Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W postępowaniach o nadanie stopni i tytułów naukowych występuje problem opóźnień w sporządzaniu recenzji. Dzieje się tak mimo przepisów przewidujących, że recenzentem nie może zostać osoba, która w ostatnich 5 latach dwukrotnie nie dochowała terminu sporządzenia recenzji
• Brak jednoznacznych rozwiązań co do sposobu gromadzenia i udostępniania informacji o terminowości recenzji stawia pod znakiem zapytania praktyczne znaczenie tych regulacji. RPO prosi Ministra Edukacji i Nauki o stanowisko
• AKTUALIZACJA: Organem zlecającym wydanie opinii jest Rada Doskonałości Naukowej, która otrzymuje również opinie recenzentów - odpowiada MEiN (całość w załączniku)
• AKTUALIZACJA2: RDN, do której zwrócił się Rzecznik, odpisała, że dobrym narzędziem weryfikacji może być wprowadzanie odpowiednich danych do Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on, gdzie jest baza dokumentów postępowań awansowych, w tym m. in. recenzje z datami ich powstania. Teraz RPO pisze zatem ponownie do MEiN, popierając tę propozycję 
• AKTUALIZACJA3: Planowanie jest podjęcie prac legislacyjnych zmierzających do uszczegółowienia zakresu danych gromadzonych w bazie dokumentów w postępowaniach awansowych Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on, co uczyni zadość postulatowi RDN - odpisał min. Przemysław Czarnek

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi w sprawach nadawania stopni i tytułów naukowych, w których obywatele zwracają uwagę na problem nieterminowości sporządzania recenzji w postępowaniach awansowych.

Z przekazywanych Rzecznikowi informacji wynika, że dotychczas brak było skutecznych środków mogących przeciwdziałać takiej przewlekłości. Choć poprzednio obowiązująca ustawa przewidywała terminy na sporządzenie recenzji, to brakowało skutecznych sankcji za ich niedochowanie. Jak wynika ze skarg, uczelnie niechętnie korzystały z uprawnień przysługujących im w związku z opóźnieniem w realizacji umów zawieranych z recenzentami.

W związku z tym za istotne Rzecznik uznaje zamieszczenie w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce przepisów, że recenzentem w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego oraz w postępowaniu w sprawie nadania tytułu profesora nie może zostać osoba, która w okresie ostatnich 5 lat dwukrotnie nie dochowała terminu sporządzenia recenzji.

Pojawiają się jednak wątpliwości co do sposobu ewidencjonowania i weryfikowania tych okoliczności. Do RPO docierają sygnały, że nie jest jasne, w jaki sposób gromadzone i udostępniane będą informacje dotyczące terminowości przygotowywania opinii przez recenzentów. Brak jednoznacznych rozwiązań w tym zakresie stawia pod znakiem zapytania praktyczne znaczenie powołanych wyżej regulacji.

Dlatego Marcin Wiącek prosi ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka o stanowisko w tej sprawie.

Pismo RPO do RDN

Z  odpowiedzi MEiN wynika, że w zakresie postępowań w sprawie nadania tytułu profesora RDN - jako organ zlecający i otrzymujący opinie od recenzentów - będzie w stanie na podstawie gromadzonych informacji weryfikować na bieżąco, czy osoba, która ma zostać powołana na recenzenta spełnia wymogi określone w art. 229 ust. 2 ustawy.

Odnosząc się do postępowań habilitacyjnych, MEiN zaznaczył, że wiedzę w zakresie terminowości sporządzanych recenzji posiadają podmioty habilitujące, zaś RDN w ramach nadzoru sprawowanego nad tymi podmiotami w zakresie zgodności z prawem postępowań awansowych może żądać od nich informacji i wyjaśnień (art. 239 pkt 1 ustawy), w tym także w zakresie uchybień w terminach sporządzanych recenzji.  

Rzecznik spytał zatem RDN o stanowisko, zwłaszcza o to, czy korzysta z uprawnienia z art. 239 pkt 1 ustawy w zakresie weryfikacji terminowości sporządzania recenzji.  

Odpowiedź RDN  

Przewodniczący Rady Doskonałości Naukowej prof. dr hab. Grzegorz Węgrzyn  odpisał, że Rada - podzielając stanowisko RPO, zgodnie którym zjawisko braku terminowego sporządzania recenzji niekorzystnie wpływa na proces uzyskiwania stopnia doktora habilitowanego - wyraża opinię, że upoważnienie zawarte w art. 238 ust. 1 pkt 6 ustawy z 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce nie jest narzędziem, które w sposób skuteczny umożliwiłoby weryfikację przez podmioty habilitujące, ale także przez Radę Doskonałości Naukowej w zakresie wskazywania części kandydatów do komisji habilitacyjnej, przesłanki negatywnej dotyczącej możliwości pełnienia funkcji recenzenta w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego.  

Narzędziem takim może być wprowadzanie odpowiednich danych i informacji do Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on, prowadzonego przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, o którym mowa w art. 342 ust. 1 przytoczonej ustawy. W ramach tego systemu, zgodnie z art. 342 ust. 3 pkt 6 Prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, utworzona została baza dokumentów w postępowaniach awansowych, które obejmuje m. in. recenzje osiągnięć naukowych albo artystycznych i daty ich opracowania.

Dane te wprowadzone są do Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on przez poszczególne podmioty habilitujące przeprowadzające dane postępowania w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego. W opinii Rady Doskonałości Naukowej w ramach tego systemu podmioty te powinny mieć także możliwość wprowadzania danych w przedmiocie przekroczenia terminu na sporządzenie recenzji. Tego typu dane, które mają charakter ogólnodostępny, mogłyby stanowić podstawę do oceny przez podmioty habilitujące, czy dana osoba może pełnić funkcję recenzenta w kontekście przesłanki, o której mowa w art. 221 ust. 7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, a także stanowić powszechne i transparentne źródło informacji dla wszystkich osób zainteresowanych.  

Rada wyraża nadzieję, że Rzecznik wesprze przedstawione stanowisko w zakresie zasadności wprowadzenia odpowiednich rozwiązań ustawowych, które wyjdą naprzeciw rozwiązaniu zgłaszanych do RPO, o których mowa w jego piśmie. 

Kolejne pismo RPO do MEiN

Propozycję Rady Doskonałości Naukowej należy ocenić pozytywnie, jako pozwalającą na efektywne weryfikowanie terminowości sporządzania recenzji i umożliwiającą w praktyce stosowanie art. 221 ust. 7 ustawy – napisał Marcin Wiącek do ministra edukacji.  Zwrócił się do niego o stanowisko, w szczególności poprzez odniesienie się do propozycji RDN.

Odpowiedź ministra Przemysława Czarnka

Zgodnie z informacją zawartą w poradniku RDN „Recenzje w postępowaniach o awans naukowy" w ocenie ww. organu zlecenie sporządzenia opinii, niezależnie od przedmiotu jej wykonania, powinno następować w drodze zawartej z recenzentem umowy o charakterze cywilnoprawnym. Przedmiotowe umowy powinny w sposób precyzyjny określać m.in. termin wykonania umowy oraz ewentualne kary za nienależyte albo nieterminowe wykonanie umowy.

Za racjonalne uznać należy przyjęcie, że termin wykonania umowy na sporządzenie recenzji w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego powinien być skorelowany z 8-tygodniowym terminem, o którym mowa w art. 221 ust. 8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2022 r. poz. 574 z późn. zm., dalej: ustawa PSWiN).

W wytycznych zawartych w poradniku RDN „Postępowania dotyczące nadawania stopnia doktora habilitowanego" wskazano, że mając na uwadze, iż sporządzone recenzje powinny być weryfikowane w kontekście spełnienia warunków umowy, recenzenci powinni przesyłać je do podmiotu habilitującego, który po przyjęciu danej recenzji, za pośrednictwem sekretarza komisji habilitacyjnej, przekaże je do wszystkich członków komisji habilitacyjnej.

Zgodnie z art. 221 ust. 4 ustawy PSWiN w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego RDN wyznacza 4 członków komisji habilitacyjnej, w tym aż 3 recenzentów (spośród łącznej liczby 4) oraz przewodniczącego komisji.

Mając na uwadze przywołane powyżej wytyczne RDN oraz określone ustawowo zasady powoływania komisji habilitacyjnej, brak jest przesłanek uniemożliwiających przekazanie przez przewodniczącego komisji do RDN informacji o nieterminowym sporządzeniu recenzji przez określoną osobę. RDN może gromadzić przedmiotowe dane w ramach kompetencji przyznanej organowi na podstawie art. 238 ust. 1 pkt 6 lit. b oraz art. 239 pkt 1 ustawy PSWiN.

Alternatywnie, kandydaci do pełnienia funkcji recenzenta w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego - przed ich wyznaczeniem na tę funkcję przez RDN w drodze losowania, o którym mowa art. 240 ustawy PSWiN - mogą złożyć do organu oświadczenie o spełnieniu warunku, o którym mowa w art. 221 ust. 7 ustawy PSWiN. W przypadku recenzenta wybieranego przez podmiot habilitujący (na podstawie art. 221 ust. 5 pkt 3 PSWiN), oświadczenie może zostać złożone w ww. podmiocie a następnie przekazane do RDN.

Należy podkreślić, że sama Rada Doskonałości Naukowej w swoich przepisach wewnętrznych, tj. w § 21 statutu zobowiązała się do weryfikacji „terminowej realizacji dotychczasowych zadań przez kandydata na recenzenta [w postępowaniu w sprawie nadania stopnia doktora habilitowanego], zgodnie zart. 221 ust. 7 ustawy PSWiN”. Ustawa PSWiN nie wyklucza możliwości gromadzenia przez RDN - w wewnętrznej bazie organu - informacji o nieterminowo sporządzanych recenzjach oraz ich autorach.

Niezależnie od powyższego uprzejmie informuję, że planuje się podjęcie prac legislacyjnych zmierzających do uszczegółowienia zakresu danych gromadzonych w bazie dokumentów w postępowaniach awansowych Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on. Uwzględnienie przedmiotowej bazy w upoważnieniu ustawowym określonym w art. 353 pkt 1 ustawy PSWiN, a następnie doprecyzowanie w rozporządzeniu w sprawie danych przetwarzanych w Zintegrowanym Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on m.in. informacji w zakresie opracowania recenzji w postępowaniach awansowych, uczyni zadość postulatowi wyartykułowanemu przez Radę Doskonałości Naukowej.

VII.7033.125.2022