Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• TVP wyemitowała program, którego gośćmi była para – G/głuchy i niedosłysząca kobieta. Nie zapewniono jednak dostępności programu osobom z niepełnosprawnościami słuchu – ani nie przetłumaczono go na polski język migowy, ani nie dodano napisów
• Wątpliwości budzi również sposób potraktowania G/głuchego uczestnika programu – nie zapewniono mu tłumacza PJM, a zachowanie prowadzącej mogło naruszać jego godność 
• RPO Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Macieja Świrskiego
• AKTUALIZACJA: Polskie rozwiązania są aktualnie jednymi z najbardziej restrykcyjnych w Europie. W obecnym systemie prawnym brak jest podstaw do podjęcia przez KRRiT działań skłaniających nadawców do zwiększenia liczby emitowanych audycji opatrzonych udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych ponad limit określony w przywołanych przepisach, ani też do narzucania nadawcom, których pozycji programowych ma to dotyczyć. Odnosi się to również do audycji wskazanej przez RPO - głosi odpowiedź.

Stan faktyczny

Gośćmi programu TVP, którego założeniem jest przedstawianie widzom punktu widzenia osób z niepełnosprawnościami, była para – G/głuchy i niedosłysząca kobieta. Realizatorzy programu nie zapewnili G/głuchemu uczestnikowi tłumacza polskiego języka migowego, przez co nie mógł on w pełni, na równych prawach, uczestniczyć w rozmowie. Wypowiedzi swoje i prowadzącej program tłumaczyła mu jego partnerka. 

Wątpliwości wzbudził również sposób prowadzenia rozmowy przez gospodynię programu – zwracała się ona niemal wyłącznie do niedosłyszącej uczestniczki, a fakt niemożności zrozumienia przez g/Głuchego uczestnika treści rozmowy skwitowała żartem.

Program został ponadto wyemitowany w sposób niedostępny dla widzów z niepełnosprawnościami słuchu – nie został przetłumaczony na polski język migowy. Początkowo nie zawierał również napisów (te nadawca dodał w serwisie VOD później).

RPO przypomina o standardach ochrony praw osób z niepełnosprawnościami w telewizji

Marcin Wiącek zwraca uwagę na standardy ochrony praw osób z niepełnosprawnościami wynikające z ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON). 

KPON w szczególności wskazuje na obowiązek państwa do zapewnienia, by osoby z niepełnosprawnościami miały dostęp do programów telewizyjnych i innych rodzajów działalności kulturalnej w dostępnej dla nich formie. Również art. 6 ust. 1 Konstytucji formułuje zasadę upowszechniania i równego dostępu do dóbr kultury. W przypadku osób g/Głuchych i niedosłyszących oznacza to potrzebę tłumaczenia programów na polski język migowy i dodawanie do nich napisów. 

Rzecznik zaznaczył, że to obowiązek szczególnie istotny dla telewizji publicznej, która realizuje misję publiczną. – A program dotyczył kwestii związanych z życiem osób G/głuchych, którzy byli zainteresowani zapoznaniem się z nim. Program, w którym gośćmi są osoby z niepełnosprawnościami, powinien znaleźć się wśród tych, które proponują widzom tego rodzaju udogodnienia. 

Rzecznik zwraca również uwagę na niewłaściwe traktowanie G/głuchego uczestnika programu. Nadawcy programów telewizyjnych mają prawo do samodzielnego kształtowania programu, a ograniczenia tej swobody mogą być ustanawiane jedynie w ustawie ze względu na ważny interes publiczny. Jednym z takich ograniczeń jest wskazany w art. 47h ustawy o radiofonii i telewizji zakaz zawierania w programach treści dyskryminujących, m.in. z uwagi na niepełnosprawność.

– Rozumiejąc swobodę w kształtowaniu treści programu, trudno jest jednak nie zwrócić uwagi na żart z faktu, że gość programu nie słyszy tego, co prowadząca program o nim lub do niego mówi – podkreślił Marcin Wiącek. Zwrócił również uwagę, że prowadząca zwracała się przede wszystkim do osoby niedosłyszącej.

Za formę dyskryminacji może zostać również uznane techniczne nieprzygotowanie programu do udziału w nim osób z niepełnosprawnościami – czyli brak tłumacza polskiego języka migowego. Niezapewnienie racjonalnych usprawnień stanowi, w rozumieniu Konwencji, jedną z form dyskryminacji. 

Okoliczności programu budzą zatem obawy, że mogło dojść do naruszenia godności jego G/głuchego gościa i uniemożliwienia mu udziału w rozmowie na równych zasadach z jej innymi uczestnikami. 

Skargi do KRRiT na brak dostępności usług medialnych

RPO pyta również przewodniczącego KRRiT o skargi wpływające do punktu kontaktowego w celu dostarczania informacji i odbierania skarg w kwestiach związanych z dostępnością usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz osób z niepełnosprawnościami słuchu. 

Rzecznik prosi o informacje dotyczące ilości takich skarg, najczęściej zgłaszane trudności oraz działania, jakie w związku z nimi KRRiT podjęła w celu zwiększenia dostępności usług medialnych.

Od 1 listopada 2021 r. do zadań KRRiT należy prowadzenie punktu kontaktowego w celu dostarczania informacji i odbierania skarg w kwestiach związanych z dostępnością usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz osób z niepełnosprawnościami słuchu. W ocenie RPO punkt może stać się narzędziem do monitorowania jakości zapewnianych udogodnień i kierunku potrzebnych zmian, również w kontekście wyspecjalizowania tłumaczy PJM. 

Odpowiedź Macieja Świrskiego, przewodniczącego KRRiT

Obecne obowiązujące krajowe regulacje zawarte odpowiednio w art. 18a i 47g ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2022 r.. poz. 1722) oraz w wydanym przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji rozporządzeniu z 13 kwietnia 2022 r. w sprawie udogodnień dla osób z niepełne sprawnościami w programach telewizyjnych (Dz. U. z 2022 r., poz. 982) , określające sposób i zakres udostępniania usług audiowizualnych osobom z niepełnosprawnościami wzroku lub słuchu, nie tylko w pełni realizują wytyczne przyjęte w art. 7 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1808 z dnia 14 listopada 2018 r. zmieniającej dyrektywę 2010/13/UE w sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących świadczenia audiowizualnych usług medialnych, nakazujące krajom członkowskim UE stopniowe zapewnienie dostępności audiowizualnych usług medialnych osobom z niepełnosprawnościami, ale - co istotne - znacznie je przekraczają poprzez m.in. ustanowienie minimalnych udziałów procentowych dla audycji z udogodnieniami w programach telewizyjnych, jak i audiowizualnych usługach medialnych na żądanie. W konsekwencji powyższych działań legislacyjnych, przyjęte w tym zakresie rozwiązania są aktualnie jednymi z najbardziej restrykcyjnych w Europie.

Pragnę zaznaczyć, że w obecnym systemie prawnym brak jest podstaw do podjęcia przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji działań skłaniających nadawców do zwiększenia liczby emitowanych audycji opatrzonych udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych ponad limit określony w przywołanych wyżej przepisach, ani też do narzucania nadawcom, których pozycji programowych ma to dotyczyć. Odnosi się to również do audycji wskazanej przez Pana Rzecznika.

Informuję również, że zgodnie z ww. rozporządzeniem proces zwiększania liczby audycji z udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji wzroku lub słuchu w audycjach telewizyjnych przebiega stopniowo - z roku na rok przybywa takich audycji. Po roku obowiązywania przyjętego przez KRRiT ww. aktu wykonawczego wskazują na to następujące dane liczbowe: 

• w 2021 r. liczba programów telewizyjnych podlegających polskiej jurysdykcji, w których stosowano udogodnienia wynosiła 128, w kolejnym roku, a więc po nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji oraz wejściu w życie rozporządzenia KRRiT, liczba tych programów wyniosła już 137;
• jednocześnie sukcesywnie wrasta udział procentowy udogodnień w czasie nadawania programów telewizyjnych - średni udział udogodnień wzrósł w 2022 r. o 2,1 punktu procentowego w porównaniu z rokiem 2021, przy czym udział udogodnień dla osób z dysfunkcją narządu wzroku wzrósł o 1,7 punktu procentowego, a dla osób z dysfunkcją narządu słuchu o 0,5 punktu procentowego;
• wzrost udziału udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami ma też miejsce we wszystkich kategoriach programów, w szczególności w programach najchętniej oglądanych, których udział w widowni przekracza 1%, udział udogodnień wzrósł o 5,3 punktu procentowego i wyniósł w 2022 r. 59,3%. Jest to zatem znacznie więcej niż wymagają normy ustawowe;
• wreszcie udział udogodnień w programach uniwersalnych wzrósł o 9,2 punktu procentowego, w programach informacyjnych o 0,3 punktu procentowego, a w programach sportowych o 5,9 punktu procentowego.

Przywołane powyżej dane w sposób jednoznaczny wskazują na pozytywny skutek zastosowanych rozwiązań prawnych i świadczą o sukcesywnym postępie procesu udostępniania treści medialnych z udogodnieniami dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku lub słuchu.

Informuję również, że w wyniku przeprowadzonych w Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji kontroli programowych Przewodniczący KRRiT w latach 2016 - 2023 wydał siedem decyzji nakładających na Spółkę Telewizja Polska SA kary pieniężne w związku z naruszeniem przepisów dotyczących udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami w programach telewizyjnych TVP Info, TVP Sport, TVP Historia 2 oraz TVP Kultura 2.

Ponadto informuję, że za pośrednictwem wskazanego w wystąpieniu Pana Rzecznika punktu kontaktowego nie wpłynęły do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji żadne skargi odnoszące się do dostępności usług medialnych.

Pragnę również zwrócić uwagę na pojawiające się nowe możliwości technologiczne, które - niezależnie od powyższych danych i przyjętych rozwiązań legislacyjnych - będą miały korzystny wpływ na zwiększenie dostępności usług audiowizualnych dla osób z niepełnosprawnościami. Możliwości te wynikają z coraz szerszego zastosowania mechanizmów sztucznej inteligencji, szczególnie w zakresie tłumaczeń, transkrypcji dźwięku oraz interpretacji obrazu. W nieodległej perspektywie dadzą one osobom z niepełnosprawnościami narzędzia, dzięki którym udogodnienia będą dostępne automatycznie w formie aplikacji na urządzeniach multimedialnych, dla każdego rodzaju treści i niezależnie od ich źródła.

GK-GKWPK.814.1.2024