Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Trwają prace nad zmianą kodeksu pracy wprowadzającą przepisy unijnej dyrektywy, której celem jest ułatwienie rodzicom i opiekunom godzenie życia zawodowego z prywatnym
• Część uwag RPO do projektu została już uwzględniona, ale niektóre przepisy nadal budzą wątpliwości Rzecznika
• Chodzi m.in. o prawidłową implementację przepisów dot. zakazu dyskryminacji pracowników korzystających z uprawnień rodzicielskich/opiekuńczych oraz zakazu stosowania wobec nich działań odwetowych
• RPO Marcin Wiącek przekazuje swoje uwagi minister rodziny i polityki społecznej Marlenie Maląg z prośba o pilne zakończenie prac nad projektem, bo termin na implementację dyrektywy minął 2 sierpnia 2022 r.

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę na konieczność pilnej implementacji dyrektywy unijnej w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów.

Chodzi o dyrektywę z Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. Państwa członkowskie miały obowiązek przyjęcia przepisów niezbędnych do jej wykonania do 2 sierpnia 2022 r.

Niedopełnienie tego obowiązku przez Rzeczpospolitą Polską pozbawia pracowników będących rodzicami lub opiekunami możliwości powołania się na przewidziane tą dyrektywą uprawnienia.

Jednocześnie Rzecznik zauważa, że część z przedstawionych wcześniej uwag do nowelizacji Kodeksu pracy (k.p.), implementującej dyrektywę, zostało uwzględnionych (Numer RCL: UC118).

- Kierowany troską o efektywne zabezpieczenie prawa do równego traktowania pracowników - rodziców i opiekunów, w związku z wciąż trwającymi pracami legislacyjnymi nad projektem, chciałbym zwrócić uwagę Pani Minister na potrzebę rozważenia dalszych modyfikacji projektowanych przepisów – pisze Marcin Wiącek.

Uzupełnienie uwag do projektu wdrożenia dyrektywy

W pierwszej kolejności RPO zwraca uwagę na projektowany przepis art. 18[3e] § 1 i 2 k.p. Rozszerza on mechanizm antydyskryminacyjny, którego częścią jest zakaz wiktymizacji w przypadku skorzystania przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, na wszystkie uprawnienia wynikające z kodeksu pracy.

Zmienia on zatem istotę tego uprawnienia, którą jest ochrona pracowników dochodzących roszczeń w sprawach o dyskryminację ze względu na cechę prawnie chronioną przed negatywną reakcją pracodawcy na podjęte przez nich działania mające na celu doprowadzenie do przestrzegania zasady równego traktowania.

Wątpliwości Rzecznika budzi to, czy w projektowanym brzmieniu będzie miał zastosowanie do ochrony przed niekorzystnymi konsekwencjami (retorsjami) skorzystania przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia przepisów prawa pracy także wtedy, gdy pozostają one bez związku z dyskryminacją jako kwalifikowaną formą nierównego traktowania.

Zakres ochrony przed retorsjami na gruncie dyrektywy 2019/1158 zgodnie z jej art. 14 obejmuje jakiekolwiek negatywne traktowanie przez pracodawcę̨ lub negatywne konsekwencje wynikające ze skorzystania lub ubiegania się o możliwość skorzystania z przewidzianych dyrektywą uprawnień rodzicielskich/opiekuńczych. Projektowany przepis znacząco wykracza poza ten zakres.

Rzecznik zwraca uwagę, że celem dyrektywy jest ułatwienie rodzicom i opiekunom godzenie życia zawodowego z prywatnym. Dlatego wprowadza ochronę pracowników korzystających z prawa do urlopu lub prawa do wystąpienia z wnioskiem o elastyczną organizację pracy, przed nierównym traktowaniem w postaci zakazu dyskryminacji takich pracowników (art. 11) oraz zakazu stosowania działań odwetowych wobec nich (art. 14).

Przewiduje więc taki sam mechanizm ochronny w przypadku ubiegania się o lub skorzystania z uprawnień rodzicielskich/opiekuńczych (a więc tzw. urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu opiekuńczego, elastycznej organizacji pracy), jak w przypadku takich cech prawnie chronionych jak: płeć, orientacja seksualna czy wiek.

RPO wskazuje, że dyrektywa 2019/1158 nie zmienia charakteru dyskryminacji jako kwalifikowanej formy nierównego traktowania, ani mechanizmu ochronnego z nią związanego. Rozszerza jedynie zakres jego zastosowania na nowe przesłanki w postaci uprawnień rodzicielskich/opiekuńczych ze względu na ich nierozerwalny związek z zasadą równości płci.

Zwraca również uwagę pogłębienie wątpliwości dot. roszczeń odszkodowawczych.

Zdaniem Rzecznika lepszym rozwiązaniem byłoby wymienienie skorzystania z uprawnień rodzicielskich w przykładowym katalogu cech prawnie chronionych w art. 183a k.p. i w ustawie o równym traktowaniu, w zakresie, w jakim znajduje ona zastosowanie do zatrudnienia. Ochrona przed retorsjami pracowników - rodziców lub opiekunów zapewniona byłaby wtedy na mocy art. 183e k.p. w jego aktualnym brzmieniu.

Drugi wątek, który sygnalizuje Rzecznik, to modyfikacja brzmienia art. 17b pkt 1 ustawy o RPO. Zgodnie z propozycją, do zakresu działania Rzecznika dotyczącego realizacji zasady równego traktowania należeć ma także „promowanie” - poza analizowaniem, monitorowaniem i wspieraniem - równego traktowania wszystkich osób. W projekcie nie oszacowano kosztów realizacji nowych zadań Rzecznika.

Rzecznik przypomina, że powierzenie przez ustawodawcę RPO kolejnych zadań, bez zapewnienia dodatkowych środków finansowych na ich realizację, przekłada się negatywnie na efektywność instytucji, konieczność ograniczania zakresu działalności i wyborze priorytetów.

Zaznacza przy tym, że poza kosztami związanymi z obsługą wniosków kierowanych do RPO, „promowanie równego traktowania” wymagać będzie rozwinięcia innych form aktywności, które wymagać będą istotnych nakładów.

Ze względu na wagę tej kwestii i oczekiwania społeczne RPO Marcin Wiącek prosi minister rodziny i polityki społecznej Marlenę Maląg o analizę przekazanych uwag i ich uwzględnienie.

XI.022.1.2022