Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wysokość świadczeń dla osób i rodzin wymagających osłony socjalnej jest niewystarczająca. Zbyt niskie kryteria dochodowe powodują, że wiele osób i rodzin potrzebujących pozostaje poza systemem wsparcia.
• Dlatego duży niepokój Rzecznika Praw Obywatelskich wzbudziły rządowe propozycje dla Rady Dialogu Społecznego dotyczące kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń z pomocy społecznej oraz kryteriów i świadczeń rodzinnych
• Mechanizmy, tryby i terminy weryfikacji zarówno kryteriów dochodowych jak i wysokości świadczeń wymagają przeglądu i odpowiedniej modyfikacji - pisze Marcin Wiącek do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk
• AKTUALIZACJA 25.07.2024: Resort informuje o powołaniu Zespołu ds. reformy systemu pomocy społecznej, który opracuje propozycje rozwiązań systemowych i prawnych reformujących system pomocy społecznej. Uwzględniona też zostanie kwestia reformy kryteriów dochodowych i systemu świadczeń. Kierunek wypracowywanych zmian to przeprowadzanie weryfikacji kryteriów dochodowych w  pomocy społecznej co roku - tak by próg interwencji socjalnej był jak najbliższy aktualnie obowiązujących kryteriów dochodowych. 

System świadczeń dla rodzin z dziećmi, osób z niepełnosprawnością oraz osób i rodzin w trudnej sytuacji życiowej i materialnej powinien być realną osłoną socjalną. Tymczasem do RPO wpływają skargi na niewystarczającą wysokość świadczeń rodzinnych i opiekuńczych, z funduszu alimentacyjnego, z pomocy społecznej - a także ograniczony do nich dostęp z uwagi na zbyt niskie kryteria dochodowe. 

Marcin Wiącek zwraca uwagę Pani Minister na ten problem, przypominając że pisał w tej sprawie 23 czerwca 2023 r. do MRiPS, ale nie otrzymał odpowiedzi.

W obecnych realiach społeczno-gospodarczych - przy znacznym wzroście kosztów utrzymania, spadku wartości pieniądza i perspektywie wzrostu cen energii - wysokość świadczeń dla osób i rodzin wymagających osłony socjalnej jest niewystarczająca. Określone na zbyt niskim poziomie kryteria dochodowe powodują natomiast, że już dzisiaj wiele osób i rodzin potrzebujących pozostaje poza systemem wsparcia.

W związku z tym duży niepokój Rzecznika wzbudziły rządowe propozycje dla Rady Dialogu Społecznego, dotyczące kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń z pomocy społecznej oraz kryteriów i świadczeń rodzinnych. 

Z informacji w przestrzeni publicznej wynika, że planowane jest podniesienie wysokości kryteriów dochodowych w pomocy społecznej dla:

• osoby samotnie gospodarującej: do kwoty 1010 zł (obecnie 776 zł), 
• dla osoby w rodzinie: do kwoty 823 zł (obecnie 600 zł). 

Propozycja kwot kryteriów dochodowych w świadczeniach rodzinnych skupia się na „zamrożeniu" tych progów, tj. pozostawienia ich na obecnym poziomie: 

• kryterium dochodowe ogólne - 674 zł 
• kryterium dochodowe dla rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością - 764 zł. 

Bez zmian pozostawiono także świadczenia rodzinne, zasiłki i dodatki do zasiłków rodzinnych. Wśród argumentów za takim rozwiązaniem przedstawiono m.in. funkcjonowanie programu 800+, świadczenie „Dobry Start" w wysokości 300 zł oraz nowy Program „Aktywny Rodzic" .

Świadczenia rodzinne i opiekuńcze, świadczenia z funduszu alimentacyjnego i świadczenia z pomocy społecznej stanowią istotny element systemu wsparcia. Umożliwiają osobom i rodzinom potrzebujących złagodzenie finansowych trudności, z jakimi muszą się mierzyć w trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej, wobec znacznego wzrostu kosztów utrzymania i spadku wartości pieniądza. 

W tym kontekście określone w ustawach o świadczeniach rodzinnych, o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz o pomocy społecznej mechanizmy, tryby i terminy weryfikacji zarówno kryteriów dochodowych jak i wysokości świadczeń wymagają przeglądu i odpowiedniej modyfikacji. 

Nie uwzględniają one bowiem czynników mających wpływ na sytuację finansową osób i rodzin, takich jak np. inflacja czy skokowy wzrost cen energii i ogrzewania. Powoduje to, że duża grupa osób w obliczu kryzysowej sytuacji pozostaje poza wsparciem, a udzielana pomoc finansowa - ze względu na spadek jej wartości - nie tylko nie spełnia swych zadań, ale nie zaspokaja elementarnych potrzeb pozwalających na zabezpieczenie godności człowieka. Rolą państwa jest stworzenie instrumentarium służącego zaspokajaniu niezbędnych potrzeb obywateli, a regulacje ustawowe powinny gwarantować efektywną pomoc.

W swoim piśmie RPO szczegółowo odnosi się do  kwestii:

• świadczeń rodzinnych i opiekuńczych
• świadczeń z funduszu alimentacyjnego
• świadczeń z pomocy społecznej

Marcin Wiącek zwraca się do Pani Minister o przeanalizowanie przedstawionych uwag i podjęcie działań naprawczych zabezpieczających osłonę socjalną osób potrzebujących i zagrożonych ubóstwem. Prosi też o stanowisko w sprawie.

RPO Marcin Wiącek: System świadczeń społecznych powinien być realnym wsparciem dla potrzebujących

Do mojego biura wciąż wpływają skargi, w których obywatele zwracają uwagę na niewystarczającą wysokość świadczeń społecznych. Dostęp do nich ograniczają również zbyt niskie kryteria dochodowe.

System świadczeń dla rodzin z dziećmi, osób z niepełnosprawnością, czy znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej powinien być realnym wsparciem. Powinien pomagać osobom potrzebującym i zagrożonym ubóstwem w radzeniu sobie z trudnościami.

Tymczasem w obecnych realiach, przy znacznym wzroście kosztów utrzymania i spadku wartości pieniądza, wysokość świadczeń jest niewystarczająca.

Dla przykładu - zasiłek pielęgnacyjny kierowany do osób z niepełnosprawnością pozostaje na niezmienionym poziomie od 2019 roku. I jak wynika z ostatnich propozycji rządu, zmiana jego wysokości nie jest planowana przez kolejne trzy lata.

Ponadto na zbyt niskim poziomie ustalone są kryteria dochodowe, co powoduje, że już dzisiaj wiele osób potrzebujących pozostaje poza systemem wsparcia.

Progi dochodowe, od których zależy możliwość uzyskania  świadczeń rodzinnych i ich wysokość, nie uległy zmianie od 2018 roku. Co więcej, niektóre z nich, jak choćby dodatek do zasiłku rodzinnego dla rodzica opiekującego się dzieckiem, jest taki sam od dwudziestu lat.

Podobnie wygląda sytuacja ze świadczeniem z funduszu alimentacyjnego. Choć kryterium dochodowe uprawniające do wypłaty pomocy jest waloryzowane, to sama kwota tej pomocy nie zmieniła się od 2008 roku.

Problem dotyczy też świadczeń socjalnych. Okazuje się, że mimo propozycji podwyższenia kryteriów dochodowych, osoby żyjące poniżej granicy ubóstwa nadal ich nie spełnią.

Sposób i terminy ustalania zarówno kryteriów dochodowych, jak i wysokości świadczeń wymagają zmiany.

Dlatego po raz kolejny zaapelowałem do pani Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o podjęcie działań, które zapewnią właściwą osłonę socjalną osób potrzebujących i zagrożonych ubóstwem.

Tak, aby przepisy gwarantowały efektywną pomoc, a państwo skutecznie wspierało obywateli w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb.

Odpowiedź Katarzyny Nowakowskiej, podsekretarz stanu w MRPiPS

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.) kryteria dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej przeprowadzanego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Na rok 2024 przypadła kolejna weryfikacja kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

W związku z tym, w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych przeprowadzono badanie progu interwencji socjalnej. Na podstawie wyników tego badania Rada Ministrów przedstawiła Radzie Dialogu Społecznego w dniu 15 maja 2024 r. propozycje podwyższenia kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń z pomocy. Rada Dialogu Społecznego nie uzgodniła wspólnego stanowiska wobec propozycji Rady Ministrów w ustawowym terminie, to jest do dnia 15 czerwca 2024 r.

Zgodnie z art. 9 ust. 8 ww. ustawy, w przypadku gdy Rada Dialogu Społecznego nie uzgodni w ustawowym terminie kryteriów dochodowych, to wraz z kwotami świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej są one ustalane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów na poziomie nie niższym niż w przedstawionej Radzie Dialogu Społecznego propozycji.

W związku z powyższym Rada Ministrów w dniu 12 lipca 2024 r. przyjęła rozporządzenie dotyczące wzrostu kryteriów dochodowych w pomocy społecznej (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2024 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej Dz. U. poz. 1044).

Zgodnie z powyższym aktem prawnym od dnia 1 stycznia 2025 r. wzrosną kryteria dochodowe w pomocy społecznej:

•    dla osoby samotnie gospodarującej - kryterium wyniesie 1010 zł, co oznacza wzrost o 234 zł, czyli o 30 proc.
•    dla osoby w rodzinie - kryterium wyniesie 823 zł, co oznacza wzrost o 223 zł, czyli o 37 proc.

Zmiana kwot kryteriów dochodowych wpłynie także na podwyższenie maksymalnej kwoty zasiłku stałego - do 1229 zł, co oznacza wzrost o 229 zł, czyli o 23 proc.

Dzięki tym zmianom będzie można uzyskać nie tylko wyższe świadczenia pieniężne, w szczególności w ramach zasiłku stałego, okresowego i celowego, ale również objąć wsparciem większą liczbę osób i rodzin.

Ponadto wyjaśniam, że zarządzeniem nr 24 Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 czerwca 2024 r. powołany został Zespół do spraw reformy systemu pomocy społecznej jako organ opiniodawczo-doradczy Ministra.

Do zadań Zespołu, w skład którego weszli zarówno eksperci jak i praktycy, będzie należało dokonanie analizy i oceny skuteczności i adekwatności istniejących rozwiązań w ramach systemu pomocy społecznej w Polsce, dostępności świadczeń, usług i innych form wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej oraz sytuacji pracowników systemu pomocy społecznej i na tej podstawie opracowanie propozycji rozwiązań systemowych i prawnych reformujących system pomocy społecznej.

W bieżących pracach Zespołu zostanie uwzględniona również kwestia reformy kryteriów dochodowych i systemu świadczeń. Kierunek wypracowywanych zmian to przeprowadzanie weryfikacji kryteriów dochodowych w pomocy społecznej co roku tak by próg interwencji socjalnej był jak najbliższy aktualnie obowiązujących kryteriów dochodowych.

III.7065.165.2022