Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Prawo do informacji, w tym m.in. do skutecznej i zrozumiałej informacji o powodach zatrzymania
• Dostęp do prawnika - co oznacza też możliwość nienadzorowanego kontaktu z wybranym obrońcą
• Wstępne badania lekarskie wszystkich zatrzymanych
• Prawo do osobistego powiadomienia wybranej przez siebie osoby o zatrzymaniu i miejscu pobytu
• Dostęp do pomocy tłumacza, gdy zatrzymana osoba nie posługuje się biegle jęz. polskim

Prawidłowe działanie tych pięciu gwarancji jest kluczowe dla skutecznego zapobiegania torturom. 

Zastępca RPO Stanisław Trociuk w wystąpieniu do Komendanta Głównego Policji kompleksowo opisał najczęściej identyfikowane i najistotniejsze obszary wymagające poprawy dla skuteczniejszej ochrony praw osób zatrzymanych.

Potrzeba wprowadzenia jednolitych standardów

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur od lat wizytuje miejsca pozbawienia wolności w tym: komisariaty i komendy policji, pomieszczenia dla osób zatrzymanych oraz policyjne izby dziecka. Po każdej wizytacji sporządzany jest raport, wskazujący zarówno obszary wymagające poprawy, jak i dobre praktyki dostrzeżone w danej jednostce. Analiza dotychczasowych doświadczeń KMPT pokazuje, że wiele problemów nadal pozostaje nierozwiązanych.

Zatrzymania osób w trakcie tzw. tęczowej nocy 7 sierpnia 2020 r. w Warszawie pokazały, jak wiele aspektów wymaga pilnej poprawy. Jak wynikało z rozmów z osobami zatrzymanymi, problemy w realizacji ich praw pojawiały się na wielu różnych, często bardzo podstawowych poziomach. Dlatego tak ważne jest wprowadzenie jednolitych standardów ochrony osób zatrzymanych przed niewłaściwym traktowaniem.

Pięć gwarancji antytorturowych

Kluczowe dla prewencji tortur jest prawidłowe działanie tzw. pięciu gwarancji antytorturowych. Są to:

• prawo do informacji, w tym m.in. do skutecznego i zrozumiałego poinformowania o powodach zatrzymania;
• dostęp do prawnika, co oznacza zarówno dostęp do listy adwokatów i radców prawnych wykonujących zawód na obszarze działania danej jednostki, jak i możliwość nienadzorowanego kontaktu z wybranym przez siebie obrońcą;
• wstępne badania lekarskie wszystkich osób zatrzymanych;
• prawo do powiadomienia o zatrzymaniu oraz miejscu pobytu wybranej przez siebie osoby i dokonywanie tego powiadomienia osobiście;
• dostęp do pomocy tłumacza w każdej sytuacji, gdy zatrzymanym jest osoba nieposługująca się biegle językiem polskim.

Niedobory kadrowe, przeciążenie pracą, potrzeba szkoleń

W trakcie prewencyjnych wizytacji KMPT nie tylko zbiera informacje statystyczne na temat liczby etatów i wakatów w danej jednostce. Prowadzi również rozmowy z funkcjonariuszami pełniącymi służbę w danej jednostce oraz z jej komendantem. Rozmowy mają na celu weryfikację realnych potrzeb kadrowych w danym komisariacie lub komendzie oraz zidentyfikowanie największych problemów wynikających z ewentualnych niedoborów kadrowych.

Z rozmów z funkcjonariuszami wynika, że dużym problemem są nie tylko wakaty, ale również zbyt mała liczba etatów przeznaczonych na poszczególne jednostki. Sposób obliczania liczby etatów dla konkretnej jednostki oparty jest na  wskaźniku zameldowania w rejonie jej właściwości, a ten – jak wskazują funkcjonariusze – często nie przystaje do realnego zaludnienia danego obszaru. Dzieje się tak zwłaszcza w gminach skupionych wokół dużych aglomeracji miejskich. Mieszka tam wiele osób zameldowanych gdzie indziej, często w mniejszych gminach. W efekcie liczba etatów obliczona dla tych obszarów zupełnie nie odzwierciedla rzeczywistych potrzeb kadrowych policji.

Taka sytuacja powoduje nadmierne obciążenie funkcjonariuszy. To zaś może prowadzić do narastania frustracji i wypalenia zawodowego, co z kolei może prowokować do agresji wobec osób zatrzymanych. Uniknięcie tego rodzaju ryzyka poprzez zapewnienie adekwatnej liczby stanowisk w każdej jednostce musi być jednym z podstawowych narzędzi w prewencji tortur i ochrony przed niewłaściwym traktowaniem.

W związku z tym RPO zwrócił się do Komendanta Głównego Policji o ponowne zbadanie realnych potrzeb i braków kadrowych w poszczególnych jednostkach policji.

Propozycja rozwiązania problemów

Wystąpienie zawiera wiele rekomendacji, których realizacja nie wymaga angażowania środków finansowych ani zmiany przepisów prawa, a jednocześnie w istotny sposób może pozytywnie wpłynąć na respektowanie praw osób zatrzymanych.

W wystąpieniu zarekomendowano m.in.:

1. Dokonywanie odpowiedniego, skutecznego pouczenia każdej osoby zatrzymanej o przysługujących jej uprawnieniach, w tym: prawie żądania badania lekarskiego, powiadomienia osoby najbliższej, prawie do kontaktu z prawnikiem oraz możliwości i sposobie złożenia ewentualnej skargi na sposób przeprowadzenia czynności.
2. Stworzenie jednolitego wzoru informacji zawierającej dane teleadresowe wszelkich punktów rozpatrujących skargi na policję, w tym instytucji ochrony praw człowieka oraz odpowiednich komórek działających w strukturach policji, zarówno na szczeblu centralnym jak i wojewódzkim.
3. Udostępnianie osobom zatrzymanym aktualnych list adwokatów i radców prawnych.
4. Umożliwienie dostępu do tłumacza, w przypadku zatrzymania osoby nieposługującej się biegle językiem polskim.
5. Wprowadzenie przejrzystego rejestru osób wchodzących i wychodzących z terenu jednostki, uwzględniającego datę i godzinę wejścia oraz wyjścia, wskazanie funkcjonariusza, pod którego nadzorem znajduje się dana osoba oraz przyczyny stawienia się w jednostce.
6. Zaprzestanie praktyki rutynowego przeprowadzania kontroli osobistej wobec wszystkich osób zatrzymanych i stosowanie jej jedynie, gdy jest to konieczne.
7. Poddawanie badaniom lekarskim wszystkich osób zatrzymanych.
8. Stosowanie kajdanek tylko wtedy, gdy wyraźnie uzasadnia to ocena ryzyka w indywidualnym przypadku.
9. Zagwarantowanie obecności więcej niż jednego funkcjonariusza w Pomieszczeniach dla Osób Zatrzymanych.

KMP.570.4.2020