Rzecznik uzna za zasadne zwrócenie się do sygnalisty o wyjaśnienia lub dodatkowe informacje (art. 39 ust. 1 ustawy), kontakt z sygnalistą w tej sprawie będzie miał miejsce za pośrednictwem wskazanego przez niego adresu do kontaktu (adres pocztowy lub adres e-mail).
Tryb postępowania mający zastosowanie w przypadku zgłoszenia zewnętrznego w Biurze RPO określa Zarządzenie Nr 67/2024 Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie procedury zgłoszeń zewnętrznych sygnalistów w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich
Dowiedz się więcej o zgłoszeniach zewnętrznych na stronie Zespołu ds. Sygnalistów
Ochrona prawna sygnalistów
Sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza naruszenie prawa lub ujawnia publicznie informacje o naruszeniu prawa uzyskane w kontekście związanym z pracą, a przedmiot zgłoszenia powinien mieścić się w zakresie spraw wskazanych w art. 3 i 4 ustawy.
Więcej o sygnalistach i ustawowa definicja na stronie Zespołu ds. Sygnalistów
Spełnienie tych wymogów nadaje osobie status sygnalisty i zostaje ona objęta ochroną na podstawie przepisów ustawy.
Zgodnie z art. 6 ustawy, przyznanie ochrony sygnaliście następuje od momentu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego pod warunkiem, że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa.
Sygnalista może liczyć na ochronę pod warunkiem, że jego zgłoszenie opiera się na uzasadnionych podstawach. Osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. (art. 48 ust. 1 pkt 2, pkt 8)
Dowiedz się więcej o ochronie sygnalistów na stronie Zespołu ds. Sygnalistów
Środki ochrony prawnej (art. 48 ust. 1 pkt 8)
Środki ochrony sygnalistów obejmują zakaz działań odwetowych (np. zakaz wypowiedzenia stosunku pracy), odwrócony ciężar dowodu (na stosującym działanie odwetowe będzie spoczywał ciężar dowodu, że podjęte działanie nie jest działaniem odwetowym), odszkodowanie za dopuszczenie się działań odwetowych, zakaz zrzeczenia się ochrony przyjętej w projektowanej ustawie oraz sankcje.
Dowiedz się więcej o ochronie sygnalistów na stronie Zespołu ds. Sygnalistów
Ponadto RPO udziela sygnalistom (również osobom rozważającym dokonanie zgłoszenia zewnętrznego), osobom pomagającym w dokonaniu zgłoszenia lub powiązanym z sygnalistą oraz osobom, których dotyczy zgłoszenie zewnętrzne, porad na temat praw i środków ochrony prawnej.
Link do wniosku o poradę na temat praw i środków ochrony prawnej
Ochrona sygnalisty przed odpowiedzialnością za naruszenie poufności
Dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, ochrony danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa, z uwzględnieniem art. 5, pod warunkiem że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą.
W przypadku wszczęcia postępowania prawnego dotyczącego takiej odpowiedzialności sygnalista może wystąpić o umorzenie takiego postępowania.
Uzyskanie informacji będących przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego lub dostęp do takich informacji nie mogą stanowić podstawy odpowiedzialności, pod warunkiem że takie uzyskanie lub taki dostęp nie stanowią czynu zabronionego.
Zasady poufności i przetwarzania danych osobowych
Rzecznik, uwzględniając charakter, zakres, kontekst i cele przetwarzania oraz ryzyko naruszenia praw lub wolności osób fizycznych, podejmuje odpowiednie środki organizacyjne i techniczne, aby przetwarzanie danych osobowych pozyskanych w związku z przyjmowaniem zgłoszeń zewnętrznych odbywało się w sposób uniemożliwiający nieupoważnionym osobom uzyskanie dostępu do informacji i danych objętych zgłoszeniem i zapewniający w szczególności ochronę poufności tożsamości sygnalisty oraz osoby, której dotyczy zgłoszenie.
Rzecznik zapewnia poufność danych pozyskanych, w związku z otrzymanym zgłoszeniem zewnętrznym. Stąd też dane osobowe mogą być udostępnione jedynie podmiotom uprawnionym do tego na podstawie przepisów prawa.
Dane osobowe sygnalisty, pozwalające na ustalenie jego tożsamości, nie podlegają ujawnieniu nieupoważnionym osobom, chyba że wyraził on wyraźną zgodę na ich ujawnienie, w sytuacjach określonych w art. 8 ust. 1, 5 i 6 ustawy o ochronie sygnalistów lub, gdy ujawnienie jest koniecznym i proporcjonalnym obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa, w związku z prowadzonymi przez RPO postępowaniami wyjaśniającymi (w przypadku, gdy na podstawie art. 31 ust. 1 pkt 3 sam rozpatruje zgłoszenie zewnętrzne), postępowaniami przygotowawczymi lub sądowymi prowadzonymi przez sądy, w tym w celu zagwarantowania prawa do obrony przysługującego osobie, której dotyczy zgłoszenie, np. na żądanie Policji, prokuratora, sądu.
