Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• ​RPO zwrócił się do premiera w sprawie konieczności wprowadzenia do polskiego porządku prawnego definicji tortur
• Problem stosowania tortur i nieludzkiego czy poniżającego traktowania nie jest odpowiednio w polskim prawie rozwiązany. Organizacje międzynarodowe i pozarządowe biją na alarm
• Premier przekazał wystąpienie Ministrowi Sprawiedliwości, z prośbą o zajęcie stanowiska
• Tymczasem Rzecznik wielokrotnie pisał już w tej sprawie do MS, ostatni raz w październiku 2018 r. -  wciaż nie otrzymał odpowiedzi

Czy w Polsce stosowane są tortury?

Tak, w Polsce dochodzi do stosowania tortur. Potwierdzają to raporty i zalecenia Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur, a także organizacji międzynarodowych i pozarządowych. Problem stosowania tortur i nieludzkiego czy poniżającego traktowania nie jest jednak odpowiednio w polskim prawie rozwiązany. Brak odrębnego przestępstwa tortur w kodeksie karnym utrudnia lub wręcz uniemożliwia kwalifikację konkretnych czynów jako tortury w rozumieniu Konwencji ONZ. Nie pozwala też na szybkie i bezstronne dochodzenie oraz wymierzanie odpowiedniej kary sprawcom.

Tymczasem w Polsce zapadają wyroki za czyny wypełniające definicję tortur z art. 1 Konwencji ONZ. Ich sprawcy odpowiadają najczęściej na podstawie art. 231 kodeksu karnego, czyli nadużycie uprawnień, a także art. 246 kk. (wymuszanie zeznań) i art. 247 kk. (znęcanie się nad osobą pozbawioną wolności).

W latach 2008-2017 za przestępstwa z art. 246 kk., skazano w Polsce prawomocnie 45 policjantów. W 2018 roku zapadł prawomocny wyrok skazujący łącznie 3 funkcjonariuszy Policji za przestępstwo z art. 247 kk. W tym samym roku zapadł ponadto wyrok wobec 4 policjantów za popełnienie przestępstwa z art. 246 kk. Dodatkowo, w 2018 r. prokuratura wszczęła postępowanie w sprawie znęcania się nad osobą zatrzymaną przez 3 funkcjonariuszy (art. 247 kk.), który to czyn został ujawniony przez pracowników Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur podczas rutynowej kontroli jednej z komend Policji (w 2019 r. wpłynął do odpowiedniego sądu rejonowego akt oskarżenia oraz rozpoczął proces w tej sprawie). Najczęściej ofiarami przemocy byli sprawcy drobnych przestępstw, w tym osoby bardzo młode.

Organizacje międzynarodowe nie pozostawiają złudzeń 

W 2018 r. Biuro ds. Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE (dalej ODIHR) przedłożyło w Biurze Rzecznika opinię, w której znajduje się ocena polskiego ustawodawstwa pod kątem zakazu tortur oraz przykłady ustawodawstw innych krajów zawierających definicję takich czynów. Opinia odnosi się także do istotnych elementów dotyczących bezwzględnego zakazu tortur i innego złego traktowania wskazanych przez Komitet Przeciwko Torturom. Zwrócono w niej uwagę, że oprócz zdefiniowania tortur i innego złego traktowania jako poważnych przestępstw w ustawodawstwie krajowym, Polska ma obowiązek prowadzenia dochodzenia w sprawie wszelkich aktów tortur i innego złego traktowania, ich ścigania oraz karania, zapewnienia ofiarom tortur możliwego do wyegzekwowania zadośćuczynienia, w tym sprawiedliwego i adekwatnego odszkodowania, a także innych zasad prawa międzynarodowego w tym obszarze.

Komitet Przeciwko Torturom, który odpowiedzialny jest za monitorowanie wdrażania Konwencji ONZ przez Państwa Strony, wielokrotnie kierował zalecenia pod adresem Polski dotyczące podjęcia skutecznych działań legislacyjnych w celu włączenia do swojego prawa przestępstwa tortur jako odrębnego i szczególnego przestępstwa oraz w celu przyjęcia definicji tortur obejmującej wszystkie elementy określone w art. 1 Konwencji ONZ. Ponadto zauważył, że polskie przepisy nie odzwierciedlają wagi przestępstwa tortur i nie przewidują adekwatnej kary dla ich sprawców.

Podkomitet do spraw Zapobiegania Torturom i Innemu Okrutnemu, Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (The Subcommittee on Prevention of Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, dalej SPT, Podkomitet), również wielokrotnie podkreślał konieczność wprowadzenia zmian w prawie krajowym państw członkowskich zgodnie ze standardami międzynarodowymi, w szczególności w zakresie art. 1 Konwencji ONZ. Podkomitet zwraca uwagę, że brak właściwej klasyfikacji przestępstwa tortur w ustawodawstwie krajowym może powodować bezkarność i akceptację społeczną takich czynów. Ponadto SPT podkreśla, że w celu zapobiegania i karania aktów tortur i znęcania się, ważne jest zbadanie wszystkich zarzutów za pomocą szybkich, bezstronnych i przejrzystych procesów sądowych. Osoby skazane za takie czyny należy ukarać sankcjami współmiernymi do wagi ich przestępstw. Podkomitet zaleca ponadto, aby państwa strony utworzyły i prowadziły krajowy rejestr wszystkich zarzutów dotyczących tortur i innego złego traktowania.

Wniosek do premiera ws. kryminalizacji tortur oi pełnego wdrożenia Konwencji ONZ

RPO zwrócił się do Premiera w sprawie konieczności wprowadzenia do polskiego porządku prawnego definicji tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.

W odpowiedzi na pismo RPO, Premier poinformował o przekazaniu wystąpienia do Ministerstwa Sprawiedliwości, z prośbą o zajęcie stanowiska. Tymczasem Rzecznik od początku kadencji podkreśla potrzebę wprowadzenia do ustawodawstwa kompleksowej definicji tortur i określenia kar za ich stosowanie. Ostatni raz wystąpienie w tej sprawie RPO skierował do ministra Zbigniewa Ziobry  24 października 2018 r., jednak nie otrzymał odpowiedzi.

KMP.570.3.2018