Biuletyn Informacji Publicznej RPO

1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.
2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.
3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.
4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.
5. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

​CO TO ZNACZY?

Ust. 1

Przepis ten należy interpretować w powiązaniu między innymi z art. 73 (wolność nauczania i badań naukowych) i art. 53 (prawo rodziców do wychowywania i nauczania zgodnego z ich przekonaniami).

Tak ukształtowane prawo do nauki stanowi prawo podmiotowe jednostki, jest również przesłanką należytej realizacji pozostałych wolności i praw. Jego treścią jest możliwość zdobywania wiedzy, kształcenia prowadzonego w zorganizowanych formach, w sposób regularny i ciągły, obejmującego kształcenie podstawowe jak i wiedzę specjalistyczną, jednolitego na terenie całego kraju. Kształcenie to ma umożliwić dalsze zdobywanie wiedzy lub wykonywanie określonego zawodu.

Prawo to przysługuje zarówno obywatelom jak i cudzoziemcom.

Ust. 2

Kolejne ustępy artykułu 70 formułują szczegółowe gwarancje prawa do nauki:

• zasadę dwusektorowości systemu szkolnictwa (równoległe istnienie systemu szkół publicznych i niepublicznych);
• zasadę bezpłatności nauki w szkołach publicznych;
• zasadę powszechnego i równego dostępu do wykształcenia;
• zasadę pomocy władz publicznych dla uczniów i studentów.

Zasada bezpłatności (ustęp 2) dotyczy jedynie szkół publicznych, dlatego ich funkcjonowanie musi być w całości finansowane ze środków publicznych. Wolność zakładania i prowadzenia odpłatnych szkół niepublicznych jest elementem wolności gospodarczej. W publicznych szkołach wyższych dopuszczalne jest tworzenie równoległych systemów studiów odpłatnych.

Ust. 3

Ustęp 3 w zdaniu 1 reguluje wolność wyboru typu szkoły – publicznej lub niepublicznej. Z tego przepisu można również wyprowadzić zakaz dyskryminowania szkół niepublicznych i ich uczniów. Kolejne ustępy precyzują wolność zakładania szkół innych niż publiczne, np. prowadzonych przez Kościół. Jest to gwarancja zasady pluralizmu w kontekście wolności religii i praw rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami.

Ust. 4

Zasada powszechnego i równego dostępu do wykształcenia odnosi się jedynie do obywateli Rzeczypospolitej. Przepis ten tworzy zasadę polityki państwa, a nie prawo podmiotowe, więc nie stwarza bezpośrednich roszczeń. Jednakże zasada powszechności i równości ma bezpośredni związek z realizacją prawa do nauki i jest konieczna, by w pełni korzystać z tego prawa.

Zasada ta dotyczy kształcenia w systemie szkolnictwa publicznego. Powszechność nauki oznacza, że każda osoba objęta obowiązkiem szkolnym musi mieć zapewnioną możliwość nauki w szkole publicznej, chyba że decyduje się na korzystanie z oferty szkół niepublicznych. Z zasady powszechności wynika także, że osoby, które ukończyły 18 lat, również muszą mieć zagwarantowaną możliwość pobierania nauki w szkołach na różnych szczeblach.

Równość w dostępie do nauki to realizacja ogólnej zasady równości (art. 32). Każdy powinien mieć jednakową szansę podjęcia nauki w szkołach na różnych szczeblach edukacji. Szczególnie istotne w tym kontekście jest uwzględnienie art. 33 i zapewnienie równości w dostępie do nauki niezależnie od płci.

Ustęp 4 tworzy także zasadę pomocy władz publicznych dla uczniów i studentów, której realizacja może odbywać się na różne przewidziane przez ustawodawcę sposoby.

Ust. 5

Zasada autonomii szkół wyższych dotyczy zarówno szkół publicznych, jak i niepublicznych. Te drugie, w związku ze swoim charakterem, są niezależne od władz publicznych. Zasada autonomii nie odnosi się do szkół innych szczebli. Uczelnie, korzystając z autonomii, nie mogą jednak podejmować działań sprzecznych z powszechnie obowiązującym prawem.

Poprzez tę zasadę Konstytucja chroni sferę wolności prowadzenia badań naukowych i kształcenia w ramach obowiązującego porządku prawnego. Władzom szkół wyższych musi być pozostawiona sfera swobodnego decydowania o nauce i nauczaniu, decydowania o organizacji wewnętrznej i władzach uczelni, toku nauczania, zasadach przyjmowania studentów, określenia ich praw i obowiązków. Szczególnie istotne jest w tym wypadku zadbanie o odpowiednie gwarancje praw studentów i studentek.