Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich występuje w imieniu funkcjonariuszy Służby Celnej, którzy alarmowali, że po wejściu w życie nowej ustawy wielu z nich może stracić pracę (i w efekcie prawo do emerytury), albo część uposażenia. Podejmowali pracę przekonani, że choć muszą liczyć się z licznymi ograniczeniami związanymi z pełnieniem służby, to przynajmniej państwo gwarantuje im jej stabilność. Teraz jednak będą zdani na arbitralną decyzję przełożonych, która nawet nie będzie podlegała kontroli sądu.

Dla wielu celników z kilkudziesięcioletnim stażem w służbie oznaczać to będzie złamanie kariery zawodowej, straty materialne i prestiżowe oraz przekreślenie dotychczasowego dorobku zawodowego.

Podobne uwagi zgłaszali też eksperci, w tym prof. Witold Modzelewski. W opinii[1] dr A. Halickiego przepisy rodzą wręcz pokusę do pozbycia się w arbitralny sposób funkcjonariuszy bądź pracowników z administracji danin publicznych.

W podobnej sprawie RPO Janusz Kochanowski alarmował premiera Kaczyńskiego

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar przypomina, że problem wygaśnięcia stosunków pracy przy reformowaniu administracji publicznej był przedmiotem wystąpień rzecznika praw obywatelskich dr Janusza Kochanowskiego do rządu Jarosława Kaczyńskiego: do minister pracy i polityki społecznej Anny Kalaty oraz do premiera Jarosława Kaczyńskiego.

- Nie kwestionując idei przeprowadzanej reformy, pragnę zwrócić uwagę na wątpliwości wyrażone przez środowisko celników, a dotyczące ich przyszłości zawodowej – pisze RPO.

Celnik dostanie propozycję, albo nie

Zgodnie ustawą wprowadzającą Krajową Administrację Sądową (art. 167 ust. 7 ) do 31 maja 2017 r. funkcjonariusze dostaną od swoich dyrektorów izby administracji skarbowej pisemną propozycję określającą nowe warunki zatrudnienia albo pełnienia służby. To znaczy że może pracować dalej tam, gdzie pracował, na tych samych warunkach, albo szef zaproponuje mu pracę na stanowisku pracowniczym (zasadnicza zmiana statusu dla funkcjonariusza).

A jeśli pracownik bądź funkcjonariusz celny takiego pisma od przełożonego w ogóle nie dostanie, to straci pracę - z dniem 31 sierpnia 2017 r.  (art. 172 ust. 1 ustawy wprowadzającej KAS).  Przepisy skonstruowane są tak, że w tej sytuacji nie będzie można poddać działania przełożonego kontroli administracyjnej albo dochodzić swoich praw przed sądem.

Gwarancje dotyczące stosunku służbowego są podstawą neutralności politycznej i stabilności służb

Problem trwałości stosunku służbowego funkcjonariuszy[2] był już przedmiotem rozważań[3] Trybunału Konstytucyjnego – jeszcze w sprawie dotyczącej zniesienia Urzędu Ochrony Państwa i utworzenia Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencji Wywiadu.

Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił wtedy, dlaczego demokratyczne państwo we własnym interesie prawnym gwarantuje stabilność stosunku służbowego funkcjonariuszy bardziej niż w przypadku zwykłych pracowników.

• Po pierwsze, jest to gwarancja realizacji art. 60 Konstytucji („Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach”). Tylko bowiem precyzyjne sformułowanie warunków ubiegania się o przyjęcie do służby, a przede wszystkim - warunki jej pełnienia - pozwala ocenić, czy obywatele mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.
• Po drugie, zapobiega arbitralności w ocenie funkcjonariusza przez zwierzchnika w sytuacji, w której warunki służby wymagają podporządkowania i daleko idącej dyspozycyjności.
• Po trzecie, stanowi to jedną z gwarancji politycznej neutralności i stabilności służb specjalnych. To czynnik ograniczający instrumentalne ich wykorzystywanie dla celów politycznych aktualnej większości parlamentarnej.

W wyroku z 12 grudnia 2002 r. Trybunał Konstytucyjny podkreślił, w odniesieniu do służby cywilnej, że podstawowym i koniecznym elementem pozwalającym zachować neutralność polityczną korpusu jest takie ustawowe ukształtowanie powoływania i funkcjonowania służby cywilnej, które zagwarantuje brak, choćby przejściowych, możliwości jakiejkolwiek ingerencji w tym zakresie ze strony polityków sprawujących władzę (K 9/02, OTK ZU nr 7/A/2002, s. 1264).

Należy również zwrócić uwagę, że zamieszczenie w ustawie gwarancji stabilności zatrudnienia daje podstawę do uzasadnionego oczekiwania, że ustawodawca nie zmieni w sposób arbitralny zasad ochrony trwałości stosunku pracy. Ma to zatem znaczenie z punktu widzenia układania planów życiowych jednostki (por. wyrok TK z 16 czerwca 2003 r., K 52/02, OTK ZU nr 6/A/2003, s. 710).

Dlatego – pisze RPO do Prezydenta – przepisy wprowadzające ustawę o KAS mogą naruszać Konstytucję.