Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nowe prawo o szkolnictwie wyższym nakazuje umarzać niezakończone do końca 2022 r. postępowania habilitacyjne i o nadanie tytułu profesora. Podobnie zamknięte mają być przewody doktorskie niezakończone do końca 2023 r.
• Skargi do RPO wskazują na trudną sytuację naukowców, zwłaszcza wynikającą z pandemii, która znacznie ograniczyła możliwość prowadzenia naukowych i wydłużyła pracę naukową
• Ponadto doktoranci, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2018/2019, będą mogli przedłużyć je tylko o rok - studiujący wcześniej mogli zaś wielokrotnie
• Niezrozumiały jest też obowiązek zamykania przewodów i umarzania postępowań na ich końcowym etapie
• RPO występuje do Ministra Edukacji i Nauki aby rozważył zmianę przepisów 
• AKTUALIZACJA: Wyjaśnienia w sprawie przedstawił minister Przemysław Czarnek
• AKTUALIZACJA2: 16 czerwca 2023 r. Sejm uchwalił poselski projekt (druk nr 3302), który wydłuża termin ostatecznej finalizacji przewodów doktorskich o kolejny rok, do 31 grudnia 2024 r.  - poinformował minister 

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają skargi dotyczące umarzania postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora niezakończonych do 31 grudnia 2022 r. oraz zamykania przewodów doktorskich niezakończonych do 31 grudnia 2023 r. Chodzi o postępowania i przewody, które zostały wszczęte i niezakończone przed wejściem w życie ustawy z  20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Pierwotnie przepisy wprowadzające ustawę przewidywały umorzenie postępowań i zamknięcie przewodów niezakończonych do 31 grudnia 2021 r. Ostatecznie przewidziano odrębny termin umorzenia postępowań i zamknięcia przewodów i je wydłużono. Sprecyzowano także, że regulacja będzie miała zastosowanie tylko w przypadku postępowań prowadzonych w I instancji.

Mimo to do Rzecznika nadal wpływają wnioski w tej sprawie. Wskazują, że w związku z pandemią możliwość prowadzenia badań naukowych była bardzo ograniczona i wpłynęła na znaczne wydłużenie pracy naukowej.

W szczególnie trudnej sytuacji są doktoranci, którzy zaczęli studia doktoranckie i wszczęli przewody doktorskie w roku akademickim 2018/2019. Będą oni mogli skorzystać z przedłużenia studiów jedynie o rok (dodatkowo ewentualnie o kolejne trzy miesiące - od października do grudnia 2023 r.). Ich koledzy, którzy rozpoczęli studia wcześniej, zazwyczaj mogli korzystać z takiego przedłużenia wielokrotnie.

Skarżący wskazują też na przewlekłość postępowań awansowych, związaną z błędami proceduralnymi popełnianymi przez właściwe organy. Z przyczyn od nich niezależnych dochodzi do wydłużenia postępowania, a negatywne konsekwencje ma ponosić kandydat.

Dodatkowo kandydaci wskazują na niezrozumiałe niepowiązanie obowiązku zamykania przewodów i umarzania postępowań z ich etapem. Za nieuzasadniony zwłaszcza uznają obowiązek zamykania przewodów i umorzenia postępowań na ich końcowym etapie, tj. np. po publicznej obronie rozprawy doktorskiej, a przed nadaniem stopnia.

W związku z tym zastępca RPO Stanisław Trociuk pyta ministra edukacji i nauki Przemysława Czarnka, czy do resortu wpływają podobne skargi i prosi o rozważenie zmian przepisów, wychodzących naprzeciw zgłaszanym wnioskom.

Odpowiedź ministra Przemysława Czarnka

Przede wszystkim wskazać należy, że termin finalizacji postępowań w zakresie awansu naukowego wszczynanych do dnia 30 kwietnia 2019 r. na podstawie przepisów poprzedzających ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2022 r. poz. 574, z późn. zm.) został wydłużony:

•    w przypadku postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora – jednokrotnie, tj. z  dnia 31 grudnia 2021 r. na dzień 31 grudnia 2022 r.;
•    w przypadku przewodów doktorskich – dwukrotnie, tj. pierwotnie z dnia 31 grudnia 2021 r. na dzień 31 grudnia 2022 r. i ostatecznie na dzień 31 grudnia 2023 r.).

Przychylono się tym samym dwukrotnie do postulatu środowiska doktorantów podnoszących kwestię panującej pandemii i związanych z nią trudności w prowadzeniu badań naukowych, odbywaniu kwerend bibliotecznych itp.

Mając na uwadze ostateczny możliwy termin wszczęcia postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora (tj. 30 kwietnia 2019 r.) i ostateczny termin finalizacji tychże postępowań (tj. 31 grudnia 2022 r.), należy stwierdzić, że mogły być one prowadzone przez co najmniej trzy lata i osiem miesięcy. W przypadku przewodów doktorskich okres ten wynosi co najmniej cztery lata i osiem miesięcy (30 kwietnia 2019 r. – 31 grudnia 2023 r.). Dopuszczalny czas procedowania przedmiotowych postępowań awansowych jest zatem znacząco dłuższy niż wynika to z terminów przewidzianych dla wykonania poszczególnych czynności w tychże postępowaniach, wskazanych w ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r. poz. 1789) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 stycznia 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora (Dz. U. z 2018 r. poz. 261).

Należy również zauważyć, że obligatoryjne zakończenie przewodów doktorskich z dniem 31 grudnia 2023 r. nie może być postrzegane w oderwaniu od art. 279 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2018 r. poz. 1669, z późn. zm.), zgodnie z którym studia doktoranckie rozpoczęte przed rokiem akademickim 2019/2020 prowadzi się na zasadach dotychczasowych, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2023 r. Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 10 i 18h ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2183, z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2011 r., studia doktoranckie kończą się uzyskaniem kwalifikacji trzeciego stopnia, tj. stopnia naukowego doktora lub doktora sztuki. Ergo co do zasady stopień doktora powinien zostać uzyskany w trakcie trwania studiów doktoranckich. Powyższą wykładnię potwierdza orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z dnia 11 lutego 2021 r. (sygn. III SA/Gd 779/20), zgodnie z którym najważniejszym celem kształcenia doktorantów jest przygotowanie rozprawy doktorskiej i uzyskanie na jej podstawie stopnia naukowego – doktora. W ramach otwartego przewodu doktorskiego mieści się ogół postępowania w trakcie nadawania stopnia naukowego doktora nauk. Czynności przewodu doktorskiego to otwarcie przewodu, przeprowadzenie egzaminów doktorskich, recenzje naukowe pracy doktorskiej, opieka promotora pracy doktorskiej, końcowa publiczna obrona pracy doktorskiej. Czynności te ze swej istoty, a także poprzedzająca je konieczna czynność napisania rozprawy doktorskiej, winny być podjęte w czasie trwania studiów doktoranckich. Należy zauważyć, że termin finalizacji przewodów doktorskich jest spójny z terminem zakończenia kształcenia na studiach doktoranckich.

Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, informuję równocześnie, że Pan prof. Włodzimierz Bernacki, Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu do spraw Monitorowania Wdrażania Reformy Szkolnictwa Wyższego i Nauki, zwrócił się pismem z dnia 26 września br. do Rektorów uczelni, Dyrektorów instytutów PAN, instytutów badawczych i instytutów międzynarodowych z prośbą o taką wewnętrzną organizację przebiegu przewodów doktorskich, aby umożliwiła ona terminowe zakończenie procedur do dnia 31 grudnia 2023 r. W korespondencji wskazano, że przez sformułowanie „zakończenie przewodu doktorskiego” należy rozumieć podjęcie przez właściwy organ podmiotu doktoryzującego – określony w art. 178 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce – uchwały w sprawie nadania stopnia doktora, zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 5 ustawy z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Zwrócono również uwagę, że między przedłożeniem rozprawy doktorskiej przez kandydata a podjęciem powyższej uchwały musi zostać wykonana w ramach przewodu doktorskiego sekwencja czynności, o których mowa w § 5-10 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 stycznia 2018 r. w sprawie szczegółowego trybu i warunków przeprowadzania czynności w przewodzie doktorskim, w postępowaniu habilitacyjnym oraz w postępowaniu o nadanie tytułu profesora.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację i okoliczności, uprzejmie informuję, że nie jest przewidziane kolejne przesunięcie czy też zniesienie terminów ostatecznego zakończenia przewodów doktorskich, postępowań habilitacyjnych i postępowań o nadanie tytułu profesora. Odnosząc się natomiast do kwestii ewentualnych skarg kierowanych do Ministerstwa uprzejmie informuję, że resort komunikował się w analizowanej kwestii (zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej) z Krajową Reprezentacją Doktorantów, prezentując stanowisko zbieżne z przedstawionym Panu Rzecznikowi. Do Ministerstwa wpływają epizodycznie zapytania dotyczące interpretacji art. 179 ust. 4 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, jednak z ich treści nie można wywnioskować, aby miały one charakter skargowy.

Po przedstawieniu powyższych wyjaśnień pragnę równocześnie wyraźnie podkreślić, że wskazane w przywołanym przepisie przejściowym terminy nie dotyczą postępowań awansowych znajdujących się na etapie procedury odwoławczej oraz przed sądami administracyjnymi.

Kolejna odpowiedź min. Przemysława Czarnka

Odnosząc się do kwestii wydłużenia procedowania przewodów doktorskich, tj. postępowań awansowych wszczętych najpóźniej do dnia 30 kwietnia 2019 r. na podstawie poprzedniej ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2017 r. poz. 1789) uprzejmie informuję, że do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej IX kadencji został wniesiony w maju br. poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3302), który wydłuża termin ostatecznej finalizacji przewodów doktorskich o kolejny rok, tj. do dnia 31 grudnia 2024 r. Informuję, że po uchwaleniu przez Sejm w dniu 16 czerwca 2023 r. ustawa została przekazana do Senatu (druk nr 1007).

Równocześnie pragnę poinformować, iż mając na uwadze parlamentarny proces legislacyjny, jak również prerogatywy Prezydenta RP w odniesieniu do procesu prawotwórczego, nie jest w chwili obecnej możliwe określenie daty wejścia w życie przedmiotowej regulacji.

W zakresie postulatu dotyczącego przesunięcia terminu wygaszenia studiów doktoranckich poinformuję, że kwestia ta była przedmiotem analiz, jak również korespondencji z Krajową Reprezentacją Doktorantów. Przekażę, że nie są prowadzone prace zmierzające do przedłużenia wskazanego terminu.

Pozwolę sobie wskazać, że konieczność ustalenia daty zakończenia prowadzenia studiów doktoranckich wynikała z wprowadzenia nowej formy kształcenia doktorantów – szkół doktorskich. Zwrócę uwagę, że wskazana data określona została w ustawie z dnia 3 lipca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1669, z późn. zm.). Oznacza to, iż doktoranci rozpoczynający studia doktoranckie w roku akademickim 2018/2019 – od 1 października 2018 r. – rozpoczynali kształcenie w ustalonym stanie prawnym, z wyznaczoną datą zakończenia prowadzenia studiów doktoranckich najpóźniej do dnia 31 grudnia 2023 r.

Celem kształcenia na studiach doktoranckich jest ich terminowe ukończenie – w terminie przewidzianym w programie tych studiów. Zgodnie z art. 195 ust. 4a ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. z 2017 r. poz. 2183, z późn. zm.) studia doktoranckie trwają nie krócej niż dwa lata i nie dłużej niż cztery lata. Przedłużenie okresu odbywania studiów doktoranckich jest możliwością przewidzianą w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich (Dz. U. poz. 1696). Doktorant ma prawo ubiegać się o nie – i taka możliwość w odniesieniu do kończących aktualnie kształcenie uczestników studiów doktoranckich została zachowana – jednak decyzja należy do kierownika studiów doktoranckich i w żadnym razie nie jest automatyczna.

W kontekście uwag dotyczących sytuacji związanej z pandemią COVID-19 poinformuję, że Ministerstwo podejmowało liczne działania, których celem było zapewnienie możliwości prowadzenia kształcenia i badań naukowych, a ograniczenie działalności uczelni nie oznaczało zawieszenia działalności naukowej ani ich zamknięcia.

W przywołanym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw w uzasadnieniu napisano: „Należy zauważyć, że termin finalizacji przewodów doktorskich został wydłużony już dwukrotnie, tj. pierwotnie z dnia 31 grudnia 2021 r. na dzień 31 grudnia 2022 r. i ostatecznie na dzień 31 grudnia 2023 r. Jednakże zainteresowani nadal argumentują, że w związku z sytuacją pandemiczną wystąpiły liczne przeszkody w prowadzeniu działalności naukowej, m.in. został ograniczony dostęp do infrastruktury badawczej, laboratoriów, bibliotek i archiwów, nastąpiły utrudnienia w zakresie prowadzenia badań naukowych opartych na kontakcie bezpośrednim oraz w organizacji spotkań zespołów badawczych w formule stacjonarnej, a także pojawiły się utrudnienia w mobilności krajowej i międzynarodowej, w tym w odbywaniu kwerend. Powyższe okoliczności wpłynęły na znaczne wydłużenie pracy naukowej”.

Należy przyjąć, że wskazane w uzasadnieniu okoliczności dotyczą w większym stopniu postępowania awansowego niż samego procesu kształcenia. Należy również wziąć pod uwagę, że decyzja o wydłużeniu terminu zakończenia postępowania awansowego ma wymiar w większym stopniu indywidualny – dotyczy indywidualnej osoby będącej w trakcie postępowania. Proces kształcenia ma natomiast wymiar organizacyjny i dotyczy podmiotów (uczelni, instytutów) prowadzących to kształcenie i planujących swoje działania z wyprzedzeniem na podstawie przyjętych założeń i stanu prawnego. W tym kontekście należy widzieć planowaną zmianę terminu zakończenia przewodów doktorskich.  Podkreślę, że cykl  kształcenia doktorantów na studiach doktoranckich dobiegł już końca. Stosownie bowiem do regulacji przywoływanego w Pana piśmie art. 279 ust. 1 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, jak również art. 195 ust. 4a ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym – nie są już obecnie prowadzone cykle kształcenia na studiach doktoranckich.

Należy także odróżnić prowadzenie kształcenia na studiach przez uprawnione podmioty od prowadzenia postępowania awansowego przez podmioty doktoryzujące. Uczestnicy studiów doktoranckich, którzy wszczęli postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora po 30 września 2019 r. będą mogli kontynuować je po dniu 31 grudnia 2023 r. w trybie eksternistycznym. Natomiast w odniesieniu do uczestników studiów doktoranckich, którzy do dnia 30 kwietnia 2019 r. wszczęli przewody doktorskie, pierwotnie zastosowanie miał przepis o ich zakończeniu najpóźniej z dniem 31 grudnia 2021 r. Termin ten był następnie prolongowany do dnia 31 grudnia 2022 r. oraz do dnia 31 grudnia 2023 r. Natomiast wspomniany wyżej poselski projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3302) wydłuża termin ostatecznej finalizacji przewodów doktorskich o kolejny rok, tj. do dnia 31 grudnia 2024 r. Utrata statusu doktoranta oznaczać będzie, że wszczęte w trakcie trwania studiów doktoranckich przewody doktorskie będą kontynuowane (w przypadku wejścia w życie wskazywanej ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela, ustawy o instytutach badawczych, ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw – najpóźniej do dnia 31 grudnia 2024 r.) w trybie z tzw. „wolnej stopy”.

VII.7033.113.2022