Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wysokość świadczeń dla osób i rodzin wymagających osłony socjalnej jest niewystarczająca. Zbyt niskie kryteria dochodowe powodują, że wiele osób i rodzin potrzebujących pozostaje poza systemem wsparcia.
• Dlatego duży niepokój Rzecznika Praw Obywatelskich wzbudziły rządowe propozycje dla Rady Dialogu Społecznego dotyczące kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń z pomocy społecznej oraz kryteriów i świadczeń rodzinnych
• Mechanizmy, tryby i terminy weryfikacji zarówno kryteriów dochodowych jak i wysokości świadczeń wymagają przeglądu i odpowiedniej modyfikacji - pisze Marcin Wiącek do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk
• AKTUALIZACJA 25.07.2024: Resort informuje o powołaniu Zespołu ds. reformy systemu pomocy społecznej, który opracuje propozycje rozwiązań systemowych i prawnych reformujących system pomocy społecznej. Uwzględniona też zostanie kwestia reformy kryteriów dochodowych i systemu świadczeń. Kierunek wypracowywanych zmian to przeprowadzanie weryfikacji kryteriów dochodowych w  pomocy społecznej co roku - tak by próg interwencji socjalnej był jak najbliższy aktualnie obowiązujących kryteriów dochodowych. 
• AKTUALIZACJA 11.09.2024: ZRPO Stanisław Trociuk wskazuje minister Agnieszce Dziemianowicz-Bąk na brak odpowiedzi co do niewystarczającej wysokości świadczeń rodzinnych i opiekuńczych i świadczeń z funduszu alimentacyjnego, a także ograniczonego do nich dostępu z uwagi na zbyt niskie kryteria dochodowe.
• AKTUALIZACJA 18.09.2024: Resort podaje, że w 2024 r. realizowany jest radykalny wzrost wydatków na świadczenia związane ze wsparciem rodzin o 47% w stosunku do 2023 r. Na wzrost ten składają się przede wszystkim zwiększone wydatki na program „Rodzina 800+”(podwyżka świadczenia wychowawczego z kwoty 500 zł na 800 zł miesięcznie i zapewnienie środków na jej realizację) oraz na świadczenia związane z nowym programem „Aktywny Rodzic”, jak też świadczenia dla opiekunów i osób niepełnosprawnych.
• Ponadto MRPiPS informuje o podjęciu analiz dotyczących wprowadzenia systemowych zmian w obszarze świadczeń rodzinnych. 

System świadczeń dla rodzin z dziećmi, osób z niepełnosprawnością oraz osób i rodzin w trudnej sytuacji życiowej i materialnej powinien być realną osłoną socjalną. Tymczasem do RPO wpływają skargi na niewystarczającą wysokość świadczeń rodzinnych i opiekuńczych, z funduszu alimentacyjnego, z pomocy społecznej - a także ograniczony do nich dostęp z uwagi na zbyt niskie kryteria dochodowe. 

Marcin Wiącek zwraca uwagę Pani Minister na ten problem, przypominając że pisał w tej sprawie 23 czerwca 2023 r. do MRiPS, ale nie otrzymał odpowiedzi.

W obecnych realiach społeczno-gospodarczych - przy znacznym wzroście kosztów utrzymania, spadku wartości pieniądza i perspektywie wzrostu cen energii - wysokość świadczeń dla osób i rodzin wymagających osłony socjalnej jest niewystarczająca. Określone na zbyt niskim poziomie kryteria dochodowe powodują natomiast, że już dzisiaj wiele osób i rodzin potrzebujących pozostaje poza systemem wsparcia.

W związku z tym duży niepokój Rzecznika wzbudziły rządowe propozycje dla Rady Dialogu Społecznego, dotyczące kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń z pomocy społecznej oraz kryteriów i świadczeń rodzinnych. 

Z informacji w przestrzeni publicznej wynika, że planowane jest podniesienie wysokości kryteriów dochodowych w pomocy społecznej dla:

• osoby samotnie gospodarującej: do kwoty 1010 zł (obecnie 776 zł), 
• dla osoby w rodzinie: do kwoty 823 zł (obecnie 600 zł). 

Propozycja kwot kryteriów dochodowych w świadczeniach rodzinnych skupia się na „zamrożeniu" tych progów, tj. pozostawienia ich na obecnym poziomie: 

• kryterium dochodowe ogólne - 674 zł 
• kryterium dochodowe dla rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością - 764 zł. 

Bez zmian pozostawiono także świadczenia rodzinne, zasiłki i dodatki do zasiłków rodzinnych. Wśród argumentów za takim rozwiązaniem przedstawiono m.in. funkcjonowanie programu 800+, świadczenie „Dobry Start" w wysokości 300 zł oraz nowy Program „Aktywny Rodzic" .

Świadczenia rodzinne i opiekuńcze, świadczenia z funduszu alimentacyjnego i świadczenia z pomocy społecznej stanowią istotny element systemu wsparcia. Umożliwiają osobom i rodzinom potrzebujących złagodzenie finansowych trudności, z jakimi muszą się mierzyć w trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej, wobec znacznego wzrostu kosztów utrzymania i spadku wartości pieniądza. 

W tym kontekście określone w ustawach o świadczeniach rodzinnych, o pomocy osobom uprawnionym do alimentów oraz o pomocy społecznej mechanizmy, tryby i terminy weryfikacji zarówno kryteriów dochodowych jak i wysokości świadczeń wymagają przeglądu i odpowiedniej modyfikacji. 

Nie uwzględniają one bowiem czynników mających wpływ na sytuację finansową osób i rodzin, takich jak np. inflacja czy skokowy wzrost cen energii i ogrzewania. Powoduje to, że duża grupa osób w obliczu kryzysowej sytuacji pozostaje poza wsparciem, a udzielana pomoc finansowa - ze względu na spadek jej wartości - nie tylko nie spełnia swych zadań, ale nie zaspokaja elementarnych potrzeb pozwalających na zabezpieczenie godności człowieka. Rolą państwa jest stworzenie instrumentarium służącego zaspokajaniu niezbędnych potrzeb obywateli, a regulacje ustawowe powinny gwarantować efektywną pomoc.

W swoim piśmie RPO szczegółowo odnosi się do  kwestii:

• świadczeń rodzinnych i opiekuńczych
• świadczeń z funduszu alimentacyjnego
• świadczeń z pomocy społecznej

Marcin Wiącek zwraca się do Pani Minister o przeanalizowanie przedstawionych uwag i podjęcie działań naprawczych zabezpieczających osłonę socjalną osób potrzebujących i zagrożonych ubóstwem. Prosi też o stanowisko w sprawie.

RPO Marcin Wiącek: System świadczeń społecznych powinien być realnym wsparciem dla potrzebujących

Do mojego biura wciąż wpływają skargi, w których obywatele zwracają uwagę na niewystarczającą wysokość świadczeń społecznych. Dostęp do nich ograniczają również zbyt niskie kryteria dochodowe.

System świadczeń dla rodzin z dziećmi, osób z niepełnosprawnością, czy znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej powinien być realnym wsparciem. Powinien pomagać osobom potrzebującym i zagrożonym ubóstwem w radzeniu sobie z trudnościami.

Tymczasem w obecnych realiach, przy znacznym wzroście kosztów utrzymania i spadku wartości pieniądza, wysokość świadczeń jest niewystarczająca.

Dla przykładu - zasiłek pielęgnacyjny kierowany do osób z niepełnosprawnością pozostaje na niezmienionym poziomie od 2019 roku. I jak wynika z ostatnich propozycji rządu, zmiana jego wysokości nie jest planowana przez kolejne trzy lata.

Ponadto na zbyt niskim poziomie ustalone są kryteria dochodowe, co powoduje, że już dzisiaj wiele osób potrzebujących pozostaje poza systemem wsparcia.

Progi dochodowe, od których zależy możliwość uzyskania  świadczeń rodzinnych i ich wysokość, nie uległy zmianie od 2018 roku. Co więcej, niektóre z nich, jak choćby dodatek do zasiłku rodzinnego dla rodzica opiekującego się dzieckiem, jest taki sam od dwudziestu lat.

Podobnie wygląda sytuacja ze świadczeniem z funduszu alimentacyjnego. Choć kryterium dochodowe uprawniające do wypłaty pomocy jest waloryzowane, to sama kwota tej pomocy nie zmieniła się od 2008 roku.

Problem dotyczy też świadczeń socjalnych. Okazuje się, że mimo propozycji podwyższenia kryteriów dochodowych, osoby żyjące poniżej granicy ubóstwa nadal ich nie spełnią.

Sposób i terminy ustalania zarówno kryteriów dochodowych, jak i wysokości świadczeń wymagają zmiany.

Dlatego po raz kolejny zaapelowałem do pani Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o podjęcie działań, które zapewnią właściwą osłonę socjalną osób potrzebujących i zagrożonych ubóstwem.

Tak, aby przepisy gwarantowały efektywną pomoc, a państwo skutecznie wspierało obywateli w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb.

Odpowiedź Katarzyny Nowakowskiej, podsekretarz stanu w MRPiPS

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.) kryteria dochodowe uprawniające do świadczeń z pomocy społecznej podlegają weryfikacji co 3 lata, z uwzględnieniem wyniku badań progu interwencji socjalnej przeprowadzanego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Na rok 2024 przypadła kolejna weryfikacja kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

W związku z tym, w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych przeprowadzono badanie progu interwencji socjalnej. Na podstawie wyników tego badania Rada Ministrów przedstawiła Radzie Dialogu Społecznego w dniu 15 maja 2024 r. propozycje podwyższenia kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń z pomocy. Rada Dialogu Społecznego nie uzgodniła wspólnego stanowiska wobec propozycji Rady Ministrów w ustawowym terminie, to jest do dnia 15 czerwca 2024 r.

Zgodnie z art. 9 ust. 8 ww. ustawy, w przypadku gdy Rada Dialogu Społecznego nie uzgodni w ustawowym terminie kryteriów dochodowych, to wraz z kwotami świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej są one ustalane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów na poziomie nie niższym niż w przedstawionej Radzie Dialogu Społecznego propozycji.

W związku z powyższym Rada Ministrów w dniu 12 lipca 2024 r. przyjęła rozporządzenie dotyczące wzrostu kryteriów dochodowych w pomocy społecznej (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2024 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej Dz. U. poz. 1044).

Zgodnie z powyższym aktem prawnym od dnia 1 stycznia 2025 r. wzrosną kryteria dochodowe w pomocy społecznej:

•    dla osoby samotnie gospodarującej - kryterium wyniesie 1010 zł, co oznacza wzrost o 234 zł, czyli o 30 proc.
•    dla osoby w rodzinie - kryterium wyniesie 823 zł, co oznacza wzrost o 223 zł, czyli o 37 proc.

Zmiana kwot kryteriów dochodowych wpłynie także na podwyższenie maksymalnej kwoty zasiłku stałego - do 1229 zł, co oznacza wzrost o 229 zł, czyli o 23 proc.

Dzięki tym zmianom będzie można uzyskać nie tylko wyższe świadczenia pieniężne, w szczególności w ramach zasiłku stałego, okresowego i celowego, ale również objąć wsparciem większą liczbę osób i rodzin.

Ponadto wyjaśniam, że zarządzeniem nr 24 Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 czerwca 2024 r. powołany został Zespół do spraw reformy systemu pomocy społecznej jako organ opiniodawczo-doradczy Ministra.

Do zadań Zespołu, w skład którego weszli zarówno eksperci jak i praktycy, będzie należało dokonanie analizy i oceny skuteczności i adekwatności istniejących rozwiązań w ramach systemu pomocy społecznej w Polsce, dostępności świadczeń, usług i innych form wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej oraz sytuacji pracowników systemu pomocy społecznej i na tej podstawie opracowanie propozycji rozwiązań systemowych i prawnych reformujących system pomocy społecznej.

W bieżących pracach Zespołu zostanie uwzględniona również kwestia reformy kryteriów dochodowych i systemu świadczeń. Kierunek wypracowywanych zmian to przeprowadzanie weryfikacji kryteriów dochodowych w pomocy społecznej co roku tak by próg interwencji socjalnej był jak najbliższy aktualnie obowiązujących kryteriów dochodowych.

Ponowne pismo do MRPiPS

Dziękując za odpowiedź, RPO wskazuje, że nie w pełni odnosi się do ona do sygnalizowanych przez problemów. Istotą wystąpienia - poza świadczeniami z pomocy społecznej - były także kwestie niewystarczającej wysokości świadczeń rodzinnych i opiekuńczych i świadczeń z funduszu alimentacyjnego, a także ograniczonego do nich dostępu z uwagi na zbyt niskie kryteria dochodowe.

Mimo opublikowania rozporządzenia Rady Ministrów z 13 sierpnia 2024 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się, stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna, do Biura RPO nie wpłynęła odpowiedź w tej sprawie.

Dlatego też ZRPO Stanisław Trociuk ponownie zwraca się do MRPiPS o ustosunkowanie się do uwag wobec świadczeń rodzinnych i świadczeń z funduszu alimentacyjnego.

Odpowiedź Aleksandry Gajewskiej, sekretarz stanu w MRPiPS

Konstytucja RP w bardzo szerokim zakresie gwarantuje poszanowanie praw rodziny i dziecka, tworząc w ten sposób odpowiednie podstawy ustrojowe dla prowadzenia przez władze publiczne aktywnej polityki rodzinnej.

Wsparcie materialne rodzin z dziećmi na utrzymaniu jest więc przejawem troski i dbałości o ich dobro ze strony państwa.
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapewnia szeroką ofertę instrumentów wsparcia rodzin i instytucji je wspomagających, dedykowanych opiece i wychowaniu dzieci. Dzięki nim, każda rodzina w Polsce może otrzymać wsparcie wynikające z realizowanej polityki prorodzinnej. Wsparcie to jest zwłaszcza istotne dla rodzin z dziećmi, będących w trudnej sytuacji materialnej, które dzięki pomocy państwa, mogą lepiej odnaleźć się w realiach rosnących kosztów życia.

W obecnie funkcjonującym systemie prawnym, rodzice z dziećmi na utrzymaniu mogą korzystać z pomocy państwa w szczególności w postaci świadczeń umocowanych w powszechnych i stale rozszerzanych programach kierowanych do rodzin z dziećmi.

Podstawową pomoc finansową ze strony państwa stanowi program „Rodzina 800+”, który w znacznym stopniu przyczynia się do poprawy warunków materialnych rodzin z dziećmi. Przewiduje on wsparcie rodzin z dziećmi na utrzymaniu przyznawane w postaci świadczenia wychowawczego wypłacanego co miesiąc na dziecko od urodzenia do ukończenia przez nie 18. roku życia. Świadczenie wychowawcze na każde dziecko ma charakter powszechny i przysługuje niezależnie od dochodu rodziny. Z dniem 1 stycznia 2024 r. podniesiona została wysokość świadczenia wychowawczego z kwoty 500 zł do kwoty 800 zł na dziecko.

Oprócz programu „Rodzina 800+”, istnieje program „Dobry start”, w ramach którego rodzicom na uczące się w szkole dzieci przysługuje raz w roku dodatkowe finansowe wsparcie na pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem roku szkolnego. Wsparcie to przysługuje w postaci świadczenia dobry start w wysokości 300 zł na dziecko do ukończenia 20 roku życia, a w przypadku dzieci niepełnosprawnych do ukończenia 24 roku życia. Świadczenie dobry start przysługuje niezależnie od osiąganego dochodu.

Obecnie kontynuowane jest również wsparcie rodziców wychowujących małe dzieci w postaci rodzinnego kapitału opiekuńczego (w wysokości 12 000 zł na drugie i kolejne dziecko w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, niezależne od dochodu rodziny) oraz dofinansowania do pobytu dziecka w instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 (do wysokości 400 zł miesięcznie na dziecko które uczęszcza do żłobka, klubu dziecięcego lub znajduje pod opieką dziennego opiekuna).

Od 1 października 2024 r. rodzinny kapitał opiekuńczy i dofinansowanie żłobkowe zostaną zastąpione przez nowe świadczenia wprowadzone ustawą z dnia 15 maja 2024 r. o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu dziecka - „Aktywny rodzic”. Ustawa „Aktywny rodzic” stanowi kompleksowe podejście do wspierania rodziców dzieci w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, aby mogli powrócić lub wejść na rynek pracy po przerwie związanej z opieką nad małym dzieckiem, zapewniając im różnorodne formy wsparcia w zależności od ich potrzeb i sytuacji życiowej.

W ramach programu „Aktywny rodzic”, od 1 października 2024 r. w polskim systemie prawnym będą funkcjonować trzy nowe świadczenia „aktywny rodzic”, skierowane do rodziców wychowujących małe dzieci, tj.:

• świadczenie „aktywni rodzice w pracy”,
• świadczenie „aktywnie w żłobku”,
• świadczenie „aktywnie w domu”.

Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” - tzw. „babciowe” kierowane jest do aktywnych zawodowo rodziców dziecka w wieku od 12 do 35 miesiąca życia. Świadczenie „aktywni rodzice w pracy” będzie przysługiwać w wysokości 1500 zł miesięcznie przez okres 24 miesięcy od 12 do 35 miesiąca życia dziecka. W przypadku dzieci legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, powyższe świadczenie będzie przysługiwało w podwyższonej wysokości 1900 zł miesięcznie.

Świadczenie „aktywnie w żłobku” zastąpi obecnie funkcjonujące i zdecydowanie mniej korzystne dofinansowanie obniżenia opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna, które przysługuje do wysokości 400 zł miesięcznie. Świadczenie „aktywnie w żłobku” będzie kierowane do rodziców dzieci uczęszczających do instytucji opieki nad dzieci do lat 3, tj. żłobka, klubu dziecięcego albo dziennego opiekuna i będzie przysługiwało w wysokości do 1500 zł miesięcznie na dziecko lub do 1900 zł miesięcznie na dziecko niepełnosprawne, jednak nie więcej niż wysokość opłaty, jaką rodzic ponosi za pobyt dziecka w instytucji opieki.

Trzecim filarem programu „Aktywny rodzic” jest świadczenie „aktywnie w domu”, które zastąpi dotychczas funkcjonujący i mniej korzystny, gdyż nie przysługujący na pierwsze dziecko, rodzinny kapitał opiekuńczy. „Aktywnie w domu” będzie przysługiwało na każde dziecko w rodzinie w wieku od 12 do 35 miesiąca życia dziecka i będzie wypłacane w wysokości 500 zł miesięcznie przez 24 miesiące. Jest to wsparcie kierowane do tych rodziców dzieci w wieku od 12 do 35 miesiąca życia, którzy nie będą uprawnieni lub z własnej woli nie zdecydują się na skorzystanie z świadczenia „aktywni rodzice w pracy” lub „aktywnie w żłobku”, gdyż w szczególności pozostaną nieaktywni zawodowo lub ich dziecko nie uczęszcza do instytucji opieki.

Należy podkreślić, że funkcjonujący program „Rodzina 800+ jak i inne instrumenty dotyczące wsparcia rodzin jak świadczenie dobry start, rodzinny kapitał opiekuńczy, dofinansowanie opłaty do pobytu w żłobku, i w końcu nowe świadczenia wprowadzone w ramach programu „Aktywny rodzic”, który zacznie obowiązywać od 1 października 2024 r., stwarzają warunki do godnego wychowywania dzieci i stanowią podstawowy system wsparcia rodzin z dziećmi.

Potwierdzeniem powyższego kierunku jest to, że w roku 2024 realizowany jest radykalny wzrost wydatków na świadczenia związane ze wsparciem rodzin o 47% w stosunku do roku 2023. Na wzrost ten składają się przede wszystkim zwiększone wydatki na program „Rodzina 800+”(podwyżka świadczenia wychowawczego z kwoty 500 zł na 800 zł miesięcznie i zapewnienie środków na jej realizację) oraz na świadczenia związane z nowym programem „Aktywny Rodzic”, jak też świadczenia dla opiekunów i osób niepełnosprawnych.

Uzupełnienie dla rodzin o najniższych dochodach, wsparcia przyznawanego w ramach funkcjonujących i wprowadzanych programów powszechnie wspomagających rodziny z dziećmi, stanowi zasiłek rodzinny wraz z dodatkami z systemu świadczeń rodzinnych, przyznawany rodzinom z dziećmi po spełnieniu kryterium dochodowego, które wynosi 674 zł miesięcznie na osobę w rodzinie lub 764 zł, jeśli członkiem rodziny jest niepełnosprawne dziecko.

Przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego obowiązuje tzw. mechanizm „złotówka za złotówkę”, według którego przekroczenie progu dochodowego uprawniającego do świadczeń rodzinnych przez rodzinę ubiegającą się o zasiłek rodzinny wraz z dodatkami, nie oznacza wykluczenia jej z systemu świadczeń rodzinnych, ale taka rodzina może otrzymać świadczenia, o które się ubiega, odpowiednio pomniejszone o kwotę przekroczenia kryterium dochodowego.

Ponadto w ramach systemu świadczeń rodzinnych, funkcjonują świadczenia niezależne od zasiłku rodzinnego. Są to:

• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka, tzw. becikowe Gednorazowo 1000 zł na nowo narodzone dziecko, po spełnieniu kryterium dochodowego 1922 zł na osobę w rodzinie);
• świadczenie rodzicielskie (1000 zł miesięczne, co do zasady, przez okres 52 tygodni od porodu, przysługuje niezależnie od kryterium dochodowego osobom, które nie otrzymują zasiłku macierzyńskiego lub uposażenia macierzyńskiego),
• świadczenia opiekuńcze dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów (zasiłek pielęgnacyjny oraz świadczenie pielęgnacyjne, niezależne od kryterium dochodowego).

Dodatkowo, gmina, biorąc pod uwagę lokalne potrzeby swoich mieszkańców w zakresie świadczeń na rzecz rodziny, może w drodze uchwały podjętej przez radę gminy, ustanowić świadczenia na rzecz rodziny, finansowane ze środków własnych gminy. Terminy i zasady weryfikacji wysokości świadczeń rodzinnych oraz kryteriów dochodowych uprawniających do tych świadczeń określają przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.

Zgodnie z ogłoszonym w Dzienniku Ustaw w dniu 14 sierpnia 2024 r. (poz. 1238) rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2024 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna, będącym finalnym etapem ustawowej procedury weryfikacji przeprowadzonej w 2024 r. - wysokość kwot kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych oraz kwot świadczeń rodzinnych pozostawiono na obowiązującym obecnie poziomie.

Należy zauważyć, że w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podjęte zostały analizy dotyczące wprowadzenia systemowych zmian w obszarze świadczeń rodzinnych. Mając na uwadze sposób realizacji, charakter i grupę docelową beneficjentów świadczeń rodzinnych zasadne jest przeprowadzenie gruntownej reformy systemu świadczeń rodzinnych, służącej m. in. uproszczeniu procesu ich obsługi wprowadzając szerszą cyfryzację i automatyzację procesu wnioskowania i przyznawania niektórych świadczeń, konsolidację świadczeń które są realizowane w ramach różnych systemów, obniżenie kosztów ich realizacji oraz skierowania pomocy do najbardziej potrzebujących. Takie rozwiązanie pozwoli na lepszą koordynację różnych form pomocy, co z kolei ułatwi dostęp do niezbędnych usług dla tych rodzin, które potrzebują tej pomocy.

Oprócz ww. instrumentów kierowanych do rodzin z dziećmi, na pomoc państwa mogą liczyć również dzieci uprawnione do alimentów od rodzica, które ich nie otrzymują z uwagi na bezskuteczność egzekucji - w postaci świadczeń z funduszu alimentacyjnego, przyznawanych po spełnieniu kryteriów wskazanych w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów.

Jednym z podstawowych warunków przyznania prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest spełnienie kryterium dochodowego, które obecnie wynosi 1209 zł netto na osobę w rodzinie. Kryterium dochodowe uprawniające do świadczeń z funduszu alimentacyjnego było w ostatnich latach kilkukrotnie podnoszone (w 2019 r. i 2020 r.) Następnie, na podstawie ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie niektórych ustaw związanych ze świadczeniami na rzecz rodziny (Dz. U. z 2021 poz. 1162), wprowadzony został stały mechanizm wzrostu kwoty kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego. Kryterium dochodowe podlega co 3 lata zwiększeniu o wskaźnik waloryzacji. Wskaźnikiem waloryzacji jest procentowy skumulowany wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę (kwota kryterium dochodowego będzie przeliczana co 3 lata w taki sposób, że jej wysokość będzie wynosiła tyle, ile wynosiłaby, gdyby waloryzacja o procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę przeprowadzana była co roku). W styczniu 2023 r. przeprowadzona została po raz pierwszy waloryzacja kwoty kryterium dochodowego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego w oparciu o ww. nowe zasady, która od 1 stycznia 2023 r. wynosi 1209 zł.

Dodatkowo, obok podwyższenia samego kryterium dochodowego, począwszy od 1 października 2020 r., przy ustalaniu prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego wprowadzono tzw. mechanizm „złotówka za złotówkę”, który polega na tym, że przekroczenie przez osobę uprawnioną progu dochodowego uprawniającego do świadczeń z funduszu alimentacyjnego, nie skutkuje utratą prawa do tych świadczeń, ale osoba taka co do zasady może otrzymać świadczenie pomniejszone o kwotę przekroczenia kryterium dochodowego.

Jednocześnie informuję, że w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowany został projekt ustawy zmieniającej ustawę z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Zakłada on podwyższenie maksymalnej wysokości świadczeń z funduszu alimentacyjnego o 100% z 500 zł miesięcznie do kwoty 1000 zł miesięcznie.

W aktualnym stanie prawnym świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł miesięcznie. Obowiązująca obecnie ww. maksymalna wysokość świadczeń z funduszu alimentacyjnego jest niezmienna od początku obowiązywania ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, czyli od 2008 r. Po 16 latach funkcjonowania tej regulacji, uzasadnione jest dostosowanie przewidzianej w niej kwoty do współczesnych realiów ekonomicznych i potrzeb osób uprawnionych do alimentów. Zmiana ta jest zgodna z oczekiwaniami wyrażanymi przez rodziny z dziećmi, w tym osoby samotnie wychowujące dzieci, będące w trudnej sytuacji finansowej w związku z nieskuteczną egzekucją zasądzonych od drugiego rodzica alimentów. Przewidywany termin zakończenia prac legislacyjnych to czwarty kwartał 2024 r.

Należy zwrócić uwagę, że celem regulacji zawartych w ustawie o pomocy osobom uprawnionym do alimentów nie jest jednak przejęcie przez budżet państwa obowiązku rodziców polegającego na wywiązywaniu się z alimentów na rzecz dzieci, lecz zgodnie z zasadą pomocniczości, wsparcie osób uprawnionych do alimentów (dzieci) znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej.
Sposobem przeciwdziałania zjawisku niealimentacji jest przede wszystkim poprawa egzekucji alimentów. Natomiast poziom egzekucji alimentów zależy przede wszystkim od skuteczności działań komorników sądowych. Zaś przepisy dotyczące egzekucji orzeczeń sądowych zawarte w ustawie Kodeks postępowania cywilnego oraz w ustawie o komornikach sądowych, w tym przepisy dotyczące egzekucji orzeczeń dotyczących alimentów, należą do właściwości Ministra Sprawiedliwości.

Odnosząc się do kwestii wsparcia rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci, uprzejmie informuję, że system świadczeń dedykowanych opiekunom niepełnosprawnych dzieci opiera się na szczególnych i preferencyjnych rozwiązaniach odpowiadającym w jak największym stopniu ich potrzebom i oczekiwaniom.

Podstawowym świadczeniem opiekuńczym, funkcjonującym w ramach systemu świadczeń rodzinnych, o które mogą ubiegać się rodzice sprawujący opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem jest świadczenie pielęgnacyjne, przyznawane na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje niezależnie od dochodu rodziny, a jego wysokość podlega, corocznej waloryzacji polegającej na podwyższeniu co roku, od dnia 1 stycznia, kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik procentowego wzrostu płacy minimalnej. Po ostatniej podwyżce świadczenia pielęgnacyjnego, która miała miejsce 1 stycznia 2024 r. , jego wysokość wynosi 2988 zł miesięcznie.

Od 1 stycznia 2024 r. obowiązują nowe przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych regulujące warunki przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego, które wprowadziła ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym. Nowe rozwiązania wprowadzone ww. ustawą o świadczeniu wspierającym wpisują się w oczekiwania i potrzeby środowisk skupiających osoby z niepełnosprawnościami - ustawa o świadczeniu wspierającym realizuje bowiem główne postulaty zgłaszane w ostatnim czasie przez środowiska osób niepełnosprawnych w zakresie wsparcia osób z niepełnosprawnościami, jak również ich opiekunów.

Jedną z najważniejszych zmian wprowadzonych od 1 stycznia 2024 r. jest możliwość łączenia przez opiekuna aktywności zawodowej, bez żadnych ograniczeń, z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach, przysługuje również w sytuacji gdy opiekun dziecka w wieku do ukończenia 18 r. życia ma ustalone prawo do własnej emerytury lub renty lub innego świadczenia emerytalno-rentowego. Również posiadany przez opiekuna status rolnika, małżonka rolnika, czy domownika rolnika, nie stanowi przeszkody w otrzymywaniu od 1 stycznia 2024 r. świadczenia pielęgnacyjnego na nowych zasadach, bez konieczności rezygnacji z prowadzenia gospodarstwa rolnego lub z pracy w gospodarstwie rolnym.

Nowe przepisy przewidują również, że w przypadku gdy opiekun otrzymujący świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach sprawuje opiekę nad więcej niż jedną osobą (dzieckiem) w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się odpowiednim ww. orzeczeniem o niepełnosprawności, to wysokość świadczenia pielęgnacyjnego jest podwyższana o 100% na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka.

Dodatkowo, ustawa przewiduje szeroką ochronę praw nabytych opiekunów osób z niepełnosprawnościami, które nabyły bądź nabędą na starych, obowiązujących przed wejściem w życie ustawy, tj. do 31 grudnia 2023 r. zasadach, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna. Osoby te mogą w dalszym ciągu pobierać wymienione świadczenia zgodnie z dotychczasowymi przepisami.

Jednocześnie ww. ustawa o świadczeniu wspierającym z dniem 1 stycznia 2024 r. wprowadziła nowe rozwiązania w systemie świadczeń, dedykowane bezpośrednio dla dorosłych osób z niepełnosprawnościami.

Osoby z niepełnosprawnościami w wieku od ukończenia 18 roku życia, od 1 stycznia 2024 r. mogą ubiegać się o własne świadczenie wspierające, które przysługuje po uzyskaniu decyzji o poziomie potrzeby wsparcia - na poziomie od 70 do 100 pkt, wydanej w ramach zmodyfikowanego systemu orzecznictwa o niepełnosprawności, na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Świadczenie wspierające, w odróżnieniu od świadczeń opiekuńczych przeznaczonych dla opiekuna osoby wymagającej opieki jest świadczeniem skierowanym bezpośrednio do dorosłej osoby niepełnoprawnej, która jest podmiotem rozstrzygającym odnośnie tego, na jaki cel wykorzystać świadczenie wspierające.

Wysokość świadczenia wspierającego jest powiązana z wysokością renty socjalnej i wynosi od 40 % do 220% renty socjalnej - w zależności od ustalonego poziomu potrzeby wsparcia. Świadczenie wspierające będzie wprowadzane w trzech etapach począwszy od 1 stycznia 2024 r., a skończywszy na finalnym wdrożeniu całości zmian, które nastąpi 1 stycznia 2026 r. Co istotne, świadczenie wspierające przysługuje bez względu na wysokość dochodu osiąganego przez osobę z niepełnosprawnością, dochodu jej opiekuna czy innych członków rodziny (brak kryterium dochodowego).

Reasumując, jak wynika z powyższego, rodziny wychowujące dzieci mogą korzystać z szerokiej oferty instrumentów wsparcia, które adekwatnie przekładają się na podnoszenie jakości życia polskich rodzin oraz zwiększenie należnego im wsparcia, praktycznie w każdym obszarze poruszonym przez Pana Rzecznika w przedłożonych wystąpieniach.

III.7065.165.2022