Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Komisja Europejska pyta, czy fundusze UE są i będą wydatkowane zgodnie z zasadą niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową - w związku z przyjęciem przez pięć sejmików województw oraz niektóre gminy i powiaty z ich obszarów uchwał o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT”
• Dalsze obowiązywanie tych uchwał nie tylko zatem zagraża nierównym traktowaniem, ale tworzy ryzyko utraty lub ograniczenia wsparcia finansowego środków Unii Europejskiej
• Dla dobra i ochrony praw osób nieheteronormatywnych i transpłciowych - lecz także i wszystkich mieszkańców - sejmiki województw oraz rady gmin i powiatów, które przyjęły dyskryminujące uchwały, powinny je uchylić
• Postulat ten RPO przekazuje wszystkim samorządom, które wydały uchwały

Rzecznik Praw Obywatelskich napisał w tej sprawie do wszystkich kilkudziesięciu organów, które wydały uchwały anty-LGBT (to sejmiki województw, rady powiatów oraz gmin) oraz do Minister ds. Funduszy i Polityki Regionalnej. W swych wystąpieniach RPO porusza kwestię zgodności wydatkowania funduszy UE z zasadą niedyskryminacji.

RPO pełni funkcję niezależnego organu do spraw równego traktowania i z wielką uwagą bada czy wszyscy obywatele, w tym przedstawiciele grup mniejszościowych, mogą korzystać w Polsce z pełni swych praw podstawowych, w poczuciu bezpieczeństwa i poszanowania godności. Priorytetem jest przeciwdziałanie dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, w tym ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. Prawo do równego traktowania i niedyskryminacji stanowi fundamentalną dla prawa UE zasadę, wynikającą z Traktatów i Karty Praw Podstawowych UE, oraz znajdującą odzwierciedlenie w przepisach prawa wtórnego.

Czy uchwały anty-LGBT mogą spowodować utratę unijnego wsparcia?

Rzecznik z obawą przyjął wiadomość o piśmie Komisji Europejskiej dotyczącym odpowiedzialności instytucji zarządzających i beneficjentów środków finansowych unijnej polityki spójności za przestrzeganie zasady niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową.

Dyrektorzy Generalni Komisji Europejskiej zwrócili się o wyjaśnienia czy fundusze UE są i będą wydatkowane zgodnie z powyższą zasadą w związku z faktem przyjęcia przez pięć sejmików województw oraz niektóre gminy i powiaty uchwał o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT”. Wskazali, że takie działanie organów władzy publicznej jest sprzeczne z wartościami określonymi w art. 2 TUE oraz może naruszać zakaz dyskryminacji i molestowania ze względu na orientację seksualną w zatrudnieniu, zawarty w dyrektywie Rady 2000/78/WE.

Wyrazili więc obawę co do ryzyka nierównego traktowania osób LGBTI (lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interpłciowych) przez beneficjentów funduszy unijnej polityki spójności, co może świadczyć o wydatkowaniu tych środków w sposób niezgodny z prawem unijnym.

RPO przypomina, że dzięki wielomiliardowym inwestycjom Unia przyczyniła się do skoku cywilizacyjnego naszego kraju. Polska pozostaje największym beneficjentem kolejnych budżetów unijnych - od początku członkostwa, w transferach unijnych środków finansowych kraj nasz uzyskał znacznie ponad 100 mld euro. Nasze uczestnictwo w Unii podniosło wiarygodność Polski w oczach inwestorów, znacząco wpłynęło na wzrost gospodarczy, nieporównanie zwiększyło możliwości Polaków, podniosło standard życia mieszkańców naszego kraju. Jest to odczuwalne i widoczne zwłaszcza na szczeblu lokalnym – jednostki samorządu terytorialnego w szerokim zakresie korzystają bowiem ze środków finansowych UE, realizując dzięki nim inwestycje i projekty przynoszące bezpośrednie korzyści mieszkańcom. 

Unia traci zaufanie do Polski z powodu dyskryminujących uchwał

RPO z troską i niepokojem przyjmuje kolejne informacje o ryzyku utraty zaufania instytucji Unii Europejskiej oraz innych państw członkowskich wobec polskich gmin, powiatów i województw, w związku z pojawiającymi się wątpliwościami czy zasada niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową jest w nich przestrzegana.

Parlament Europejski w rezolucji z 18 grudnia 2019 r. w sprawie dyskryminacji osób LGBTI i nawoływania do nienawiści do nich w sferze publicznej, w tym stref wolnych od LGBTI wprost potępił przyjmowanie przez polskie samorządy uchwał o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT”, wskazując na ich dyskryminujący charakter.

Parlament wezwał także KE do monitorowania wykorzystania wszystkich unijnych źródeł finansowania, które nie mogą być w żadnym wypadku wykorzystywane do celów dyskryminacyjnych, a także do podjęcia konkretnych środków w celu wyeliminowania wyraźnych i bezpośrednich naruszeń przepisów antydyskryminacyjnych, dokonanych przez samorządy lokalne przyjmujące przepisy wymierzone w prawa osób LGBTI.

Pismo Dyrektorów Generalnych Komisji można więc uznać za krok w stronę realizacji tych sformułowanych przez Parlament zaleceń. Jednocześnie warto zwrócić uwagę, że konsekwencje przyjmowania przez wybrane samorządy uchwał o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT” znalazły wymiar także w rozwiązywaniu współpracy przez ich partnerskie miasta i regiony z Francji oraz Niemiec, które wyraziły w ten sposób swój sprzeciw wobec dyskryminujących działań polskich władz lokalnych.

Wszystkie te zdarzenia niewątpliwie wpływają na pozycję i postrzeganie Polski na arenie Unii Europejskiej, a ich skutki są i będą odczuwalne także w wymiarze codziennego życia Polek i Polaków. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że ich inicjatorami kierują słuszne i godne poparcia intencje ochrony fundamentalnej dla całej Unii – w tym Polski - zasady równego traktowania, która została zagrożona przez uchwały organów samorządowych dyskryminujące ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową.

Działania RPO

Rzecznik również stoi na stanowisku, że takie działania organów władzy publicznej są sprzeczne z prawem polskim i europejski. Z tego względu skierował do sądów administracyjnych skargi na wybrane uchwały o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT”.

Jednym z ich zarzutów jest dyskryminujący charakter uchwał, poprzez wykluczenie osób nieheteronormatywnych i transpłciowych z danej wspólnoty samorządowej. Nie ma znaczenia, że uchwały posługują się pojęciem „ideologia LGBT”, a nie samoistnym skrótem LGBT. Orientacja seksualna i tożsamość płciowa nie stanowią bowiem ideologii - są elementem tożsamości i pozostają nierozerwalnie związane z każdą jednostką.

Z tego względu odmienne traktowanie w oparciu o te cechy stanowi przejaw bezprawnej dyskryminacji. Akty organów władzy publicznej dyskryminujące osoby LGBT w swej treści mogą być odczytywane jako legitymizacja poglądów o naturze dyskryminacyjnej  - to z kolei może prowadzić do dyskryminacji w praktyce stosowania prawa przez organy wykonawcze i inne jednostki podległe samorządowi. Obawy jakie będą skutki przedmiotowych uchwał dla osób LGBT mieszkających w danym samorządzie, znalazły już odzwierciedlenie w skargach kierowanych do Rzecznika przez obywatelki i obywateli.

Dla dobra i ochrony praw nie tylko osób nieheteronormatywnych i transpłciowych, ale wszystkich mieszkańców, sejmiki województw oraz rady gmin i powiatów, które również przyjęły dyskryminujące uchwały, powinny podjąć działania mające na celu uchylenie tych aktów.

Ich dalsze obowiązywanie zagraża bowiem zarówno nierównym traktowaniem na gruncie stosowania prawa, jak i stwarza ryzyko utraty lub ograniczenia wsparcia finansowego ze środków Unii Europejskiej.

Postulat ten RPO przekazał bezpośrednio do wszystkich samorządów, które przyjęły uchwały o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT”.

Niezależnie od decyzji tych organów, RPO za konieczne uznaje zaangażowanie  marszałków województw – jako odpowiedzialnych za zarządzanie funduszami UE - w dążenie do zagwarantowania ich wydatkowania w sposób zgodny z zasadą niedyskryminacji. - To instytucje zarządzające muszą bowiem zapewnić wolny od dyskryminacji dostęp do działań i projektów finansowanych w ramach unijnej polityki spójności, co podkreśliła również Komisja Europejska, we wskazanym wyżej piśmie Dyrektorów Generalnych – wskazuje Adam Bodnar.  

- Będę wdzięczny za wskazanie, w jaki sposób ustosunkowuje się Pani Minister do zaleceń Komisji Europejskiej oraz jakie działania kierowany przez Panią Minister resort podjął lub planuje podjąć w celu weryfikacji, czy środki finansowe unijnej polityki spójności są wydatkowane w sposób zgodny z zasadą niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową, w tym przez jednostki samorządu terytorialnego, które przyjęły uchwały o „przeciwdziałaniu ideologii LGBT” – pisze zaś RPO do Małgorzaty Jarosińskiej-Jedynak, ministry ds. funduszy i polityki regionalnej.

O to samo oraz o stanowiska w całej sprawie, RPO prosi pozostałych adresatów pisma o przedstawienie stanowisk.

XI.505.10.2020