Biuletyn Informacji Publicznej RPO

1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej.
2. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.
3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

CO TO ZNACZY?

W artykule 31 znajdziemy zarówno ogólną zasadę wolności (ust. 1 i 2) jak i przesłanki ustanawiania ograniczeń praw i wolności (ust. 3). Wolność postrzegana jest jako swoboda decydowania o własnym postępowaniu i taka jest treść wolności rozpatrywanej w kategoriach prawa podmiotowego[1].

Wolność oznacza zatem zakaz ingerowania czynników zewnętrznych (np. władz) w sferę decyzji jednostki. Ma charakter uniwersalny – obejmuje zarówno sfery życia prywatnego jak i publicznego. Dlatego ingerencja władzy publicznej w wolność jednostki może nastąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach i być uzasadnione przyczynami wymienionymi w Konstytucji. Ograniczenie naszej wolności zawsze wymaga jednak uchwalenia ustawy.

Zasada wolności to kolejna z zasad, którym można przyznać kilka funkcji: funkcja zasady ustrojowej, funkcja zasady systemu praw i wolności jednostki oraz funkcja samoistnego prawa podmiotowego. Wspólnie z godnością i równością, wolność tworzy oś dla całego porządku konstytucyjnego i determinuje sposób rozumienia i stosowania przepisów konstytucji. Art. 31 stanowi punkt wyjścia do rozważań o konkretnych wolnościach zawartych w rozdziale II Konstytucji. Dalsze przepisy szczegółowe powtarzają ogólną zasadę wolności i konkretyzują ją.

Prawa i wolności zawarte w Konstytucji nie mają charakteru absolutnego – to znaczy, że mogą podlegać ograniczeniom, jeśli zostaną spełnione odpowiednie przesłanki, co precyzuje ust. 3 art. 31Konstytucji. Jest to przepis wyjątkowy, bo służy zawężeniu wolności i praw. Dlatego podczas jego interpretacji należy stosować zasady wykładni wyjątków – czyli przede wszystkim zakaz interpretacji rozszerzającej jego postanowienia[2].

Z konstytucyjnej zasady proporcjonalności wynika tymczasem przekonanie, że stopień intensywności ingerencji w sytuację prawną jednostki musi znajdować uzasadnienie w randze promowanego interesu publicznego. Innymi słowy, ograniczenie praw jednostki musi być ekwiwalentne wobec celu, któremu służy dana regulacja. Przy spełnieniu pewnych warunków dopuszczalne jest więc ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności jednostki dla ochrony innych dóbr. Zgodność ograniczenia z Konstytucją zależy zawsze jednak od odpowiedzi na trzy pytania:

1. czy wprowadzone ograniczenia służą realizacji określonego celu (przydatność),
2. czy jest niezbędne dla jego osiągnięcia (konieczność),
3. czy nie stanowi zbyt wysokiego kosztu realizacji założonego celu, a zatem czy – poświęcone dobro pozostaje we właściwej proporcji do osiągniętego efektu (proporcjonalność)[3]