Uprzejmie informujemy, że w związku z pracami technicznymi, w niedzielę 24 listopada od godziny 14:45 do godziny 17:45 nie będzie dostępny serwis Biuletyn Informacji Publicznej Rzecznika Praw Obywatelskich. Przepraszamy za utrudnienia.
W związku z tym rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek pyta premiera Mateusza Morawieckiego, jakie kroki zamierza podjąć rząd w celu wykonania tego wyroku.
7 maja 2021 r. ETPC wydał wyrok w sprawie Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 4907/18). Do sprawy przyłączył się RPO. ETPC orzekł o naruszeniu przez Rzeczpospolitą Polską prawa do sądu ustanowionego ustawą, ponieważ w składzie orzekającym Trybunału Konstytucyjnego zasiadała osoba (Mariusz Muszyński) do tego nieuprawniona, wybrana – w ocenie ETPC – z oczywistym naruszeniem prawa krajowego.
Z tego powodu stwierdzono naruszenie przez Polskę art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Skoro ETPC uznał, że udział w orzekaniu w TK osoby powołanej na stanowisko sędziowskie z oczywistym naruszeniem prawa niweczy prawo do sądu i rzetelnego procesu, to jednocześnie zagraża to realizacji konstytucyjnego prawa jednostki do właściwego, niezależnego, bezstronnego i niezawisłego sądu zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Wyrok uprawomocnił się 7 sierpnia - Rada Ministrów nie wniosła bowiem o przekazanie sprawy Wielkiej Izbie ETPC. Tym samym rząd uznał ostateczny charakter wyroku. Zgodnie zaś z art. 46 ust. 1 EKPC, w związku z art. 9 Konstytucji RP, Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana do wykonania ostatecznego wyroku ETPC. Nadzór nad jego wykonaniem sprawuje Komitet Ministrów Rady Europy.
Obowiązek wykonania orzeczenia ETPC ciąży na wszystkich organach państwa, w szczególności zaś na rządzie, który zapewnia reprezentację RP przed Trybunałem, a poprzez Ministra Spraw Zagranicznych reprezentuje Polskę w Komitecie Ministrów Rady Europy.
Wyrok ma ogromne znaczenie dla polskiego wymiaru sprawiedliwości Na Polsce ciąży prawny obowiązek realizacji standardu wskazanego przez Trybunał - tak, aby krajowy poziom ochrony praw i wolności jednostki pozostawał zgodny z wymogami EKPC, zwłaszcza z wymogami prawa do sądu ustanowionego ustawą. W przeciwnym razie Polska narazi się na kolejne postępowania przed ETPC w analogicznych sprawach. Istnieje wtedy konieczność liczenia się z wypłacaniem słusznego zadośćuczynienia na podstawie art. 41 EKPC (jeśli Trybunał je zasądzi, jak uczynił to w powołanym wyroku), które sfinansować będą musieli polscy obywatele.
Na przeszkodzie wykonania wyroku ETPC nie mogą stać postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 15 czerwca 2021 r (sygn. akt P 7/20) oraz 31 sierpnia 2021 r. (sygn. akt K 3/21), oddalające wnioski RPO o wyłączenie ze składów orzekających w tych sprawach osób wybranych na miejsca uprzednio prawidłowo obsadzone. RPO krytycznie ocenia argumenty tych postanowień, w których TK dokonał oceny wyroku ETPC w sprawie Xero Flor i uznał ten wyrok za nieistniejący (sententia non existens).
Takiego poglądu prawnego TK nie można podzielić. W świetle art. 188 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny nie jest właściwy do oceny aktów stosowania prawa, do jakich należy wyrok ETPC - również wówczas, gdyby ocena taka miała być formułowana jedynie w uzasadnieniu orzeczenia (w postanowieniach o oddaleniu wniosku o wyłączenie sędziego). A art. 9 Konstytucji sprzeciwia się uznaniu, że akt pochodzący od podmiotu działającego na podstawie umowy międzynarodowej, którego stroną jest Polska - w tym orzeczenie sądu międzynarodowego - jest nieistniejące.
Zgodnie zaś z zasadą powszechnego prawa międzynarodowego, państwo nie może podawać argumentów odwołujących się do prawa wewnętrznego celem uzasadnienia bądź usprawiedliwienia niewywiązania się ze zobowiązania międzynarodowego. Zasada ta została potwierdzona również w art. 27 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 maja 1969 r., której stroną jest Polska. Zasada ta nie stoi w sprzeczności z wyrażoną w art. 8 ust. 1 Konstytucji zasadą nadrzędności polskiej ustawy zasadniczej w systemie prawa RP, obejmującą również prawo międzynarodowe.
Konkluzja wyroku ETPC o wadliwym ustanowieniu osoby orzekającej w TK dotyczyła w sprawie Xero Flor bezpośrednio tylko Mariusza Muszyńskiego. Jednak nieprawidłowości przesądzające o niespełnieniu wymogu ustanowienia w TK zgodnie z prawem mają charakter obiektywny i dotyczą generalnie statusu osoby jako sędziego TK. Identyczna konkluzja obejmuje i inne osoby powołane do TK w takich samych okolicznościach: Justyna Piskorskiego i Jarosława Wyrembaka.
W świetle wyroku w sprawie Xero Flor każde orzeczenie TK wydane z udziałem osoby, której wybór został oceniony jako oczywiste naruszenie prawa, będzie prawnie wadliwe. Każda jednostka, której sytuacja prawna zostanie ukształtowana w drodze orzeczenia TK bezpośrednio lub pośrednio rozstrzygającego o jej prawach lub obowiązkach, będzie mogła wystąpić ze skargą indywidualną do ETPC.
Skoro ETPC już raz uznał, że udział osoby wadliwie wybranej do TK przesądza o naruszeniu art. 6 ust. 1 EKPC, to podobnych konkluzji można oczekiwać w kolejnych skargach opartych na tych samych zarzutach oraz tożsamych okolicznościach faktycznych i prawnych. Obowiązkiem wszystkich organów państwa polskiego – w tym rządu RP – jest wyeliminowanie ryzyka wystąpienia tego typu następstw.
Rzecznik Praw Obywatelskich pragnie wskazać na poważne ryzyko, że każde orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, mające skutki dla praw i wolności gwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka, a zapadłe z udziałem wskazanych osób, będzie wadliwe na gruncie art. 6 ust. 1 EKPC.
Może to zagrozić pewności prawa oraz stabilności orzeczeń sądowych, oraz ochronie wolności i praw człowieka i obywatela, stanie na straży których jest konstytucyjnym i ustawowym obowiązkiem RPO.
VII.510.84.2021
