Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• TVP wyemitowała program, którego gośćmi była para – G/głuchy i niedosłysząca kobieta. Nie zapewniono jednak dostępności programu osobom z niepełnosprawnościami słuchu – ani nie przetłumaczono go na polski język migowy, ani nie dodano napisów
• Wątpliwości budzi również sposób potraktowania G/głuchego uczestnika programu – nie zapewniono mu tłumacza PJM, a zachowanie prowadzącej mogło naruszać jego godność 
• RPO Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Macieja Świrskiego

Stan faktyczny

Gośćmi programu TVP, którego założeniem jest przedstawianie widzom punktu widzenia osób z niepełnosprawnościami, była para – G/głuchy i niedosłysząca kobieta. Realizatorzy programu nie zapewnili G/głuchemu uczestnikowi tłumacza polskiego języka migowego, przez co nie mógł on w pełni, na równych prawach, uczestniczyć w rozmowie. Wypowiedzi swoje i prowadzącej program tłumaczyła mu jego partnerka. 

Wątpliwości wzbudził również sposób prowadzenia rozmowy przez gospodynię programu – zwracała się ona niemal wyłącznie do niedosłyszącej uczestniczki, a fakt niemożności zrozumienia przez g/Głuchego uczestnika treści rozmowy skwitowała żartem.

Program został ponadto wyemitowany w sposób niedostępny dla widzów z niepełnosprawnościami słuchu – nie został przetłumaczony na polski język migowy. Początkowo nie zawierał również napisów (te nadawca dodał w serwisie VOD później).

RPO przypomina o standardach ochrony praw osób z niepełnosprawnościami w telewizji

Marcin Wiącek zwraca uwagę na standardy ochrony praw osób z niepełnosprawnościami wynikające z ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). 

KPON w szczególności wskazuje na obowiązek państwa do zapewnienia, by osoby z niepełnosprawnościami miały dostęp do programów telewizyjnych i innych rodzajów działalności kulturalnej w dostępnej dla nich formie. Również art. 6 ust. 1 Konstytucji formułuje zasadę upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury. W przypadku osób g/Głuchych i niedosłyszących oznacza to potrzebę tłumaczenia programów na polski język migowy i dodawanie do nich napisów. 

Rzecznik zaznaczył, że to obowiązek szczególnie istotny dla telewizji publicznej, która realizuje misję publiczną. – A program dotyczył kwestii związanych z życiem osób G/głuchych, którzy byli zainteresowani zapoznaniem się z nim. Program, w którym gośćmi są osoby z niepełnosprawnościami, powinien znaleźć się wśród tych, które proponują widzom tego rodzaju udogodnienia. 

Rzecznik zwraca również uwagę na niewłaściwe traktowanie G/głuchego uczestnika programu. Nadawcy programów telewizyjnych mają prawo do samodzielnego kształtowania programu, a ograniczenia tej swobody mogą być ustanawiane jedynie w ustawie ze względu na ważny interes publiczny. Jednym z takich ograniczeń jest wskazany w art. 47h ustawy o radiofonii i telewizji zakaz zawierania w programach treści dyskryminujących, m.in. z uwagi na niepełnosprawność.

– Rozumiejąc swobodę w kształtowaniu treści programu, trudno jest jednak nie zwrócić uwagi na żart z faktu, że gość programu nie słyszy tego, co prowadząca program o nim lub do niego mówi – podkreślił Marcin Wiącek. Zwrócił również uwagę, że prowadząca zwracała się przede wszystkim do osoby niedosłyszącej.

Za formę dyskryminacji może zostać również uznane techniczne nieprzygotowanie programu do udziału w nim osób z niepełnosprawnościami – czyli brak tłumacza polskiego języka migowego. Niezapewnienie racjonalnych usprawnień stanowi, w rozumieniu Konwencji, jedną z form dyskryminacji. 

Okoliczności programu budzą zatem obawy, że mogło dojść do naruszenia godności jego G/głuchego gościa i uniemożliwienia mu udziału w rozmowie na równych zasadach z jej innymi uczestnikami. 

Skargi do KRRiT na brak dostępności usług medialnych

RPO pyta również przewodniczącego KRRiT o skargi wpływające do punktu kontaktowego w celu dostarczania informacji i odbierania skarg w kwestiach związanych z dostępnością usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz osób z niepełnosprawnościami słuchu. 

Rzecznik prosi o informacje dotyczące ilości takich skarg, najczęściej zgłaszane trudności oraz działania, jakie w związku z nimi KRRiT podjęła w celu zwiększenia dostępności usług medialnych.

Od 1 listopada 2021 r. do zadań KRRiT należy prowadzenie punktu kontaktowego w celu dostarczania informacji i odbierania skarg w kwestiach związanych z dostępnością usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz osób z niepełnosprawnościami słuchu. W ocenie RPO punkt może stać się narzędziem do monitorowania jakości zapewnianych udogodnień i kierunku potrzebnych zmian, również w kontekście wyspecjalizowania tłumaczy PJM. 

GK-GKWPK.814.1.2024