Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W związku ze zbrojną agresją wojsk Federacji Rosyjskiej na niepodległą Ukrainę, wywołanym tym kryzysem i dramatyczną sytuacją tysięcy osób szukających schronienia w Polsce, w dniach 25 – 27 lutego 2022 r. zastępczyni rzecznika praw obywatelskich Hanna Machińska oraz Marcin Sośniak z Zespołu ds. Równego Traktowania w Biurze RPO. udali się na granicę polsko – ukraińską.

Odwiedzili dwukrotnie przejścia graniczne w Medyce, Przemyślu (przejście kolejowe), Korczowej, Hrebennem i Budomierzu, a także powołane przez wojewodów Podkarpackiego i Lubelskiego punkty recepcyjne w Medyce, Korczowej i Lubyczy Królewskiej, w których osobom przybywającym z Ukrainy udzielana jest pomoc humanitarna.

O sytuacji na granicy, a przede wszystkim o świadczonej i planowanej pomocy humanitarnej, przedstawiciele RPO rozmawiali z Ewą Leniart, Wojewodą Podkarpacką, gen bryg. SG Andrzejem Popko, Komendantem Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej, Konradem Fijołkiem, Prezydentem Rzeszowa oraz funkcjonariuszkami i funkcjonariuszami Straży Granicznej i Służby Celnej. Na każdym przejściu granicznym i w każdym odwiedzonym punkcie recepcyjnym rozmawiano też z osobami, które w tragicznych okolicznościach opuściły Ukrainę i po trwającej często kilka dni podróży i oczekiwaniu w kolejkach przed przejściami  granicznymi dotarły bezpiecznie do Polski. Z ich relacji  wyłaniał się dramatyczny obraz wojny i uchodźctwa, rozstania z bliskimi, lęku o rodziny, a także nadziei na szybki powrót do domu, wolnego od wojny i agresji.  

Przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich pozytywnie oceniają zaangażowanie i pracę funkcjonariuszek i funkcjonariuszy Straży Granicznej i Służby Celnej. Dzięki temu zaangażowaniu i istotnemu uproszczeniu procedur odprawy granicznej ruch na przejściach granicznych po polskiej stronie granicy jest płynny, mimo dwudziestokilometrowych kolejek samochodów i tysięcy osób podróżujących pieszo, oczekujących na przekroczenie granicy z Ukrainą. Przez niektóre przejścia w ciągu godziny przechodzi od 700 do 900 osób (Medyka). Liczby te sięgają tysięcy na poszczególnych przejściach. Warto zaznaczyć, że w celu ułatwienia przekraczania granicy, wszystkie wizytowane przejścia zostały otwarte na obsługę ruchu pieszego. 

Na przejściach, już po polskiej stronie granicy, na przybywające osoby oczekują ciepłe posiłki, gorące napoje, suchy prowiant, a nawet ubrania. Autokary Straży Pożarnej regularnie kursują między przejściami granicznymi a najbliższymi punktami recepcyjnymi, przewożąc tam osoby, które potrzebują odpoczynku i niezbędnej pomocy materialnej. W punktach recepcyjnych dostępna jest też pomoc medyczna, a w niektórych także psychologiczna i prawna. Na miejscu obecni są też pracownicy Urzędu ds. Cudzoziemców. Na drogach dojazdowych do przejść, na przybywające do Polski osoby czekają ich bliscy i rodziny z Polski i innych państw Europy. Wielu ludzi przyjechało tam po to, aby zaoferować, oczywiście nieodpłatnie, transport do dowolnego miejsca w Polsce. 

Wizytujący, podobnie jak Rzecznik Praw Obywatelskich, nie mają wątpliwości, że reakcja społeczeństwa na powodowany wojną kryzys na Ukrainie jest godna najwyższego uznania. W tym miejscu warto jednak zaapelować, aby wszelkie oferty i inicjatywy pomocy dla osób opuszczających Ukrainę zgłaszane były właściwym wojewodom. Na tym etapie pozwoli to na możliwie najlepszą koordynację działań pomocowych i przyczyni się do tego, aby pomoc była celowa i trafiała tam, gdzie rzeczywiście jest potrzebna. 

Oceniając sytuację na przejściach granicznych przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich dostrzegli pewne obszary w działalności służb granicznych, które wymagają pilnej poprawy lub usprawnienia. W Medyce uwagę wizytujących zwróciła w szczególności sytuacja uciekających przed wojną cudzoziemców - kobiet, mężczyzn i dzieci – posiadających inne niż ukraińskie obywatelstwo, którzy mieszkali, studiowali i pracowali na Ukrainie. Wiele spośród tych osób stawiło się na granicy bez paszportów, czasem posiadali jedynie zdjęcia wydawanych im przez Ukrainę dokumentów czy nawet samych legitymacji studenckich. Są to w większości obywatele i obywatelki państw Afrykańskich (m.in. Konga, Nigerii czy Kamerunu) i takich krajów, jak Pakistan, Indie czy Turcja. W dniach wizytacji cudzoziemcy ci oczekiwali w budynku przejścia granicznego, w bardzo trudnych warunkach, na weryfikację tożsamości i decyzję co do przepuszczenia ich przez granicę RP. Według deklaracji, czas oczekiwania sięgał kilkunastu godzin. Warto jednak pamiętać, że wcześniej osoby te, razem z obywatelkami i obywatelami Ukrainy, przez kilka dni czekały na odprawę po ukraińskiej stronie granicy. Sytuacja tej grupy osób będzie wyjaśniana przez Rzecznika Praw Obywatelskich, także podczas kolejnych wizytacji na granicy. 

Istotnym problemem okazał się też brak dostępu do informacji o warunkach wjazdu do Polski. Wiele osób na przejściach granicznych otrzymuje zgodę na wjazd na terytorium RP na 15 dni (na podstawie art. 32 ustawy o cudzoziemcach). Przez ten czas muszą podjąć decyzję – i odpowiednie działania - co do ewentualnego pozostania w Polsce i uregulowania tego pobytu. Niestety, opuszczając przejście graniczne mogą liczyć jedynie na ustną informację o zasadach wjazdu. W okolicznościach, w jakich osoby te się znajdują, taka forma informowania może okazać się dalece niewystarczająca. Temat ten poruszony został w rozmowie z Wojewodą, która zapewniła, że pracowniczki i pracownicy urzędów wojewódzkich oraz Urzędu ds. Cudzoziemców są gotowi, aby możliwie najszybciej dotrzeć do cudzoziemców z potrzebną informacją. Zdaniem wizytujących, niezbędne może okazać się wsparcie ze strony organizacji pozarządowych i samorządów prawniczych. 

Obecnie podejmowane są starania, aby dostarczyć podstawową pomoc humanitarną osobom oczekującym na przekroczenie granicy po stronie ukraińskiej.

Wizyty przedstawicieli Rzecznika Praw Obywatelskich na granicy z Ukrainą będą kontynuowane. Kolejna grupa wyjeżdża na granicę już 28.02.2022.