Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W niektórych więzieniach typu półotwartego na mocy wewnętrznych zarządzeń osadzeni nie mogą korzystać z własnej odzieży
• Jest to niezgodne z aktami prawa powszechnie obowiązującego – wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich i prosi Dyrektora Generalnego Służby Więziennej o uchylenie takich zarządzeń

Do Biura RPO wpływają skargi osób pozbawionych wolności w zakładach karnych typu półotwartego dotyczące obowiązku korzystania przez nich z odzieży przydzielanej przez więzienie (tzw. skarbowej).

Wyniki postępowań wyjaśniających i analiza porządków wewnętrznych wybranych zakładów karnych potwierdzają fakty zgłaszane przez wnioskodawców. Dyrektorzy jednostek penitencjarnych oraz dyrektorzy okręgowi Służby Więziennej uzasadniają obowiązek noszenia przez tych skazanych odzieży skarbowej względami bezpieczeństwa i porządku.

W jednej z odpowiedzi wskazano, że w trakcie realizacji widzeń „konieczna jest możliwość przeprowadzenia szybkiej i skutecznej identyfikacji osób pozbawionych wolności, szczególnie w sytuacji przebywania w jednym pomieszczeniu wielu osadzonych oraz dużej liczby osób je odwiedzających".

W innych wyjaśnieniach podkreślano, że „podczas widzeń z osobami odwiedzającymi może dojść do sytuacji, kiedy osadzeni ubrani będą w odzież prywatną, mogącą wzbudzić niezadowolenie, złość lub inne emocje potencjalnie prowadzące do sytuacji konfliktowych podczas udzielania widzenia. Ponadto, osoby pozbawione wolności w trakcie widzenia mogą podejmować nielegalne próby opuszczenia zakładu karnego poprzez dokonanie zamiany z osobą odwiedzającą".

Dyrektor Okręgowy Służby Więziennej w Warszawie zajął zaś stanowisko, że „uprawnienie wynikające z art. 91 pkt 6 k.k.w. nie ma charakteru bezwzględnego i winno być interpretowane w kontekście konkretnej jednostki penitencjarnej".

RPO przypomina, że zasady korzystania przez skazanych z odzieży, obuwia i bielizny reguluje Kodeks karny wykonawczy. W zakładach karnych typu zamkniętego skazani, co do zasady, nie korzystają z odzieży prywatnej, chyba że dyrektor jednostki penitencjarnej wyda na to zgodę. Takiego ograniczenia nie wprowadzono zaś dla odbywających karę w zakładach typu półotwartego i otwartego. Przepisy art. 91 pkt 6 i art. 92 pkt 7 k.k.w. stanowią bowiem, że skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia.

Nie można więc zgodzić się ze stanowiskami władz więziennych. Zarządzenia w sprawie  porządków wewnętrznych, które wprowadzają nakaz korzystania przez skazanych w zakładzie karnym typu półotwartego z odzieży skarbowej, pozbawiają te osoby uprawnień przysługujących im z mocy ustawy.

Przepisy nie dają dyrektorowi uprawnienia do wprowadzania zakazu korzystania przez tych skazanych z odzieży prywatnej, nawet w określonych okolicznościach, poza wskazanymi w art. 247 § 1 k.k.w. Dyrektor określa jedynie liczbę i rodzaj własnej odzieży, bielizny i obuwia, które skazany może mieć posiadać w celi. Z tego uprawnienia kierujący jednostkami korzystają, wskazując np., że odzież nie może zawierać symboli, nadruków i napisów związanych z klubami sportowymi lub treści powszechnie uważanych za obraźliwe, wulgarne lub mogące obrażać uczucia religijne i kulturowe innych osób, propagujących faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa, nawołujących do nienawiści.

Dyrektor jednostki, w myśl art. 73 § 2 k.k.w., ustala porządek wewnętrzny zakładu karnego. Przy jego ustalaniu uwzględnia się konieczność tworzenia warunków zindywidualizowanego oddziaływania na skazanych, utrzymania bezpieczeństwa, dyscypliny i porządku oraz zapewnienia w zakładzie właściwych warunków bytowych, sanitarnych i zdrowotnych. Skazany zaś, korzystając z przysługujących praw i wolności w zakładzie karnym, musi liczyć się z ograniczeniami, które są nieodzownym elementem wykonywania kary w warunkach izolacyjnych.

Ograniczenia te nie mogą być jednak dalej idące, niż określa to prawo powszechnie obowiązujące. Wymóg zgodności porządków wewnętrznych, jako aktów prawa wewnętrznego, z prawem powszechnie obowiązującym, wynika z art. 93 ust. 3 Konstytucji RP i zawsze musi być dopełniony. Nieprawidłowe jest więc ustalanie porządku wewnętrznego w taki sposób, że określone w nim prawa i obowiązki osadzonych są sprzeczne z przepisami Kodeksu karnego wykonawczego i aktami wykonawczymi wydanymi na jego podstawie.

RPO Marcin Wiącek prosi dyrektora generalnego SW gen. Jacka Kitlińskiego  o  podjęcie działań w celu wyeliminowania z zarządzeń ws. porządków wewnętrznych przepisów, które kwestię korzystania przez skazanych w zakładach karnych typu półotwartego z własnej odzieży regulują w sposób niezgodny z aktami prawa powszechnie obowiązującego.

IX.517.839.2022