Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nadal nie wszystkie lokale wyborcze są w pełni dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami 
• Przed wyborami parlamentarnymi w 2023 r. Biuro RPO oceniło dostępność 143 lokali wyborczych - jedynie w 36 nie stwierdzono żadnego uchybienia. 
• Rzecznik Praw Obywatelskich przed wyborami samorządowymi zwraca się w sprawie dostępności lokali do samorządów lokalnych

Dostępność wyborów dla osób z różnymi niepełnosprawnościami jest od wielu lat przedmiotem działań RPO. Pomimo wysiłków organów władzy publicznej na poziomie ustawodawstwa oraz postępujących prac na poziomie samorządu terytorialnego, problem braku szerokiej dostępności wyborów i trudności z korzystaniem z praw wyborczych przez tę grupę obywateli pozostaje aktualny i wciąż ma charakter systemowy. Kluczowa jest dostępność lokali wyborczych, której poprawa wymaga dalszych skoordynowanych wysiłków.

Biorąc pod uwagę m.in. wnioski wynikające z debaty zorganizowanej 29 marca 2023 r. w Biurze RPO, przy udziale ekspertów, przedstawicieli osób z niepełnosprawnościami i ich rzeczników działających w organizacjach pozarządowych, Rzecznik zwraca się do samorządów lokalnych - na których bezpośrednio spoczywa obowiązek organizacji i zapewnienia dostępności lokali wyborczych - o przyjęcie poniższych uwag i rekomendacji oraz możliwie jak najszersze przekazanie ich pracownikom i pracowniczkom.

Zgodnie z art. 186 § 1 Kodeksu wyborczego w każdej gminie co najmniej połowa lokali obwodowych komisji wyborczych powinna być dostosowana do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami. Szczegółowe wymogi lokalu określone są w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.

W toku kontroli Biura RPO przed wyborami parlamentarnymi w 2023 r. dokonano oceny dostępności 143 lokali wyborczych. Jedynie w przypadku 36 nie zidentyfikowano żadnego uchybienia. Ponad trzy czwarte skontrolowanych lokali nie spełniało co najmniej jednego wymogu (76%), prawie 40% co najmniej trzech, a co czwarty co najmniej czterech wymogów dostępności. W ramach  kontroli uwzględniono także problemy, które nie mają odzwierciedlenia w oficjalnych wymogach określonych w przepisach prawa, przede wszystkim przeszkody w otoczeniu lokalu wyborczego. Problemy takie odnotowano w przypadku 54% skontrolowanych lokali wyborczych.

Kontrole pozwoliły na zwrócenie uwagi na najczęstsze problemy:

• brak dodatkowego oświetlenia w miejscu głosowania (42%);
• brak odpowiednio dostosowanych dwóch wysokości miejsca do głosowania (0,8 m oraz 1,1 m) (36%);
• nieodpowiednia wysokość zawieszenia obwieszczeń i informacji Państwowej Komisji Wyborczej (34%);
• brak wyróżnienia krawędzi stopni schodów i progów (24%);
• nieodpowiednie wymiary miejsca zapewniającego tajność głosowania (minimum 1,2 x 1,2 m) (23%);
• śliskie posadzki (19%);
• niedostateczne wymiary lokalu wyborczego (16%).

Stwierdzone uchybienia w zdecydowanej większości nie dotyczyły barier architektonicznych budynków, odnosiły się natomiast do samej organizacji lokalu wyborczego: oznakowania przeszkód, czy właściwego przygotowania miejsc zapewniających tajność głosowania. Zlikwidowanie tych uchybień i zapewnienie stanu zgodnego z kryteriami rozporządzenia może być przeprowadzone dość szybko i nie powinno nastręczać znaczących obciążeń organizacyjnych i technicznych.

Rzecznik zwraca także uwagę na dostępność bezpośredniego otoczenia lokalu wyborczego. Nierzadko bowiem nawet najlepiej dostosowane lokale są w praktyce trudno dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z powodu występowania przeszkód w otoczeniu budynku czy braku dostosowanego miejsca parkingowego w pobliżu.

Obecny stan dostępności lokali wyborczych wciąż wymaga poprawy, a proaktywna postawa, np. wyposażanie lokali wyborczych w szkła powiększające do użytku wyborców, czy też przygotowanie i oznaczenie toalet przystosowanych dla osób z niepełnosprawnościami, może bardzo skutecznie przyczynić się do realizacji tego celu.

Zgodnie z art. 29 ratyfikowanej przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. osobom z niepełnosprawnościami należy zapewnić „możliwość pełnego i efektywnego uczestnictwa w życiu publicznym i politycznym". We wnioskach sformułowanych przez Komitet ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami co do stosowania Konwencji przez Polskę wskazano wprost na konieczność zapewnienia dostępności wszystkich lokali wyborczych i procedur głosowania dla osób niepełnosprawnych.

Rekomendacje te są zbieżne z wielokrotnie przedstawianym stanowiskiem RPO.

Marcin Wiącek zwraca się do samorządowców o przyjęcie tych uwag i informacji oraz możliwie jak najszersze ich uwzględnienie. Zachęca także do zaznajomienia lub wyposażenia członków obwodowych komisji wyborczych w arkusze oceny stosowane podczas kontroli przeprowadzanych przez pracowników BRPO (dostępne także w formie interaktywnego formularza).

VII.602.6.2014