Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Wszystkie obecne i przyszłe skargi dotyczące reformy systemu sądownictwa w Polsce powinny być traktowane priorytetowo – postanowił Europejski Trybunał praw Człowieka
• ETPC dostał 27 skarg, które podnoszą kwestie naruszenia EKPC wskutek zmian w  polskim sądownictwie w ostatnich latach
• Jedną z najważniejszych z nich - Grzęda przeciwko Polsce – rozpozna Wielka Izba Trybunału (skarga nr 26374/18). Do tej sprawy, jak i kilku innych, przystapił RPO

Składająca się z 17 sędziów Wielka Izba rozpoznaje najważniejsze sprawy, kształtujące orzecznictwo Trybunału i rozwijające standardy ochrony na gruncie europejskiej Konwencji praw człowieka i podstawowych wolności, mogące mieć znaczenie także dla innych państw i krajowych systemów sądownictwa.

Ponadto Trybunał postanowił, że wszystkie obecne i przyszłe skargi dotyczące reformy systemu sądownictwa w Polsce powinny być traktowane priorytetowo (Kategoria I). Zgodnie z polityką Trybunału, ten poziom priorytetu przyznawany jest sprawom pilnym.

Sprawa została wniesiona przez Jana Grzędę, sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego, który w 2016 r. został wybrany do Krajowej Rady Sądownictwa. Nowelizacja ustawy o KRS przerwała w 2018 r. trwającą kadencję sędziów-członków Rady, mimo że Konstytucja określa ją na cztery lata. Z tego powodu sędzia zarzucił Polsce arbitralne przerwanie mandatu członka KRS, a także brak możliwości zaskarżenia skrócenia kadencji do sądu. Podniósł zatem zarzuty naruszenia prawa do sądu (art. 6 ust. 1 EKPC) oraz prawa do skutecznego środka odwoławczego (art. 13 EKPC).

Z uwagi na jej szczególny charakter, i znaczenie dla funkcjonowania całego systemu sądowego w Polsce, RPO przystąpił do tej sprawy w październiku 2019 r., zaś w grudniu 2019 r. przedstawił Trybunałowi pisemne stanowisko (list amicus curiae). RPO rozwinął w nim  argumentację na rzecz objęcia ochroną konwencyjną sędziów-członków KRS i trwałości konstytucyjnie zagwarantowuj kadencji. Podobne zagadnienia obejmuje też późniejsza skarga sędziego Żurka (skarga nr 39650/18), w której RPO również uzyskał status interwenienta i przedstawił uwagi.

Skargi sędziów Grzędy i Żurka dotyczą statusu indywidualnych sędziów, skarżących przedwczesne przerwanie kadencji w KRS. Jednocześnie mają ogromne znaczenie dla systemu sądowej ochrony praw jednostek w Polsce, ponieważ zmiany w KRS spowodowały jej ponowne ukształtowanie i obsadzenie, w sposób nie gwarantujący, że nowa Rada będzie zdolna wypełniać dwie role powierzone jej przez Konstytucję: po pierwsze, nominować w rzetelnym procesie najlepszych kandydatów na wolne stanowiska sędziowskie, a po drugie, chronić niezawisłość sędziowską.

Skarga sędziego Grzędy do ETPC jest jedną z 27 skarg zawisłych przed Trybunałem, które podnoszą kwestie naruszenia Konwencji na skutek zmian w systemie sądownictwa w Polsce w ostatnich latach. Zgodnie z procedurą przekazywania spraw Wielkiej Izbie, strony postępowania zostały uprzednio poinformowane o intencji przekazania właściwości i mogły się do niej ustosunkować. Rząd polski sprzeciwił się przekazaniu, niemniej izba Trybunału stanowiska rządowego nie uwzględniła.