Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Osób Głuchych odbyło się 14 marca 2025 roku w Biurze RPO. Spotkanie poświęcono kilku tematom, m.in.: rynkowi pracy oraz edukacji dwujęzycznej.

Aktualizacja działań dotyczących dostępności wyborów

Pierwszym tematem posiedzenia była wymiana aktualnych informacji dotyczących działań członków Komisji i Biura Rzecznika Praw Obywatelskich (Biura RPO) na rzecz dostępności wyborów.

Barbara Imiołczyk, dyrektorka Centrum Projektów Społecznych poinformowała o współpracy Biura RPO z koalicją organizacji społecznych, w ramach której Biuro przygotowało ankietę, które pozwolą ocenić dostępność spotkań wyborczych. Członkowie Rady Osób z Niepełnosprawnościami przy RPO przygotowali też informację o minimalnych wymogach, które powinny spełniać spotkania, aby były dostępne dla osób ze szczególnymi potrzebami. Materiały zostaną ogłoszone na początku kwietnia. Biuro RPO planuje też nagranie krótkich filmików do mediów społecznościowych z trzema osobami z różnymi niepełnosprawnościami. Osoby opowiedzą, jakiej dostępności potrzebują zarówno w czasie kampanii, jak i w dniu wyborów oraz uzasadnią dlaczego. Filmiki mają poszerzać wrażliwość społeczną na potrzeby osób z niepełnosprawnościami.

Polski Związek Głuchych (PZG) poinformował Komisję, że występował o zapewnienie dostępności dla osób Głuchych do wszystkich komitetów wyborczych. Na wnioski pozytywnie odpowiedziały komitety trzy komitety. 

Z kolei Stowarzyszenie Polski Instytut Praw Głuchych (SPIPG) złożył wnioski o zapewnienie dostępności informacyjno-komunikacyjnej do czterech komitetów. Otrzymali zdawkową i ogólną odpowiedź otrzymali tylko od jednego komitetu. Następnie Stowarzyszenie PIPG złożyło skargę do Prezesa PFRON na brak dostępności spotkań wyborczych. W odpowiedzi SPIPG otrzymało odpowiedź, że ich skarga nie może być rozpatrzona, ponieważ zgłosili ją jako organizacja, a nie jako osoba o szczególnych potrzebach lub przedstawiciel ustawowy osoby o szczególnych potrzebach.

Dyskryminacja osób głuchych na rynku pracy

Stanisław Porowski i Daniel Kowalski ze Stowarzyszenia Polski Instytut Praw Głuchych poinformowali o złożeniu dwóch petycji w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. 

Pierwsza petycja z 5 marca 2025 roku dotyczyła zmiany art. 26a ust. 1b ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych poprzez zwiększenie dofinansowania do wynagrodzenia pracownika głuchego. Wskazany przepis zawiera zamkniętą listę osób z niepełnosprawnościami, którym przysługuje zwiększenie dofinansowania do wynagrodzenia. Polega to na miesięcznym dofinansowaniu pracodawcy do wynagrodzenia pracownika z niepełnosprawnością ze środków PFRON w kwocie: 

1. 2760 zł – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2. 1550 zł – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3. 575 zł – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

W przypadku pracowników, którzy posiadają orzeczenie z uwagi na kryzys zdrowia psychicznego, niepełnosprawność intelektualną, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz niewidomych dofinansowanie zwiększa się o: 

1. 1380 zł w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności;
2. 1035 zł w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
3. 690 zł w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Przepis nie uwzględnia osób głuchych. To utrudnia zatrudnianie osób głuchych, które są w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, często dyskryminowane. Dodatek mógłby wesprzeć osoby głuche w zatrudnieniu i być pozytywnym bodźcem do zatrudnienia osób głuchych.

Druga petycja SPIPG została złożona 7 marca br. w sprawie poprawy dostępności rynku pracy dla osób głuchych. Instytut powołał się na Konwencję o prawach osób z niepełnoprawnościami, która daje prawo do pełnej integracji zawodowej i społecznej osób Głuchych. Kluczowe postulaty Stowarzyszenia to:

1. Dostosowanie środowiska pracy dla osób głuchych, w tym działań wspierających komunikację z osobami głuchymi;
2. Szkolenie pracodawców oraz pracowników słyszących, które przygotowują ich do komunikacji z osobami głuchymi;
3. Ułatwienie w dostępie do technologii, w tym aplikacji tłumaczących na PJM.

Zmiany legislacyjne powinny zmierzać do zapewnienia pełnej integracji głuchych na rynku pracy, przede wszystkim poprzez powyższe działania.

Dorota Siwiec, ekspert prawny w Zespole Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego Biura RPO powiedziała, że po otrzymaniu odpowiedzi z Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz po analizie tej odpowiedzi – Biuro RPO rozważy podjęcie działań ze strony Biura RPO. Omówiła także kwestie związane z reformą systemu orzecznictwa i działania RPO w tym zakresie. Zgodnie z zapowiedziami ministerstwa, reforma ma potrwać do 2027 r.

Dorota Siwiec poprosiła o zgłaszanie spraw, w których RPO może podjąć interwencję indywidualną. odwołania. Prosiła też o informowanie Biura RPO o takich przypadkach, gdy:

• na komisji orzekającej o niepełnosprawności znajdują się lekarze innych specjalności niż tych, którzy są właściwi dla danej niepełnosprawności,
• odmówiono zapewnienia tłumaczenia na polski język migowy.

Monika Wiszyńska-Rakowska, pełnomocniczka RPO ds. praw osób z niepełnosprawnościami wskazała, że prezydent 20 grudnia 2024 r. podpisał ustawę, która zwiększyła poziom dodatków do wynagrodzenia osób z orzeczeniem o niepełnosprawności (jest to Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Wysokość dodatku zależy od stopnia niepełnosprawności. Pełnomocniczka Wiszyńska-Rakowska prosiła o informacje, czy w opinii osób z Komisji wysokość tych dodatków jest satysfakcjonująca.

Następnie głos podjęli eksperci z Komisji ds. Osób Głuchych. Bartosz Golędzinowski ze Stowarzyszenia SUITA poprosił o sprawdzenie, czy istnieją limity wydawania orzeczeń o niepełnosprawności z komisji orzeczniczych. Informacje o limitach docierają do niego od wielu miesięcy od osób głuchych i osób niedosłyszących. Z kolei Małgorzata Czajkowska-Kisil ze Stowarzyszenia CODA Polska zaproponowała, aby na stronie Biura RPO zamieścić komunikat w polskim języku migowym o tym, jakie działania może podjąć RPO, jeśli otrzymuje wnioski o łamaniu praw osób głuchych. Jeśli RPO wie, jakie są problemy i zna ich skalę, to może wnioskować o zmianę prawa do właściwych organów. Jednocześnie komunikat byłby sygnałem dla osób głuchych, że ich wnioski mają sens i wpływ. 

Tematy zgłaszane przez ekspertów Komisji ds. Osób Głuchych

Kajetana Maciejewska-Roczan z Polskiego Związku Głuchych zgłosiła tematy szczególnie ważne, zauważone przez Polski Związek Głuchych:

Edukacja i praca 

Zdaniem PZG najważniejszym zadaniem jest doprowadzenie do zreformowania systemu na wszystkich poziomach edukacji. Należy się skupić nad edukacją dwujęzyczną. PZG zaproponował organizację konferencji poświęconej edukacji dwujęzycznej, na którą warto zaprosić przedstawicieli Ministerstwa Edukacji oraz nowych przedstawicieli władz samorządowych. Problematyczne jest to, że liczni reprezentanci władz samorządowych nie znają potrzeb osób głuchych.

Oprócz tego, wskazano, że głębokiej reformy wymaga również szkolnictwo zawodowe, które oferuje kierunki osobom głuchym niedostosowane do potrzeb współczesnego rynku pracy. W związku z ogromnymi trudnościami znalezienia zatrudnienia dla osób głuchych ważna jest kompleksowa reforma systemu orzecznictwa. Głuchota nie jest niepełnosprawnością w stopniu lekkim. Głuchota powoduje życie w permanentnym stresie, co może skutkować szeregiem innych chorób somatycznych i nie tylko.

Komunikacja w PJM

Szczególnie utrudniona jest komunikacja w sądach, ponieważ brakuje tłumaczy PJM. Konieczna jest również nowelizacja ustawy o polskim języku migowym.

Poszanowanie PJM jako naturalnego języka głuchych.

Zdaniem ekspertki, udało się uszanować język kaszubski i język śląski, to może uda się też nadać odpowiednią rangę polskiemu językowi migowemu.

Na koniec wypowiedzi, Kajetana Maciejewska-Roczan poinformowała o tym, że PZG organizuje Konferencję Europejskiej Unii Głuchych w dniach 23-25 maja 2025 roku w ramach polskiej prezydencji w UE.

Z kolei Małgorzata Czajkowska-Kisil wskazała na niektóre drobne kroki, które udało się wykonać. Dobrze działa Pracownia Lingwistyki Migowej, a różne działania Ministerstwa Edukacji Narodowej (MEN) opierają się o ten ośrodek. W ubiegłym roku odbyły się dwa spotkania z ministerstwem – jedno o sytuacji dzieci CODA. MEN przyznało, że widzi problem, ale nie ma wpływu na treści nauczania na wyższych uczelni, zarekomendowało działania oddolne. Drugie spotkanie dotyczyło edukacji dwujęzycznej, zostało zorganizowane z inicjatywy posłanki Iwony Kozłowskiej, szefowej Parlamentarnego Zespołu ds. Głuchych. Oprócz tego:

• na temat dzieci CODA, które ponoszą konsekwencje braku systemowego wsparcia państwa dla osób głuchych, odbyło się posiedzenie Parlamentarnego Zespołu ds. Głuchych w listopadzie 2024 roku,
• w grudniu 2024 roku odbyły się konsultacje ewentualnych zmian w nauczaniu dzieci głuchych. Pracownia Lingwistyki Migowej przedstawiła rekomendacje MEN,
• przygotowywane są studia podyplomowe w zakresie PJM dla nauczycieli. Studia te będą finansowane przez MEN.

Do studiów podyplomowych odniósł się Grzegorz Galewski z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Głuchych. Podsumował, że takie studia oznaczają zajęty każdy weekend przez dwa lata. W zamian zasugerował tworzenie letnich obozów PJM dla nauczycieli – na wzór letnich szkół języka polskiego. Ekspert nawiązał także do przedostatniego punktu, wskazując, że materiał przygotowany przez Pracownię Lingwistyki Migowej trafił do MEN. Jednakże, materiał ten traktuje tylko o edukacji dwujęzycznej, a pomija edukację włączającą. Zdaniem specjalisty, sporo rekomendacji jest oderwanych od obecnych warunków, w których funkcjonuje szkolnictwo. Małgorzata Czajkowska-Kisil argumentowała, że rekomendacje dotyczą grupy, która ma problem, nie tych dzieci które radzą sobie w edukacji włączającej. Według ekspertki, rekomendacje mają poprawić sytuację dzieci w szkołach specjalnych. W szkole specjalnej nie ma programów, które będą dawały dobre efekty ani w języku polskim, ani w PJM.

Monika Wiszyńska-Rakowska przytoczyła obserwacje ze spotkania w ministerstwie, gdzie również była mowa o dzieciach CODA. Okazuje się, że nie widzimy tych dzieci ani w systemie edukacji włączającej, ani w systemie edukacji dwujęzycznej. W żadnym systemie: systemie orzecznictwa czy systemie zdrowotnym – ta grupa nie jest odnotowana. 

Małgorzata Talipska z Pracowni Lingwistyki Migowej poinformowała o pracach Rady Polskiego Języka Migowego. Rada koncentruje się na domknięciu tematu certyfikacji tłumaczy PJM, nie chce otwierać nowych tematów. Małgorzata Czajkowska-Kisil uzupełniła, że certyfikat PJM powinien być punktem wyjścia do utworzenia korpusu tłumaczy przysięgłych. Program szkolenia dla tłumaczy przysięgłych powinno stworzyć Ministerstwo Sprawiedliwości. 

Monika Folwarczny z Fundacji Głucha Polska również jako biegła sądowa, pracuje w dwóch województwach. Spotyka się z dużym szacunkiem w sądach. Ekspertka przyznała, że zauważa różne traktowanie osób głuchych w sądach w różnych województwach. W środowiskach tłumaczy coraz więcej osób unika tłumaczenia PJM w sądach i wpisywania się na listy biegłych sądowych. Nie będąc na liście biegłych mogą dyktować sądowi warunki finansowe. Wynagrodzenie w sądach nie jest odpowiednie – na przykład 6 godzin tłumaczenia przez jednego tłumacza na rozprawie – nie można porównywać z tłumaczeniem konferencji, w czasie której tłumacze się zmieniają, a wynagrodzenia są wyższe.

Na koniec spotkania Barbara Imiołczyk poinformowała Komisję o posiedzeniu Komisji ds. zdrowia psychicznego na temat depresji, podczas którego dr Dominika Wiśniewska opowiedziała o zdrowiu psychicznym osób głuchych i osób z niepełnosprawnościami. W następstwie tego wystąpienia, Biuro RPO wraz z dr Wiśniewską planują działania na rzecz włączenia treści o zasadach komunikacji z głuchymi i o zasadach współpracy z osobami tłumaczącymi na PJM do programów nauczania na uczelniach medycznych, studiach psychologicznych. Taki 10-godzinny ramowy program mógłby być też włączony do szkoleń lekarzy na specjalności psychiatria, szkoleń specjalistycznych psychologów klinicznych oraz do szkoleń dla psychoterapeutów.

Treści zawarte w ramowym 10-godzinnym programie zostaną przedstawione Komisji Ekspertów ds. osób Głuchych do konsultacji. Następnie wspólnie: Biuro RPO i Komisja będą starali się przekonać instytucje mające wpływ na programy nauczania – o ich znaczeniu dla zdrowia osób głuchych.