Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 9-11 maja 2022 r. przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich wizytowali oddział zamiejscowy Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym w Czersku. Celem wizyty było sprawdzenie warunków detencji, sposobu traktowania pacjentów i respektowania ich praw.

W skład zespołu wizytującego wchodzili: zastępczyni rzecznika praw obywatelskich Hanna Machińska, przedstawicielki Zespołu ds. Wykonywania Kar w Biurze RPO:  Ewa Dawidziuk (dyrektor zespołu) i Agnieszka Porębska oraz przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur Przemysław Kazimirski (dyrektor KMPT) i Rafał Kulas.

Zespół ds. Wykonywania Kar i KMPT prowadzili równoczesne i niezależne od siebie wizytacje. W ich trakcie zespoły wizytujące dokonały oglądu terenu placówki, skontrolowały pojazd przeznaczony do transportu pacjentów, odbyły poufne rozmowy z pacjentami i personelem oraz zapoznały się z wybraną dokumentacją. Swoje wstępne uwagi przedstawiciele RPO przekazali Dyrektorowi KOZZD i innym pracownikom w czasie rozmowy podsumowującej wizytę. 
Przedstawiciele RPO spotkali się również z burmistrzem Czerska Przemysławem Biesek-Talewskim oraz proboszczem Parafii Rzymskokatolickiej p.w. św. Marii Magdaleny w Czersku ks. Zbigniewem Straszewskim. Przedmiotem rozmów była możliwość współpracy, wsparcia oraz objęcia opieką duszpasterską pacjentów placówki. 
Pojemność oddziału zamiejscowego wynosi 40 miejsc. W trakcie wizyty przedstawicieli RPO przebywało w nim 11 pacjentów zakwaterowanych w pokojach 4 i 2 osobowych.

Przedstawiciele RPO pozytywnie ocenili wygląd pomieszczeń placówki i zaplecze lokalowe, co przy dalszej modernizacji pozwoli na stworzenie odpowiedniego środowiska terapeutycznego. Pozytywnie oceniono również plany dotyczące: zatrudnienia w placówce lekarza psychiatry, remontu budynku przeznaczonego do terapii, modernizacji zewnętrznego terenu rekreacyjnego i szkoleń personelu.

Niestety, pomimo terapeutycznej roli placówki wynikającej z ustawy z 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, zastosowane w niej rozwiązania, przybliżają ją raczej do placówki penitencjarnej o zaostrzonym rygorze aniżeli ośrodka skoncentrowanego na procesie terapeutycznym.

Wśród obszarów wymagających poprawy przedstawiciele RPO widzą między innymi następujące kwestie:

• w oknach pokoi mieszkalnych i innych pomieszczeń zamontowano przesłony (tzw. blindy), które ograniczają dostęp światła naturalnego i świeżego powietrza. Ich negatywny wpływ na warunki panujące w pokojach pacjentów jest szczególnie widoczny w salach na pierwszym piętrze, których okna są większe od tych w salach na dole i są w całości zakryte zewnętrznymi przesłonami;
• metalowe łóżka na których śpią pacjenci są niewygodne, co utrudnia odpoczynek. Wizytujący zwrócili w tej mierze uwagę na wykonane z blachy podkłady pod materace, które to odkształcają się w miarę ich użytkowania powodując zagłębienia i trzaski w czasie zmiany pozycji w trakcie korzystania z łóżek;
• pacjenci mają to swojej dyspozycji szuflady przyłóżkowe i szafki zamykane na klucz, nie spełnia to jednak ich potrzeb – swoje rzeczy pacjenci składują przy łóżkach i w całym pokoju; rekomendowanym rozwiązaniem byłoby zapewnienie im dodatkowej szafki;
• pacjenci mają do swojej dyspozycji tylko jeden wieszak ścienny oraz czajnik zlokalizowany na stołówce (korzystają z niego jednak zarówno pacjenci, jak i personel); zwrócono uwagę na konieczność zwiększania ich liczby;
• prysznice nie mają przesłon, co narusza intymność pacjentów (sygnalizowali oni, że wieszają koce lub ręczniki, aby zapewnić sobie minimum prywatności);
• między dwiema częściami placu spacerowego znajduje się metalowa przegroda w której górnej części zamontowano drut ostrzowy (tzw. concertina), co jest niepotrzebne i przywołuje skojarzenia z systemem penitencjarnym;
• plac spacerowy wymaga renowacji – zaobserwowano stare ławki, brak zieleni (całość sprawiała przygnębiające wrażenie);
• personel ochronny obecny w placówce nosi przy sobie na widoku pałki, gaz i kajdanki, co nie ma uzasadnienia praktycznego, potęguje opresyjny charakter placówki; kwestia ta była przedmiotem zastrzeżeń Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom (CPT) jak również Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, który podnosił wielokrotnie konieczność zmiany praktyki w tym zakresie;
• odczuwalna była duża liczby pracowników ochrony, która w ocenie wizytujących nie ma uzasadnienia praktycznego (pomieszczenia i teren rekreacyjny są monitorowane i zabezpieczone technicznie). Stała obecność pracowników ochrony zdecydowanie źle wpływa na atmosferę w placówce; przykładowo delegacja RPO zaobserwowała, że spacer 7 pacjentów nadzorowało aż 5 pracowników ochrony;
• pracownicy ochrony towarzyszyli też pacjentom podczas wydawania leków (mimo, iż personel pielęgniarski nie zgłaszał takiej potrzeby);
• przedstawiciele KMPT odebrali też sygnały od pacjentów o głośnym zachowaniu pracowników ochrony, w szczególności w godzinach porannych, przed śniadaniem oraz wieczornych – mieli oni głośno rozmawiać, często się przemieszczać i otwierać kratę na korytarzu, co utrudniało odpoczynek;
• pracownicy ochrony poza wstępną rozmową instruktażową nie przechodzą specjalistycznego szkolenia poświęconego specyfice ich pracy w KOZZD, z uwzględnieniem terapeutycznego charakteru placówki i specjalnych potrzeb pacjentów. Taka luka może mieć wpływ na metody pracy i wzajemne interakcje. Zdaniem przedstawicieli RPO konieczna jest większa profesjonalizacja w tej kwestii;
• ulepszenia wymaga sposób dokumentowania obrażeń osadzonych. Są one wprawdzie odnotowane w dokumentacji medycznej. Do tego celu nie stosuje się jednak rekomendowanego przez CPT specjalnego formularza z wizerunkiem ciała człowieka (tzw. mapy ciała) celem umiejscowienia obrażeń oraz nie wykonuje się dokumentacji fotograficznej;
• wizytujący zwrócili też uwagę, że personel nie znał Protokołu Stambulskiego i nie potrafił stosować go w praktyce; rekomendowanym rozwiązaniem jest specjalistyczne szkolenie w tym zakresie, co zwiększy potencjał zawodowy kadry ośrodka oraz pozwoli na skuteczne wykrycie śladów tortur i ich odpowiednie udokumentowanie. 

Szczegółowe uwagi i zalecenia KMPT mające na celu wzmocnienie ochrony pacjentów przed ryzykiem tortur zostaną przedstawione w późniejszym czasie w raporcie z wizytacji.