Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Prof. Marcin Wiącek został Rzecznikiem Praw Obywatelskich VIII kadencji  - 23 lipca złozył przed Sejmem ślubowanie
• 8 lipca 2021 r. powołał go Sejm. Za jego kandydaturą głosowało 380 posłów, przy 3 przeciw i 43 wstrzymujących się
• 21 lipca na ten wybór zgodził się Senat. Głosowało za tym 93 senatorów, przy braku głosów przeciwnych i 5 wstrzymujących się

Ustawa o RPO stanowi, że przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem ślubowanie.

Marcin Wiącek powiedział: „Ślubuję uroczyście, że przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków Rzecznika Praw Obywatelskich dochowam wierności Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, będę strzec wolności i praw człowieka i obywatela, kierując się przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego i sprawiedliwości. Ślubuję, że powierzone mi obowiązki wypełniać będę bezstronnie, z najwyższą sumiennością i starannością, że będę strzec godności powierzonego mi stanowiska oraz dochowam tajemnicy prawnie chronionej".

Został on zgłoszony przez grupy posłów: Klubu Parlamentarnego Koalicja Polska - PSL, UED, Konserwatyści, Koalicyjnego Klubu Parlamentarnego Lewicy, Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość, Koła Parlamentarnego Polska 2050, Koła Poselskiego Polskie Sprawy.

Rzecznika Praw Obywatelskich powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Jeżeli Senat odmówi wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na stanowisko rzecznika inną osobę.

Wyboru Rzecznika paralament dokonał przy szóstej próbie jego wyłonienia - po tym, jak 9 września 2020 r. upłynęła 5-letnia kadencja Adama Bodnara. Zgodnie z ustawą o RPO Rzecznik nadal pełni swój urząd do czasu powołania następcy. 15 kwietnia 2021 r. Trybunał Konstytucyjny uznał jednak, że ten przepis ustaw jest niekonstytucyjny i straci moc 15 lipca 2021 r. Wtedy urząd opuścił Adam Bodnar. Kierowanie Biurem RPO objął jego zastępca Stanisław Trociuk.

Dwukrotnie kandydatką na RPO była mec. Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, której nie poparł jednak Sejm. Potem Sejm wybrał na to stanowisko posła PiS Piotra Wawrzyka, ale Senat nie zgodził się na jego wybór. Tak samo było później z posłem PiS Bartłomiejem Wróblewskim i niezależną senator Lidią Staroń.

Wystąpienie Marcina Wiącka w Senacie

Przed głosowaniem prof. Marcin Wiącek przedstawił senatorom swój dorobek i zamierzenia. Odpowiadał też na pytania.

-Nie należę i nie należałem do żadnej partii politycznej. Uważam się za człowieka samodzielnego i niezależnego, oddanego działalności naukowej, poszukiwaniu i krzewieniu prawdy oraz zapewnieniu należytej ochrony prawnej podmiotom poszukującym tej ochrony w postępowaniach sądowych i administracyjnych - mówił.

Podkreślał wagę szerokiego kompromisu politycznego, jaki zapadł w sprawie jego wyboru w Sejmie. A wakat na funkcji RPO nie jest pożądany z punktu widzenia praw człowieka.

Ważne byłoby doprecyzowanie i rozwijanie kierunków działania RPO - aby skutecznie wspierały osoby z uzasadnionym poczuciem wykluczenia, wynikającym np. z niepełnosprawności, ze związanej z wiekiem lub chorobą nieporadności,  kryzysu bezdomności, a także z osobistych przekonań czy światopoglądu.    

Prawa człowieka są wywodzone z godności ludzkiej, której poszanowanie jest obowiązkiem nas wszystkich. Zapewniam, że Biuro RPO otworzyłoby szeroko drzwi osobom potrzebującym rady, wsparcia czy działań  procesowych.

Widzę też potrzebę wzmożenia działań RPO w obszarze urzeczywistnienia takich praw człowieka, jak np. prawo do życia w czystym środowisku, prawo do pokojowego demonstrowania swoich poglądów lub swojego niezadowolenia, prawo do niezależnego, ale sprawnego i rzetelnego sądu, prawo do wolności działalności gospodarczej, prawo dostępu do dóbr kultury, prawo do ochrony zdrowia, zwłaszcza, gdy zmagamy się z pandemią.

Działania jako RPO chciałbym oprzeć na trzech dominujących filarach, jakimi są: godność, równość i dialog. Dwa pierwsze wyznaczają standard postawy państwa wobec podmiotów podległych jego imperium. Określają także pozycję RPO w odniesieniu do poszukujących jego wsparcia osób. Dialog to wezwanie do porozumienia  i zaproszenie do wspólnych wysiłków władz publicznych oraz  organizacji społecznych na rzecz lepszego zrozumienia, zagwarantowania i respektowania  praw człowieka w Polsce.

Doceniam i zamierzam kontynuować wysiłki, jakie podejmowano w naszej Ojczyźnie od 30 lat, by wprowadzić nas i osadzić w rodzinie tolerancyjnych i świadomych społeczeństw o najwyższej kulturze prawnej, respektujących prawa człowieka, oparte na dorobku współczesnego prawa międzynarodowego i nowoczesnych konstytucjach. Należy upowszechniać polski wysiłek w tym zakresie.  

Jednocześnie stanowczo odradzam, a jako RPO sprzeciwiałbym się temu, aby w ramach sporu politycznego szafować takimi wartościami, jak skuteczność objęcia obywateli RP mechanizmami ochrony prawnej, wynikającymi z prawa międzynarodowego, w tym z traktatów konstytuujących Unię Europejską.

Od początku mojej aktywności naukowej prezentowałem i nadal popieram pogląd o prymacie Konstytucji nad wszelkimi umowami międzynarodowymi. Jednakże nawet najtwardsi wyznawcy takiego stanowiska nie są upoważnieni do poszukiwania pomiędzy polską Konstytucją a traktatami międzynarodowymi pozornych sprzeczności, których skutki usuwania mogą zagrozić stabilności systemu ochrony praw człowieka. Apeluję, aby poszczególne władze publiczne poszukiwały rozwiązań bieżących problemów prawnych i politycznych w duchu  kompromisu i poczuciu odpowiedzialności za długofalowe efekty swoich działań.

- Zapewniam że dam z siebie wszystko jako RPO – zakończył swe wystąpienie.

Odpowiedzi na pytania senatorów

Sprawy trzech dyrektyw UE o prawie do obrony, których nie wprowadzono prawidłowo do polskiego prawa: Jako RPO podejmę działania w celu implementacji tych dyrektyw.

Ubezwłasnowolnienie: Instytucja ta powinna zostać tak zreformowana, by zapewnić adekwatną pomoc osobom z niepełnosprawnościami To także ograniczenie godności osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej.  A likwidacja ubezwłasnowolnienia wymagałaby zmiany konstytucji.

Finansowanie in vitro: Niepłodność zgodnie ze standardem międzynarodowym to choroba - jej leczenie jest objęte prawem do ochrony zdrowia. Państwo powinno działać tak, aby realizować prawo w tym zakresie.

Czy jako RPO wycofałby z sądu wniosek RPO Adama Bodnara ws. kupna Polska Press prez PKN Orlen: Nie, z uwagi na szacunek do poprzednika z inicjatyw przez niego wniesionych. Spór znalazł się tam, gdzie powinien być rozstrzygnięty – w niezależnym sądzie.

Wyrok TSUE z 15 lipca ws. systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów: Podjąłbym się jako RPO koordynacji prac nad wykonaniem tego orzeczenia, z udziałem wszystkich stron. Do czasu wykonania tego wyroku, w celu zapewnienia bezpieczeństwa prawnego, uważam, że Izba Dyscyplinarna powinna zawiesić swoją działalność.  Wierzę w to, by wspólnie zasiąść do stołu i dokonać korekty tego systemu. 

O zastępcach RPO: Mam nadzieję, że dołączę do zespołu Biura RPO i stanę się jego członkiem. Bardzo sobie cenię pracę zastępców Rzecznika: Stanisława Trociuka, Hannę Machińską, w szczególności za jej osiągnięcia w działalności w obszarze krajowego mechanizmu zapobiegania tortur i Macieja Taborowskiego, wybitnego specjalistę w zakresie prawa europejskiego i konstytucyjnego.

Nowe delegatury terenowe RPO:  Jednym z priorytetowych działań Rzecznika, jeśli bym nim został, byłoby zwrócenie się do pewnych organów o urealnienie budżetu Biura RPO. Jeśli to by się udało, zwróciłbym się do Sejmu – bo taka jest procedura – o stworzenie tylu delegatur, ile by się dało.

Legislacja kowidowa. W wielu ustawach pojawiły się przepisy, co do których można pytać, czy są prawidłowe, np. nowe zasady postępowań przed sądami, zwłaszcza w sprawach cywilnych.     

Ocena zakazu zgromadzeń w pandemii: Wolność zgromadzeń można ograniczyć tylko ustawą, a nie rozporządzeniem rządu. To powinno być przedmiotem debaty parlamentarnej, ale czy była wtedy taka możliwość. Sądy administracyjne odwołują się do zasady wyłączności ustawy w kwestii ograniczeń praw obywateli. Sądy mają kompetencje samodzielnej oceny i weryfikacji rozporządzeń wprowadzających ograniczenia. Orzecznictwo jest zbieżne z zasadą wyłączności ustawy.

SystemPegasus i inwigilacja obywateli: Nie ma podstaw prawnych do stosowania środków takich, jak Pegasus. Należałoby też stworzyć niezależny organ kontrolujący działania służb specjalnych.

Naruszanie tajemnicy adwokackiej: Można zaobserwować regulacje niezgodne z zasadą tajemnicy. Udział prokuratora, kontrola korespondencji – uszczelnić przepisy.

Ograniczenia dla osób niezaszczepionych: Bycie nieszczepionym nie może być przesłanką dyskryminacyjną. Ograniczenia wprowadzać zależnie od tego czy ktoś jest nosicielem, nie od szczepienia. Szanować osoby, które nie mogą przyjąć szczepienia. Obowiązek szczepień należałoby poprzedzić wprowadzeniem stanu klęski żywiołowej.

Wyrok ETPC ws. Xeroflor: Przynajmniej do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia tej sprawy przez Europejski Trybunał Praw Człowieka sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, których ten wyrok dotyczy, powinni powstrzymać się od orzekania, zwłaszcza w sprawach skarg konstytucyjnych.

"Lex TVN": Intencją jest zagwarantowanie bezpieczeństwa. Zgodnie z zasadą proprocjonalności, jeśli można ten sam cel osiągnąć w sposób mniej ingerujący w wolności i prawa człowieka, to należy skorzystać z tego łagodniejszego środka. Czytając ten projekt, zastanawiam się, czy ten sam cel mógłby być osiągnięty w inny sposób, mniej wątpliwy z punktu widzenia wartości, o których pan senator mówi. I odpowiadam na to pytanie tak: mógłby być. A w jaki sposób? No, np. przez wprowadzenie takiej klauzuli bezpieczeństwa publicznego, która powinna być uwzględniana w procedurze koncesyjnej. 

Pozwy ws. strat wynikających z ograniczenia swobody działalności gospodarczej: Odpowiedzialność odszkodowawcza jest możliwa jedynie po wyroku TK o niekonstytucyjności prawa.

Konwencja stambulska a płeć człowieka - charakter biologiczny, czy kulturowy i społeczny: Konwencja zawiera wiele cennych regulacji, jeśli chodzi np. o ochronę ofiar przemocy domowej. Implementacja tej konwencji jest w dużej mierze zbieżna z obowiązkami, jakie ma Polska, wynikającymi z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Ta konwencja, łącznie z prawem unijnym, z tzw. dyrektywą ofiarową, której obowiązek wykonania też ciąży na Polsce, pozwala na wzmocnienie ochrony ofiar przemocy domowej. Ale trzeba też mieć na uwadze pewne wątpliwości. I np. Trybunał Konstytucyjny w Bułgarii, który bardzo szanuję za jego orzecznictwo, stwierdził niekonstytucyjność tej konwencji właśnie z tego powodu, w jaki sposób określa ona problematykę, o którą pan senator zapytał.

Aborcja: Wyrok TK z 22 października 2020 r. nie zamyka dyskusji, lecz otwiera ją ponownie. Istnieje chyba powszechnie dostrzegana kwestia, że ten wyrok powinien być wykonany w zakresie wad letalnych płodu. 

Sylwetka Marcina Wiącka

Urodził się 28 marca 1982 r. w Mińsku Mazowieckim. Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, doktor habilitowany nauk prawnych. Kierownik Zakładu Praw Człowieka na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w prawie konstytucyjnym i prawach człowieka.

Członek Centrum Badań nad Prawnymi Aspektami Technologii Blockchain, działającym na Wydziale Prawa i Administracji UW.

Jest absolwentem Wydziału Prawa i Administracji UW oraz Centrum Prawa Amerykańskiego (2006 r.). W 2009 r. obronił doktorat dotyczący pytania prawnego sądu do Trybunału Konstytucyjnego. W tym samym roku został zatrudniony na Wydziale Prawa i Administracji UW.

W 2013 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego na podstawie kolokwium habilitacyjnego i rozprawy poświęconej dopuszczalności stosowania przez sądy i Trybunał Konstytucyjny regulacji konstytucyjnych w sprawach wywodzących się z okresu powojennego.

Od 2019 r. jest profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2003–2007 był pracownikiem Trybunału Konstytucyjnego. W latach 2007-2021 był zatrudniony w Biurze Orzecznictwa Naczelnego Sądu Administracyjnego. W latach 2014–2018 był członkiem Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów. W latach 2014–2016 był kierownikiem aplikacji legislacyjnej prowadzonej przez Rządowe Centrum Legislacji. Był również członkiem Głównej Komisji Urbanistyczno-Architektonicznej.

Autor ponad stu publikacji naukowych dotyczących w szczególności prawa konstytucyjnego, sądownictwa konstytucyjnego, sądownictwa administracyjnego oraz ochrony praw człowieka. Uczestnik licznych konferencji naukowych, w tym międzynarodowych. Współpracował jako ekspert z wieloma instytucjami publicznymi, m.in. z Kancelarią Prezydenta RP, Biurem Analiz Sejmowych, Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich, Rządowym Centrum Legislacji, Najwyższą Izbą Kontroli, Krajową Radą Sądownictwa, Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Rozwoju, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwem Skarbu Państwa, Ministerstwem Finansów, Urzędem m.st. Warszawy, Marszałkiem Województwa Mazowieckiego.

Uzyskał odznaczenie „Zasłużony dla Warszawy”, nadane przez Radę m.st. Warszawy, a także medal „Pamiętam-Pomagam”, przyznany przez Związek Powstańców Warszawskich i Fundację Pamięci o Bohaterach Powstania Warszawskiego.

Posługuje się językami angielskim i francuskim.