Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przedstawiciele RPO przeprowadzili niezapowiedzianą wizytację kolejowego przejścia granicznego w Terespolu
• Poprzednia wizytacja z 2016 r. potwierdziła przypadki niewpuszczania do Polski cudzoziemców, którzy podczas odprawy deklarują zamiar złożenia wniosku o udzielenie im ochrony międzynarodowej
• Wszyscy cudzoziemcy, których w dniu wizytacji wpuszczono do Polski uczestniczyli w czynnościach odprawy granicznej przy stanowiskach kontroli monitorowanych przez przedstawicieli RPO 

15 maja 2018 r. zastępczyni rzecznika praw obywatelskich Sylwia Spurek oraz Joanna Subko i Marcin Sośniak z Wydziału Praw Migrantów i Mniejszości Narodowych w Zespole ds. Równego Traktowania w Biurze RPO przeprowadzili niezapowiedzianą wizytację kolejowego przejścia granicznego między Polską i Białorusią w Terespolu.    

Wizytacja była odpowiedzią na apel organizacji pozarządowych o przeprowadzenie przez Rzecznika kontroli na przejściu, a także reakcją na skargi wpływające do Biura RPO, opisujące historie cudzoziemców, którzy bezskutecznie próbują wjechać na terytorium Polski przez to przejście, z zamiarem złożenia w Polsce wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej (tj. statusu uchodźcy).

Według docierających do Rzecznika informacji, osoby te, mimo, że deklarują funkcjonariuszom SG zamiar ubiegania się o taką ochronę, nie są do Polski wpuszczane, odmawia się im prawa wjazdu i zawraca na terytorium Białorusi. Rzecznik uznał, że tylko bezpośredni udział jego przedstawicieli, jako obserwatorów, w odprawach granicznych pozwoli ocenić sytuację na przejściu w Terespolu. Podjęcie takiej interwencji było możliwe dzięki uprawnieniu Rzecznika Praw Obywatelskich do zbadania każdej sprawy na miejscu, także bez wcześniejszej zapowiedzi. 

Nie była to pierwsza tego typu interwencja Rzecznika na przejściu w Terespolu. Poprzednia wizytacja, przeprowadzona w dniu 11 sierpnia 2016 r., potwierdziła, że na przejściu granicznym rzeczywiście dochodzi do przypadków niewpuszczania do Polski cudzoziemców, którzy podczas odprawy deklarują zamiar złożenia wniosku o udzielenie im ochrony międzynarodowej.  Dwa lata temu, w dniu wizytacji, do odprawy granicznej na przejściu stawiło się 436 cudzoziemców nieposiadających wiz ani innych dokumentów uprawniających do wjazdu i pobytu na terytorium RP. Zdecydowanej większości, ponad 400 osobom, Straż Graniczna odmówiła prawa wjazdu do Polski. Funkcjonariusze SG przyjęli wówczas jedynie 7 wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, obejmujących łącznie 31 osób.

Przedstawiciele Rzecznika uczestniczyli, w charakterze obserwatorów, w 79 rozmowach, podczas których funkcjonariusze SG wypytywali cudzoziemców o cel ich podróży oraz powód opuszczenia kraju pochodzenia (czyli w tzw. rozpytaniach). W trakcie 17 takich rozmów cudzoziemcy albo wprost deklarowali zamiar ubiegania się o ochronę międzynarodową, albo składali wyjaśnienia, które pośrednio wskazywały na taki właśnie powód ich przyjazdu do Polski. Z tej grupy tylko dwie rodziny zostały wpuszczone i złożyły wnioski o wspomnianą ochronę. Piętnastu rodzinom, mimo sygnalizowanego zamiaru złożenia wniosku, odmówiono prawa wjazdu.

Od 2016 r. sytuacja na przejściu kolejowym w Terespolu zmieniła się w sposób istotny. Liczba osób, które codziennie przystępują do odprawy granicznej bez dokumentów uprawniających do wjazdu i pobytu w Polsce, wśród których mogą znajdować się osoby poszukujące ochrony przed prześladowaniami w kraju pochodzenia, znacznie spadła w porównaniu z rokiem 2016 i obecnie waha się średnio od 15 do 50 osób dziennie. Zgodnie z informacjami przekazanymi Rzecznikowi przez funkcjonariuszy Placówki SG w Terespolu, tendencja taka utrzymuje się co najmniej od początku 2018 r. 

W dniu wizytacji, 15 maja 2018 r., do odprawy granicznej przystąpiło 32 cudzoziemców podróżujących bez wiz i innych dokumentów uprawniających do wjazdu na terytorium Polski. Wszyscy pochodzili z Czeczenii. Szesnastu osobom Straż Graniczna odmówiła prawa wjazdu. Przyjęto natomiast 6 wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, obejmujących łącznie 16 osób (7 dorosłych i 9 dzieci). Przedstawiciele Rzecznika wzięli udział, jako obserwatorzy, w 8 rozpytaniach, w których łącznie uczestniczyło 18 cudzoziemców (4 mężczyzn, 3 kobiety samotnie podróżujące z małoletnimi dziećmi oraz jedna, pięcioosobowa rodzina).

W opinii wizytujących, podczas 6 monitorowanych w ten sposób rozpytań cudzoziemcy wprost zgłaszali funkcjonariuszom zamiar ubiegania się o ochronę międzynarodową, ewentualnie opisywali sytuacje w kraju pochodzenia, które mogły wskazywać na przymusowy charakter ich migracji. Z tej grupy wszyscy cudzoziemcy zostali ostatecznie wpuszczeni na terytorium Polski i umożliwiono im złożenie wniosków o ochronę międzynarodową. Jedna z kobiet, podróżująca z dwójką małoletnich dzieci, wpuszczona została po zgłoszeniu przez przedstawicieli RPO wątpliwości dotyczących jej rozpytania, w wyniku czego Straż Graniczna podjęła decyzję o powtórzeniu tej czynności.

Obserwacją objęto dwa z trzech działających w tym dniu stanowisk kontroli, przy których prowadzone były rozpytania. Wszyscy cudzoziemcy wpuszczeni na terytorium Polski uczestniczyli w rozpytaniach przy tych stanowiskach, które były monitorowane przez przedstawicieli RPO. Osobom, które przepytywane były przy trzecim stanowisku, gdzie nie było przedstawiciela Rzecznika, odmówiono prawa wjazdu do Polski. Jedynym odwzorowaniem treści tych rozmów są sporządzone przez funkcjonariuszkę SG notatki służbowe.

Dla pełnego zobrazowania sytuacji na przejściu granicznym, przedstawiciele Rzecznika pozyskali również od kierownictwa Placówki SG w Terespolu dane statystyczne za okres od 1 do 15 maja 2018 r., dotyczące liczby osób podróżujących bez wiz i dokumentów uprawniających do wjazdu, którzy przystępowali do odpraw granicznych na wizytowanym przejściu, liczby przyjętych wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej oraz liczby wydanych decyzji o odmowie wjazdu.  

Jak wynika z uzyskanych w ten sposób informacji, liczba osób przystępujących w tych dniach do odprawy granicznej wahała się od 28 (w dniu 13 maja br.) do 82 (w dniu 2 maja br.). Każdego dnia, od 1 do 14 maja br., Straż Graniczna przyjmowała maksymalnie dwa wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej (liczba osób, od których przyjęte zostały takie wnioski, wahała się przy tym od 1 do maksymalnie 6 osób dziennie). W dniu wizytacji, gdy do odprawy granicznej przystąpiły 32 osoby bez wiz i innych dokumentów uprawniających do wjazdu na terytorium Polski, Straż Graniczna przyjęła 6 wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, obejmujących łącznie 16 osób.       

Cały zebrany podczas wizytacji materiał jest obecnie w Biurze RPO szczegółowo analizowany. Efekty tej analizy, razem z wnioskami i ewentualnymi zaleceniami Rzecznika Praw Obywatelskich, przedstawione zostaną w notatce, która w pierwszej kolejności zostanie przesłana do Placówki Straży Granicznej w Terespolu.