Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W resorcie sprawiedliwości trwają prace nad nowymi regulaminami organizacyjno-porządkowych wykonywania kary pozbawienia wolności i wykonywania tymczasowego aresztowania
• RPO wskazuje, że mogą one godzić w prawo osób pozbawionych wolności do prowadzenia korespondencji i do korzystania z własnej odzieży
• Rzecznik postuluje też otwarcie katalogu skazanych, wobec których dyrektor może wprowadzać odstępstwa w sposobie wykonywania kary pozbawienia wolności

Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia dwie opinie do projektów rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności oraz w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania.

Prawo osób pozbawionych wolności do prowadzenia korespondencji

Skazany i tymczasowo aresztowany mają prawo m.in. do utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi, składania wniosków, skarg i próśb, a także prowadzenia korespondencji z różnymi organami. Osobie pozbawionej wolności należy umożliwić realizację tych praw m.in. poprzez korespondencję.

Od 1 stycznia 2023 r. skazany i tymczasowo aresztowany będzie ponosił koszty prowadzenia korespondencji, w tym korespondencji urzędowej. 

Znowelizowane przepisy nie wyłączają możliwości pokrycia przez Skarb Państwa kosztów korespondencji prowadzonej przez osobę pozbawioną wolności, ale w znaczny sposób ograniczają jej prawo do korespondencji.

RPO zwraca uwagę na różnicowanie korespondencji prywatnej i urzędowej. Projekt rozporządzenia przewiduje, że w przypadku pokrycia przez Skarb Państwa kosztu korespondencji urzędowej, skazanemu czy aresztowanemu zapewnia się także papier oraz koperty.

Jeżeli natomiast pozbawiony wolności w takiej samej sytuacji chciałby przesłać korespondencję do rodziny, to decyzja dyrektora zakładu karnego co do wydania papieru i kopert ma charakter fakultatywny.

W ocenie Rzecznika przepis ten przyczynia się do jeszcze większego ograniczenia prawa do prowadzenia korespondencji prywatnej, nie spełnia kryterium proporcjonalności, a także uderza w podstawową jednostkę społeczną jaką jest rodzina.

Prawo osób tymczasowo aresztowanych do korzystania z własnej odzieży

W odniesieniu do tymczasowo aresztowanych projekt wprowadza możliwość ograniczenia prawa do korzystania z własnej odzieży, bielizny i obuwia - jeżeli wymagają tego względy bezpieczeństwa, względy sanitarne i zapewnienie prawidłowego toku postępowania karnego.

Kodeks karny wykonawczy przewiduje ograniczenie prawa do korzystania z własnej odzieży, bielizny i obuwia -  gdy zakłóca to porządek ustalony w areszcie śledczym lub sprzeciwiają się temu względy bezpieczeństwa albo względy sanitarne. Takie ograniczenia może także wprowadzić organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje.

W projekcie pojawiła się więc nowa przesłanka umożliwiająca wprowadzenie przez Służbę Więzienną ograniczenia w postaci nakazu korzystania z tzw. odzieży skarbowej w przypadku zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego.

Zdaniem Rzecznika może to prowadzić do nadużyć. Czym innym jest bowiem podjęcie decyzji przez organ dysponujący, a czym innym projektowana możliwość wdrożenia ograniczenia przez Służbę Więzienną ze względu na potrzebę zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego.

Odstępstwa od przewidzianego w regulaminie sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności

W projekcie przewidziano, że dyrektor może - na wniosek lub po zasięgnięciu opinii lekarza - dokonywać niezbędnych odstępstw od przewidzianego w regulaminie sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności w zakresie uzasadnionym stanem zdrowia skazanych. Chodzi o osoby w szpitalach, izbach chorych oraz leczone poza nimi, a także przewlekle chore i rekonwalescentów.

Odstępstwa można wprowadzić również wobec skazanych, u których stwierdzono niepsychotyczne zaburzenia psychiczne, upośledzonych umysłowo, uzależnionych od substancji psychoaktywnych oraz niepełnosprawnych fizycznie.

RPO zwraca uwagę, że katalog kategorii skazanych, wobec których dyrektor może zastosować odstępstwa ma charakter zamknięty i pozbawia możliwości zastosowania odstępstw wobec osób które nie spełniają tych przesłanek, a personel więzienny uznaje, że istnieje taka potrzeba bądź konieczność.

Katalog pomija np. osoby chorujące psychicznie, które - jak pokazały badania prowadzone w Biurze RPO - przebywają także poza oddziałami szpitalnymi, osoby starsze, u których nie stwierdza się jeszcze niepełnosprawności fizycznej, czy też np. osoby transpłciowe.

Dlatego Marcin Wiącek postuluje, aby projekt rozporządzenia zmodyfikować tak, aby ten katalog pozostawał otwarty. Pozwoli to dyrektorowi podejmować stosowne decyzje wobec osób, które nie zostały wymienione we tym katalogu skazanych.

RPO przekazuje swe uwagi ministrowi sprawiedliwości Zbigniewowi Ziobrze z nadzieją, że zostaną wzięte pod uwagę na dalszym etapie prac legislacyjnych.

IX.022.24.2022, IX.022.25.2022