Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Trybunał Konstytucyjny wszczął postępowanie ze skargi konstytucyjnej (sygn. SK 66/25) Spółdzielni Mieszkaniowej na przepisy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, dotyczące opłaty podwyższonej za uchybienie obowiązkowi segregacji odpadów komunalnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w tym postępowaniu. Zastępca Rzecznika Adam Krzywoń przedstawił stanowisko, że:

• art. 6ka ust. 3 w związku z art. 6ka ust. 1 ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach - rozumiany w ten sposób, że przewiduje obowiązek nałożenia w drodze decyzji opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi z zastosowaniem stawki opłaty podwyższonej, o której mowa w art. 6k ust. 3 tej ustawy, niezależnie od okoliczności uchybienia obowiązkowi segregacji odpadów komunalnych - jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Wnioski stanowiska RPO

Ustawodawca był uprawniony do wprowadzenia opłaty podwyższonej za uchybienie przez właścicieli nieruchomości obowiązkowi selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Jej konstrukcja nie czyni jednak zadość co najmniej wymogom uwzględniania przy wymierzaniu sankcji pieniężnej okoliczności, w jakich doszło do uchybienia oraz umożliwienia miarkowania kary - głosi m.in. uzasadnienie stanowiska RPO.  

Nie powinno budzić wątpliwości, że ustawodawca był uprawniony do wprowadzenia sankcji finansowej w postaci opłaty podwyższonej za uchybienie przez właścicieli nieruchomości obowiązkowi selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Tego rodzaju ograniczenie własności uzasadnione jest koniecznością ochrony konstytucyjnie chronionej wartości, jaką jest środowisko.

W tej sprawie kluczowe dla oceny zakwestionowanych przepisów jest to, czy takie ograniczenie własności spełnia konstytucyjny wymóg proporcjonalności. Charakter opłaty podwyższonej za gospodarowanie odpadami komunalnymi, wynikający z obecnego kształtu przepisów u.c.p.g., tj. charakter kary pieniężnej, implikuje odniesienie do zasad i procesu jej nakładania wymogów określonych w orzecznictwie trybunalskim dla podobnych sankcji pieniężnych.

Odwołując się do wyroku TK z 20 grudnia 2022 r., sygn. akt SK 66/21, w którym zawarto podsumowanie dorobku orzeczniczego TK zapadłego na tle administracyjnych kar pieniężnych, wymienić należy m.in. że

• granice swobody kształtowania administracyjnych kar pieniężnych wyznaczają konstytucyjne zasady demokratycznego państwa prawnego oraz ochrony praw i wolności jednostki, a także zasady proporcjonalności, równości i sprawiedliwości;
• stosowanie kar administracyjnych nie może opierać się na idei odpowiedzialności czysto obiektywnej, całkowicie oderwanej od okoliczności konkretnego przypadku, w tym winy sprawcy a podmiot, który nie dopełnił obowiązku administracyjnego, musi mieć możliwość uwolnienia się od odpowiedzialności przez wykazanie, że niedopełnienie obowiązku jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności (działanie siły wyższej, stan wyższej konieczności, działanie osób trzecich, za które on nie odpowiada);
• przesłanki stosowania kar pieniężnych oraz ich wysokość powinny być ukształtowane przez ustawodawcę w sposób odpowiadający zasadzie adekwatności ingerencji państwa w chronioną konstytucyjnie sferę jednostki;
• prawo materialne powinno stwarzać, w szczególnych okolicznościach, organowi właściwemu do nakładania kar pieniężnych, możliwość miarkowania wysokości kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia, zaś konsekwencją takiej zmiany regulacji materialnoprawnej powinno być poddanie decyzji o ukaraniu kontroli sądu mającego odpowiednio ukształtowaną kognicję;
• wysokość kar powinna być oceniana przez pryzmat zasady ochrony własności i innych praw majątkowych, w związku z zasadą proporcjonalności, ustanowioną w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Konfrontując te wymogi z konstrukcją opłaty podwyższonej, jaka wynika z u.c.p.g., przede wszystkim z tym, że jej wymierzenie następuje bezwzględnie i „wykazanie choćby jednego przypadku nieprzestrzegania przyjętej zasady segregacji odpadów pociąga za sobą obowiązek nałożenia na podmiot zainteresowany opłaty w stawce właściwej dla nieselektywnego zbierania odpadów", należy dojść do wniosku, że konstrukcja opłaty nie czyni zadość co najmniej wymogowi uwzględniania przy wymierzaniu sankcji pieniężnej okoliczności, w jakich doszło do uchybienia obowiązkowi przez „sprawcę" oraz wymogowi umożliwienia miarkowania kary lub ekskulpacji. W takich warunkach przepisy przewidujące jej nakładanie (art. 6ka ust. 3 w zw. z art 6ka ust. 1 u.c.p.g.), ocenić należy za niezgodne z art. 64 ust. 1 i 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

V.7204.49.2025