Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 70% Polaków nie akceptuje stosowania tortur. To wzrost o 11 punktów procentowych w porównaniu z badaniem z 2018 r.
• Aż 88% badanych uznało, że w ostatnich 10 latach to policja stosowała lub nadal stosuje tortury
• Takie są wyniki badania opinii publicznej przeprowadzonego przez Kantar Millward Brown na zlecenie Rzecznika Praw Obywatelskich w ramach kampanii społecznej „Państwo bez tortur”

Od dwóch lat Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur wraz z partnerami -  Naczelną Radą Adwokacką, Krajową Izbą Radców Prawnych, Radą Europy, ODIHR OBWE, Stowarzyszeniem Zapobiegania Torturom (Association for the Prevention of Torture) oraz Kantar Millward Brown prowadzi kampanię społeczną „Państwo bez tortur”. Jest ona skierowana głównie do funkcjonariuszy i przedstawicieli instytucji, w których przebywają lub mogą przebywać osoby pozbawione wolności.

Punktem wyjścia do rozpoczęcia kampanii były badania opinii publicznej pt. „Tortury – opinie Polaków”, przeprowadzone przez Kantar Millward Brown na przełomie września i października 2018 r. W listopadzie 2020 r. badania te zostały powtórzone[1]. Wynika  z nich, że w tym czasie Polacy zdecydowanie zmienili swoje nastawienie do kwestii tortur.

Przede wszystkim coraz mniejsze jest przyzwolenie na stosowanie tortur.

• W porównaniu z poprzednim badaniem wzrósł odsetek Polaków, którzy nie akceptują stosowania tortur bez względu na okoliczności – z 59% do 70%.

Wpływ na to mogą mieć zarówno nagłośniane medialnie sprawy: Igora Stachowiaka czy Tomasza Komendy, ale także ostatnie doniesienia na temat tego, co dzieje się tuż za polską granicą – na Białorusi, jak i relacje z protestów i manifestacji w Polsce, gdzie policja decyduje się na użycie pałek teleskopowych i gazu łzawiącego.

Badani są także coraz bardziej zdecydowani w ocenie tego, jakie zachowania stanowią tortury:

• 52 % badanych zdecydowanie zgadza się, że ma to miejsce w przypadku nieuzasadnionego użycia siły przez funkcjonariusza państwowego (wzrost o 6 p.p. w porównaniu z badaniem w 2018 r.)

Natomiast o 5 p.p. w porównaniu z poprzednim badaniem odpowiedź „zdecydowanie się zgadzam” wzrosła w przypadku wskazań, że torturami są:

• Poniżające traktowanie osób pozbawionych wolności przez funkcjonariuszy państwowych – 51% badanych w 2020 r.
• Użycie przemocy fizycznej przez funkcjonariusza państwowego w ramach kary za popełniony czyn – 53% badanych w 2020 r.
• Wymuszanie zeznań  przy użyciu przemocy psychicznej – 54% badanych w 2020 r.
• Wymuszanie zeznań przy użyciu przemocy fizycznej – 59% badanych w 2020 r.

Wciąż niepokojące jest jednak to, że 30% badanych dopuszcza stosowanie tortur. I aż 13% z nich zaakceptowałoby, gdyby takie metody zostały zastosowane wobec ich bliskich i znajomych. Tymczasem zakaz tortur ma charakter absolutny i wynika z przepisów konstytucji, prawa międzynarodowego i europejskiego. Nie można go łamać bez względu na żadne okoliczności, w tym stan nadzwyczajny czy wojnę. Pokazuje to, jak wiele jest jeszcze do zrobienia w kwestii podnoszenia świadomości społecznej w tym zakresie.

Z badań opinii publicznej wynika również, że wiele do nadrobienia w kwestii wizerunkowej ma także polska policja. W 2018 r. aż 87% badanych wskazało, że to właśnie ta formacja już po 1989 r. roku była utożsamiana ze stosowaniem tortur. Dwa lata później, ankietowanych  poproszono o wskazanie tych instytucji, których przedstawiciele w ciągu ostatnich 10 lat stosowali lub nadal stosują tortury. Aż 88% Polaków uznało, że za tego typu czyny odpowiadają funkcjonariusze Policji. Na kolejnych miejscach, z dużo mniejszymi wynikami, znalazły się m.in.: służba więzienna – 42%, zakłady poprawcze – 34%, szpitale psychiatryczne – 33%, młodzieżowe ośrodki wychowawcze – 28%, domy pomocy społecznej – 28%.

W kontekście oceny funkcjonowania policji warto także zwrócić uwagę na inne badanie opinii publicznej przedstawione w ostatnim czasie. Z analizy wyników sondaży IBRiS (przeprowadzonego w 2017 r. dla Rzeczpospolitej i w 2020 r. dla portalu Interia.pl[2]) wynika, że zaufanie do tej formacji spadło w ciągu 3 lat o ponad 20 p.p. Obecnie policję darzy zaufaniem jedynie 44,1% Polaków. „Zdecydowanie ufa” jej 18,1% badanych (spadek o 4,9 p.p.), a „raczej ufa” 26% badanych (spadek o 15,2 p.p.). W 2020 r. ponad 1/3 ankietowanych wskazała, że nie ufa policji.

To pokazuje, jak ważne jest kontynuowanie kampanii społecznej „Państwo bez tortur”. Niezbędne jest stałe doskonalenie zawodowe funkcjonariuszy służb mundurowych i pracowników miejsc detencji w kierunku poszanowania praw człowieka i zapobiegania torturom. Konieczne jest również budowanie kultury sprzeciwu wobec nieuzasadnionej przemocy, która powinna być postrzegana jako niedopuszczalny brak profesjonalizmu, rzutujący na wizerunek całej służby.

Należy podkreślić, że każdy powinien czuć się bezpiecznie w kontaktach z organami ścigania, nawet jeśli jest podejrzany o popełnienie przestępstwa czy wykroczenia. Tym bardziej, że z doświadczenia KMPT wynika, że najczęściej ofiarami tortur i złego traktowania są osoby o niewielkiej świadomości społecznej, zatrzymywane po raz pierwszy, nie mające dostępu do pomocy prawnej, bardzo często niepełnoletni, a nawet osoby starsze czy z niepełnosprawnościami.

Kluczowe jest podnoszenie  świadomości obywateli na temat przysługujących im praw, a także podjęcie dialogu z przedstawicielami władzy, co pozwoli na wypracowanie najskuteczniejszych gwarancji chroniących przed złym traktowaniem ze strony przedstawicieli państwa. Należy podjąć kroki prawne zmierzające do wprowadzenia w Polsce regulacji prawnych stanowiących skuteczne gwarancje ochrony przed torturami.