Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Pracownicy Biura RPO i przedstawiciele społeczeństwa obywatelskiego przeprowadzili podczas wyborów w 2024 roku kontrolę lokali wyborczych oznaczonych jako dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami
• Pomimo 13 lat obowiązywania szczegółowych przepisów w tym zakresie, nadal powszechnie występują problemy z ich przestrzeganiem 
• Kontrola objęła 487 lokali wyborczych na terenie całego kraju we wszystkich województwach
• Naruszenia przepisów zostały wykryte aż w 86% kontrolowanych lokali wyborczych, a bariery utrudniające dotarcie do budynku zostały zidentyfikowane w otoczeniu 1/4 lokali
• Władze lokalne powinny z większą uważnością przygotowywać lokale wyborcze, a przepisy określające wymogi dostępności wymagają uzupełnienia

Treść komunikatu w polskim języku migowym

Zapewnienie dostępności lokali wyborczych dla osób z niepełnosprawnościami to istotna gwarancja zasady powszechności wyborów oraz element demokratyzacji systemu wyborczego. Ponadto zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób niepełnosprawnych należy zapewnić im „możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym”. Dlatego osoby z niepełnosprawnościami powinny móc głosować w lokalu wyborczym na równi z pozostałymi uprawnionymi. 

Akcja „Wybory Dostępne Dla Wszystkich”

W 2024 roku podczas wyborów samorządowych i wyborów do Parlamentu Europejskiego Rzecznik Praw Obywatelskich po raz kolejny przeprowadził akcję kontroli dostępności lokali wyborczych. W tym roku zachęcił do włączenia się w inicjatywę wszystkie osoby, którym bliska jest idea wyborów dostępnych dla wszystkich. W kontrolę zaangażowało się aż 175 społeczników. Poza znacznym zwiększeniem liczby kontrolowanych lokali i zakresu terytorialnego kontroli, doprowadziło to do wzmocnienia społeczności osób skupionych wokół idei powszechnych i równych wyborów.

Niektóre z wyników kontroli:

• Kontrola w 2024 roku objęła 487 lokali wyborczych na terenie całego kraju (we wszystkich województwach). 
• Jedynie w przypadku 14% kontrolowanych lokali (67/487) nie wykryto żadnego naruszenia przepisów Rozporządzenia.
• Bariery utrudniające dotarcie do budynku zostały zidentyfikowane w otoczeniu 121 (25%) kontrolowanych lokali wyborczych.
• Najczęstszymi stwierdzanymi uchybieniami były: brak dodatkowego oświetlenia w miejscu zapewniającym tajność głosowania (48%) i brak odpowiednio dostosowanych dwóch wysokości miejsca do głosowania w miejscu zapewniającym tajność głosowania (41%).
• Kontrolującym udało się porozmawiać z członkami komisji obwodowych w 335 kontrolowanych lokalach. Około ¼ członków obwodowych komisji wyborczych nie została przeszkolona lub nie rozumiała wymogów dostępności. 

Główne wnioski raportu:

• Potrzeba przywiązywania większej wagi do kwestii przygotowania lokalu wyborczego przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. W wielu przypadkach komisjom nie zapewniono odpowiedniej infrastruktury i narzędzi do przeprowadzenia głosowania w sposób zgodny z wymogami prawnymi, np. oznaczeń na miejsce zapewniające tajność głosowania dla wyborców z niepełnosprawnościami, lampek doświetlających miejsce do głosowania czy stołów odpowiedniej wysokości.
• Konieczność intensyfikacji działań szkoleniowych wobec członków obwodowych komisji wyborczych, gdyż ich przygotowanie w zakresie warunków dostępności lokalu dla osób z niepełnosprawnościami nie jest wystarczające.
• Przeformułowanie obowiązujących przepisów rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, tak by były one w pełni zrozumiałe dla członków komisji.
• Uzupełnienie przepisów Rozporządzenia o kilka unormowań, na których brak zwracają uwagę osoby z niepełnosprawnościami. Chodzi m.in. o konieczność dostosowania okolic lokalu wyborczego do potrzeb osób z niepełnosprawnością i uwzględnienie potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami innymi niż niepełnosprawność ruchu lub niedowidzenie.

RPO Marcin Wiącek: Wybory to święto demokracji – osoby z niepełnosprawnościami chcą i mają prawo w nim uczestniczyć

Dla osób z niepełnosprawnościami dostępność stanowi warunek prowadzenia niezależnego życia.

Przed tegorocznymi wyborami zaapelowałem do wszystkich urzędów gmin i miast w Polsce o uwzględnienie potrzeb wszystkich wyborców. W szczególności wysłałem do samorządów arkusz oceny dostępności lokali wyborczych. Pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich od lat kontrolują też lokale wyborcze  dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

W tym roku, w trakcie wyborów samorządowych i wyborów do Parlamentu Europejskiego, wraz z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, udało nam się skontrolować 487 lokali na terenie całego kraju. Wynikiem tej kontroli jest opublikowany kilka dni temu obszerny raport, z którym można zapoznać się na stronie internetowej Rzecznika.

Jak się okazuje, jedynie w przypadku 14% lokali nie wykryto żadnego naruszenia przepisów. Brak dodatkowego oświetlenia w kabinach do głosowania, brak odpowiednich blatów w miejscach do głosowania, zbyt wysoko powieszone obwieszczenia i informacje Państwowej Komisji Wyborczej – to tylko niektóre bariery, utrudniające głosowanie osobom z niepełnosprawnościami.

Istotne jest też najbliższe otoczenie lokalu, bo przeszkody na zewnątrz też mogą utrudniać dotarcie do miejsca głosowania. W tegorocznych wyborach bariery utrudniające dotarcie do budynku zostały zidentyfikowane w otoczeniu 1/4 lokali. Przepisy dotyczące dostępności lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami obowiązują od 13 lat.  Jednak nadal powszechnie występują problemy z ich przestrzeganiem przy organizacji głosowań.

Kontrola wykazała potrzebę przywiązywania większej wagi do kwestii przygotowania lokalu wyborczego przez wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. W wielu przypadkach komisjom nie zapewniono odpowiedniej infrastruktury i narzędzi do przeprowadzenia głosowania w sposób zgodny z wymogami prawnymi.

Obecny stan dostępności lokali wyborczych wciąż wymaga poprawy, a proaktywna postawa może skutecznie przyczynić się do realizacji tego celu.

Wybory są przecież świętem demokracji. Osoby z niepełnosprawnościami chcą i mają prawo w nich uczestniczyć na równi z innymi.