Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Postępowanie o udzielenie cudzoziemcowi ochrony międzynarodowej w Polsce powinno zakończyć się w pół roku 
• Złożenie zaś odpowiedniego wniosku dopiero w ośrodku strzeżonym znacząco wydłuża pobyt tam cudzoziemców
• RPO Marcin Wiącek występuje do szefa Urzędu ds. Cudzoziemców w sprawie usprawnienia procedowania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzi postępowania wyjaśniające w sprawach protestów głodowych inicjowanych przez cudzoziemców przebywających w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców w Lesznowoli i Przemyślu. Główną ich przyczyną był przedłużający się czas rozpatrywania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium RP i powodowany tym czas pobyty w ośrodkach.

Już na początku 2022 r. na taki protest zdecydowały się osoby przebywające w tymczasowych ośrodkach strzeżonych w Wędrzynie oraz Białej Podlaskiej. Kierowały  się podobną motywacją, co potwierdza związek między czasem trwania postępowania o udzielenie ochrony, pobytem w ośrodkach strzeżonych a stanem zdrowia tych osób, zwłaszcza psychicznego.

Zgodnie z ustawą z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP co do zasady załatwienie takiej sprawy powinno nastąpić w 6 miesięcy od złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej (termin ten może być przedłużony do 15 miesięcy w ustawowo wskazanych przypadkach). A nie wszystkie osoby ubiegające się o taką ochronę, przebywające w strzeżonych ośrodkach, złożyły odpowiedni wniosek przed wydaniem przez sąd rejonowy postanowienia o umieszczeniu ich w ośrodku. 

Powody takich opóźnień były różne – jednym z nich była stwierdzona przez przedstawicieli BRPO praktyka Straży Granicznej, polegająca na informowaniu cudzoziemców zatrzymywanych po przekroczeniu granicy, że właściwym miejscem do złożenia wniosku o ochronę jest dopiero ośrodek strzeżony. To sprawiało, że cudzoziemcy wstrzymywali się ze złożeniem wniosku do momentu umieszczenia w ośrodku. A wtedy detencja była wobec nich stosowana na podstawie przepisów ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, a nie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony.

W wielu przypadkach przed złożeniem wniosku cudzoziemcy otrzymywali też decyzję o zobowiązaniu do powrotu do kraju pochodzenia.

A złożenie wniosku dopiero w ośrodku strzeżonym - niezależnie od przyczyn - znacząco wydłuża pobyt tam cudzoziemców. Zgodnie bowiem z ustawą o cudzoziemcach, do wcześniejszych okresów pobytu cudzoziemca w ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców nie wlicza się okresu pobytu w ośrodku lub areszcie w związku ze złożonym wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej.  Oznacza to, że niektóre osoby mogą przebywać w ośrodku dłużej niż 6 miesięcy - przyznane Szefowi Urzędu na rozpatrzenie wniosku o ochronę.

Przedłużająca się izolacja przekłada się na stan psychiczny i zdrowie osób w ośrodkach, które pozostają w poczuciu niepewności co do swej sytuacji prawnej i życiowej. A wśród nich są osoby, które mogły doświadczyć traumatycznych przeżyć przed przybyciem do Polski. Warunki izolacji, w tym kumulacja czynników stresogennych, mogą prowadzić do dalszego pogarszania się zdrowia osób w ośrodkach. 

Jest to realne ryzyko zwłaszcza wtedy, gdy poziom opieki medycznej i psychologicznej jest niewystarczający – co niestety potwierdzają wizytacje przeprowadzone w ośrodkach strzeżonych przez Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur oraz Zespół ds. Równego Traktowania BRPO. W najgorszych wypadkach skłania to przebywających w ośrodkach cudzoziemców do podejmowania tak dramatycznych kroków, jak samookaleczenia czy próby samobójcze.

Rzecznik zwraca się zatem do szefa UdsC Jarosława Szajnera o wskazanie głównych przyczyn uniemożliwiających rozpatrywanie wniosków o udzielenie ochrony w krótszym czasie, a także o przeprowadzenie oceny, jak można to usprawnić.

Także szef Urzędu może wydać decyzję o zwolnieniu cudzoziemca z ośrodka -  gdy z materiału dowodowego wynika, że dana osoba z dużym prawdopodobieństwem spełnia warunki nadania statusu uchodźcy lub udzielenia ochrony. Marcin Wiącek pyta zatem Jarosława Szajnera, ile wydał takich decyzji w drugiej połowie 2021 r. oraz w tym roku.

Ponadto RPO pyta, ile wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej obecnie rozpatruje Urząd i jaki jest średni czasu trwania takiego postępowania. 

XI.543.242.2022