Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Należy pilnie wykonać wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Polsce
• ETPC uznał, że rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte narusza art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a taki organ nie spełnia wymogu „sądu ustanowionego ustawą”
• Każdy, którego sprawę rozstrzygnął taki skład, będzie mógł złożyć skargą indywidualną do ETPC; oznacza to m.in. konieczność liczenia się z wypłacaniem zadośćuczynienia przez Polskę
• A skoro każde orzeczenie TK z udziałem osoby nieuprawnionej jest z gruntu wadliwe – to każdy sąd w Polsce będzie mógł zdecydować o niewzięciu go pod uwagę

Rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar napisał do przewodniczącego senackiej Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Aleksandra Pocieja.

Poprosił go o  poświęcenie na jednym z najbliższych posiedzeń uwagi zagadnieniom właściwego wykonania wyroku ETPC z 7 maja 2021 r. w sprawie Xero Flor w Polsce sp. z o.o. przeciwko Polsce (skarga nr 4907/18).

W wyroku tym ETPC orzekł, że rozstrzygnięcie sprawy przez skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte narusza art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, ponieważ taki organ nie spełnia wymogu „sądu ustanowionego ustawą”.

Bezpośrednio po wyroku przedstawiciele niektórych organów krajowych podważali zapadłe rozstrzygnięcie, kwestionowali moc prawną i wykonalność tego orzeczenia w Polsce po jego uprawomocnieniu się. Powoływali się przy tym – niezasadnie – na Konstytucję.

Tymczasem zgodnie z ustawą zasadniczą Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji). To poprzez procedurę konstytucyjną kraj nasz związał się Europejską Konwencją Praw Człowieka, a stosownie do niej – ostateczne wyroki ETPC zobowiązują Państwa-Strony Konwencji do ich wykonania (art. 46 ust. 1 EKPC). Obowiązek ten spoczywa na wszystkich organach państwa.

Wyrok ma ogromne znaczenie dla polskiego wymiaru sprawiedliwości. Wprawdzie zapadł on w konkretnej sprawie, niemniej wskazane w nim wady – powodujące niespełnianie wymogu prawidłowo ustanowionego sądu przez skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego - mają charakter obiektywny. Z tego powodu każdy skład orzekający TK, w którym zasiada co najmniej jedna osoba wybrana na miejsce już obsadzone, tego wymogu również nie spełnia. Skutkuje to podstawową wadą prawną każdego orzeczenia wydanego przez taki skład.

Wyrok ETPC rodzi wielorakie konsekwencje. Wymaga takiego działania władz krajowych, aby Trybunał Konstytucyjny powrócił do orzekania w składach odpowiadających wymogom i EKPC, i polskiej ustawy zasadniczej.

Powstaje też pytanie o skutki prawne orzeczeń TK zapadłe w składzie niezgodnym z prawem. Skoro każde orzeczenie TK wydane z udziałem osoby nieuprawnionej do zasiadania w nim jest z gruntu wadliwe – to każdy sąd w Polsce, na podstawie zasad bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2) oraz przestrzegania prawa międzynarodowego (art. 9), będzie mógł zdecydować o niewzięciu go pod uwagę. Będzie mógł to uczynić zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony postępowania.

Wada prawna orzeczenia TK będzie stanowić samodzielną przesłankę zaskarżenia orzeczenia sądu. Z kolei każda jednostka, dla której ukształtowania sytuacji prawnej decydujące znaczenie będzie miało wadliwe orzeczenie TK, będzie mogła również wystąpić ze skargą indywidualną do ETPC w zakresie praw i wolności objętych  EKPC. Narazi to nasze państwo na szereg dalszych postępowań sądowych w Strasburgu. Istnieje także konieczność liczenia się z wypłacaniem słusznego zadośćuczynienia, jeśli ETPC je zasądzi, które sfinansować będą musieli polscy obywatele.

Prawidłowe wykonanie wyroku jest pilne. Służy przywróceniu pełnej gwarancji prawa do sądu ustanowionego zgodnie z prawem, a w konsekwencji – ochronie praw stron postępowania przed TK, jak i sądami krajowymi, w każdej sprawie, w której orzeczenie TK jest prawnie relewantne, a zapadło w składzie niewłaściwie obsadzonym.

Brak właściwych działań władz krajowych zagraża pewności prawa i stabilności orzeczeń sądowych oraz będzie potęgować chaos prawny w naszym kraju.

Senacka Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji jest naturalnym miejscem debaty nad skutkami orzeczenia i sposobami jego właściwego wykonania w sferze krajowego porządku prawnego.

Wskazane jest, aby udział w niej miały zapewnione zainteresowane środowiska: parlamentarzyści, przedstawiciele władzy wykonawczej – zwłaszcza MSZ, które w ramach rządu odpowiada za wykonywanie orzeczeń ETPC i współpracuje z Komitetem Ministrów Rady Europy w procedurze nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń. W debacie powinni wziąć też udział przedstawiciele stowarzyszeń sędziowskich, adwokatury i radców prawnych, pracowników naukowych oraz społeczeństwa obywatelskiego.

RPO deklaruję pełne wsparcie merytoryczne w takiej debacie.

VII.510.147.2019