Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Tylko ustawa może ograniczyć możliwość swobodnego korzystania z urządzeń mobilnych i dostępu do Internetu przez pacjentów Krajowego Ośrodka Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym 
• Taką opinię Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił  Ministrowi Zdrowia 
• Resort wystąpił o to po użyciu Internetu przez pacjentów KOZZD dla seksualnego wykorzystania małoletniego za pośrednictwem sieci 

Dla zapobieżenia dalszemu wykorzystywaniu Internetu przez pacjentów Ośrodka w sposób bezprawny należy wdrożyć takie normy prawne, które maksymalnie zminimalizują ryzyko popełniania przestępstw – podkreśla RPO Marcin Wiącek. 

Przepisy powinny precyzyjnie, w sposób niepozwalający na dowolną ich interpretację, określać zasady posiadania i korzystania ze sprzętu elektronicznego oraz zakres ograniczeń w dostępie do Internetu na sprzęcie własnym, a także będącym własnością Ośrodka. 

Ponadto należy zadbać, by przepisy zapewniały pacjentom dostęp do Biuletynu Informacji Publicznej oraz umożliwiały realizację nadzorowanych widzeń przez komunikatory internetowe, korzystanie z zasobów internetowych do pracy terapeutycznej, kształcenie się, wykonywanie pracy za pośrednictwem Internetu, czy uczestniczenie w zajęciach mających na celu zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu. 

RPO od początku istnienia KOZZD monitoruje sytuację osób w nim umieszczonych. Zidentyfikował luki prawne oraz błędy legislacyjne ustawy z 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób. Wymaga ona kompleksowych zmian, co Rzecznik wielokrotnie podkreślał w licznych wystąpieniach generalnych.

Art. 29 w ust. 1 ustawy stanowi, że osoba umieszczona w Ośrodku ma prawo, za zgodą kierownika Ośrodka, do kontaktu z innymi osobami za pośrednictwem telefonu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej, a także prawo do kontaktu osobistego z osobami ją odwiedzającymi. Dyrektor może odmówić, jeżeli może to spowodować wzrost zagrożenia niebezpiecznymi zachowaniami albo zakłócić postępowanie terapeutyczne.

Jeżeli pacjentowi odmówiono zgody na kontakt za pośrednictwem telefonu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej, takie  rzeczy można zatrzymać. Na takie zarządzenie przysługuje zażalenie do sądu. 

Gdy w 2014 r. do Ośrodka zaczęli trafiać pierwsi pacjenci, mogli korzystać z własnych telefonów komórkowych, komputerów; mieli nieograniczony dostęp do Internetu i do komunikatorów internetowych, a także poczty elektronicznej. Zaczęli jednak sięgać po publikowane w sieci niedozwolone treści, m.in. pornograficzne. 

Dyrektor KOZZD wprowadził wtedy ograniczenia. Pacjenci mogli odtąd mieć jedynie telefony komórkowe bez dostępu do Internetu i korzystać z aparatów telefonicznych na korytarzach Ośrodka.

Po sprzeciwie pacjentów (protest głodowy) dwa lata temu zniesiono te ograniczenia. W 2020 r. podpisano porozumienie, które przywróciło niemalże nieograniczony dostęp do środków komunikacji elektronicznej. Według porozumienia „pacjenci będą mogli korzystać ze swoich prywatnych smartfonów i laptopów z dostępem do sieci internetowej (przez nich opłacanej), po podpisaniu oświadczenia imiennego przed odbiorem urządzenia przez każdego pacjenta, warunkującego brak materiałów zakazanych. Jeżeli zostaną ujawnione na sprzęcie danego pacjenta jakiekolwiek materiały zakazane m.in. o charakterze zbrodniczym, pedofilskim, pornograficznym itp., to wszystkie urządzenia będące w posiadaniu pacjenta, mające dostęp do sieci internetowej zostaną mu zabrane”. W każdym oddziale przygotowano jedno stanowisko komputerowe z dostępem do sieci internetowej z „blokadą rodzicielską” dla pacjentów nieposiadających laptopów.

Część osób z KOZZD ponownie wykorzystało to w sposób bezprawny. Potwierdziły to działania prokuratury, prowadzącej postępowania karne przeciw pacjentom o publiczne prezentowanie treści pornograficznych oraz wykorzystanie systemu teleinformatycznego lub sieci telekomunikacyjnej dla przestępstwa seksualnego wykorzystania małoletniego za pośrednictwem środków komunikacji teleinformatycznej.

RPO uważa, że można ograniczyć możliwość swobodnego korzystania z urządzeń mobilnych oraz dostęp do Internetu. Wszystkie ograniczenia muszą być jednak wprowadzone na mocy przepisów rangi ustawowej (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Będą one związane z prawem do życia prywatnego i rodzinnego (art. 47 Konstytucji), wolnością i ochroną tajemnicy komunikowania się (art. 49 Konstytucji), wolnością wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54 Konstytucji)  prawem własności (art. 64 Konstytucji).

Projektując zmiany legislacyjne, należy mieć na uwadze przysługujące każdemu prawo dostępu do informacji publicznej. W myśl art. 54 Konstytucji nie można całkowicie zablokować dostępu do Internetu, a jedynie go ograniczyć. 

Rozwiązania przyjęte w innych krajach pokazują, że dla właściwego funkcjonowania takich placówek oraz prawidłowego procesu reintegracji społecznej takich osób, konieczne jest wprowadzanie niezbędnych ograniczeń.

- Liczę na to, że przedłożona Panu Ministrowi opinia, będzie pomocna w toku prac nad nowelizacją ustawy z 22 listopada 2013 r. – brzmi konkluzja opinii Marcina Wiącka dla MZ.

IX.070.1.2022