Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie skarżą się na niemożność wliczania do stażu pracy okresów prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub pracy na podstawie umów cywilnoprawnych 
• Uniemożliwia to dostęp do wielu stanowisk, gdzie jest wymagany określony staż - ale wyłącznie w ramach stosunku pracy 
• Takie przepisy zupełnie nie przystają do obecnej sytuacji na rynku pracy
• Zasady dostępu do stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego powinny być takie same, niezależnie od formy wcześniejszej pracy – uważa Rzecznik Praw Obywatelskich
• AKTUALIZACJA: Podjęcie inicjatywy ustawodawczej w tym zakresie nie jest obecnie planowane - odpowiedziała minister Marlena Maląg

Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwraca się do minister rodziny i polityki społecznej o podjęcie stosownej inicjatywy ustawodawczej. 

Dziś przepisy uniemożliwiają uwzględnianie w  pracowniczym stażu pracy opisanych okresów na potrzeby związane z ustaleniem uprawnień pracowniczych. Stoją też na przeszkodzie w dostępie do wielu stanowisk pracy, dla których taryfikatory kwalifikacyjne przewidują wyłącznie legitymowanie się określonym stażem pracy w ramach stosunku pracy. 

Zupełnie nie przystaje to do obecnej sytuacji na rynku pracy. Oprócz zatrudnienia pracowniczego, wykonywanie działalności zarobkowej odbywa się w znaczącej skali na podstawie umów cywilnoprawnych lub w ramach prowadzonej na własny rachunek działalności gospodarczej. 

Problem ten RPO przedstawiał już MRiPS 23 lutego 2010 r. Jako przykład podał ustawę o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy. 

Minister w odpowiedzi stwierdziła brak zasadności zmiany przepisów oraz racjonalności nałożenia na pracodawców obciążeń z tym związanych. Według resortu wliczanie do stażu okresów prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej skutkowałaby poważnymi obciążeniami finansowymi pracodawców. 

O ile  można zgodzić się ze znaczącymi obciążeniami pracodawców w związku z uprawnieniami pracowniczymi, jak np. prawo do urlopu, dodatek za wysługę lat czy nagroda jubileuszowa, o tyle nieuprawniony byłby pogląd, że niemożliwe z uwagi na skutki finansowe byłoby wprowadzenie przepisów umożliwiających uwzględnianie okresów prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, czy pracy w formach pozapracowniczych.

Zmiany w tym zakresie nie wywoływałyby znaczących skutków finansowych. Przykładem tego może być ustawa z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych. Odnosząc się do pracowników zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach na podstawie umowy o pracę, mówi ona o posiadaniu co najmniej trzyletniego stażu pracy lub wykonywaniu przez co najmniej 3 lata działalności gospodarczej.

Taryfikatory kwalifikacyjne dopuszczają wliczanie do stażu pracy - wymaganego na stanowiskach pracy z powołania oraz na kierowniczych  stanowiskach urzędniczych, na których nawiązywane są stosunki pracy na podstawie umowy o pracę – okresów wykonywania działalności gospodarczej. 

Wprowadzenie tych przepisów  było zgodne z postulatami RPO. Zarazem uwzględnianie okresów prowadzenia działalności gospodarczej powinno dotyczyć wszystkich osób, a nie tylko zatrudnianych na podstawie powołania oraz na podstawie umowy o pracę na kierowniczych stanowiskach urzędniczych. 

W efekcie osoby legitymujące się doświadczeniem z związku z działalnością gospodarczą mogą ubiegać się wyłącznie o stanowiska z powołania oraz o wyższe stanowiska urzędnicze. Nie mają zaś dostępu do niższych stanowisk. Poza okresem działalności gospodarczej nie legitymują się bowiem stażem w ramach stosunku pracy.

Przepisy prawa pracy nie definiują pojęcia „staż pracy”. Obecnie składają się nań głównie okresy stosunku pracy. W efekcie blokuje to drogę do zatrudnienia na różnych stanowiskach grupie szeroko rozumianych przedsiębiorców oraz osobom, które wcześniej świadczyły pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. 

Osoby prowadzące wcześniej działalność gospodarczą - a następnie ubiegające się o podjęcie pracy w ramach stosunku pracy na stanowisku, wymagającym określonego stażu - są zatem gorzej traktowane w porównaniu z osobami legitymującymi się wyłącznie pracą w ramach stosunku pracy. 

Główną różnicą między osobą prowadzącą działalność gospodarczą a osobą w stosunku pracy jest to, że pracownik wykonuje ściśle określone obowiązki na polecenie i pod nadzorem przełożonego. Osoba prowadząca działalność gospodarczą podejmuje zaś decyzje o organizacji pracy i zakresie obowiązków samodzielnie. 

Można zatem argumentować, że prowadzenie działalności gospodarczej może zwiększać efektywność pracownika bardziej niż praca na etacie, wykształcając decyzyjność i samodzielność. Dlatego zasady dostępu do stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego powinny być takie same, niezależnie od prawnej i organizacyjnej formy wcześniejszej pracy. 

O ile zatem zrozumiały jest warunek określonego wykształcenia, tak aby zapewnić organowi wykonawczemu kompetentne wsparcie, o tyle jest niezrozumiały warunek legitymowania się kilkuletnim stażem pracy świadczonej tylko w ramach stosunku pracy i brakiem możliwości uwzględniania okresu świadczenia pracy w formach pozapracowniczych. 

Odpowiedź MRiPS 

(...) 

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w ramach stosunku pracy mogą występować jako pracodawca, czyli podmiot zatrudniający pracowników, a nie jako pracownicy. W związku z tym nie jest możliwe utożsamianie tego rodzaju działalności z pracą podporządkowaną, wykonywaną w ramach stosunku pracy. Skoro zaś pracownicy i przedsiębiorcy należą do różnych kategorii podmiotów, dozwolone jest, w świetle zasady równości, ich odmienne traktowanie przez prawo, co przejawia się m.in. uznaniem, że okres prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej nie jest okresem pracowniczego zatrudnienia, a także że okres zatrudnienia w ramach stosunku pracy nie jest okresem prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

(...)

Nie ma również podstaw do utożsamiania wykonywania pracy w ramach stosunku pracy ze świadczeniem pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej. Zgodnie z obowiązującą w polskim prawie zasadą swobody umów, strony posiadają swobodę wyboru rodzaju umowy oraz kształtowania jej treści (art. 3531 Kodeksu cywilnego). Mają więc one prawo decydowania o wyborze podstawy świadczenia pracy (umowa o pracę, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług, itp.). Przepisy prawa pracy nie zakazują wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło, jeżeli odpowiada to zgodnemu zamiarowi stron oraz jest uzasadnione charakterem pracy i warunkami jej wykonywania.

Cywilnoprawne umowy zlecenia i o dzieło są umowami regulowanymi przepisami Kodeksu cywilnego (art. 627–646, art. 734–751) i nie podlegają generalnie regulacjom prawa pracy. Należy stwierdzić, że przepisy Kodeksu cywilnego są mniej rygorystyczne niż przepisy Kodeksu pracy i w niektórych sytuacjach, w zależności od potrzeb obu stron, mogą im dać większą swobodę w kształtowaniu treści, a także okresu obowiązywania umowy. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że – w zależności od ustaleń stron – świadczenie pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej nie zawsze musi opierać się na wyłącznie osobistym jej wykonywaniu, a podmiot zobowiązany może korzystać podczas realizacji umowy z pomocy osób trzecich.

Swobodę stron w wyborze podstawy świadczenia pracy ogranicza jednak przepis art. 22 § 1 Kodeksu pracy zawierający ww. przesłanki wskazujące na istnienie stosunku pracy. Jak wskazano wyżej, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie w wyżej określonych warunkach jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest też dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy charakterystycznych dla stosunku pracy (art. 22 § 11 – 12 Kodeksu pracy).

(...)

Nie wydaje się zatem możliwe ani uzasadnione, aby do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze wliczać okres prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, a tym samym zwiększać koszty pracodawcy związane z realizacją tych uprawnień przez pracownika.

Wprowadzenie ogólnej regulacji uwzględniającej ww. okresy przy ustalaniu uprawnień pracowniczych związanych ze stażem pracy zwiększałoby obciążenia finansowe pracodawców.

Ponadto, w przypadku świadczeń o charakterze fakultatywnym, których warunki nabycia określa pracodawca, mogłoby to być uznane za zbyt daleko idącą ingerencję w sferę prowadzonej przez nich samodzielnej polityki wynagradzania. Natomiast wprowadzenie postulowanej regulacji, w odniesieniu do pracodawców będących jednostkami sektora finansów publicznych, wywołałoby także skutki dla budżetu państwa.

Powyższe rozważania mają także istotne znaczenie w kontekście wliczania do okresu pracy, od którego zależy wykonywanie pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, okresów uprzednio prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, a także okresów świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. 

Mając na uwadze ww. odmienność wykonywania pracy w ramach stosunku pracy oraz prowadzenia działalności gospodarczej lub świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych nie należy automatycznie stawiać znaku równości między okresami prowadzenia tego rodzaju aktywności dla celów zapewnienia dostępu do wykonywania pracy określonego rodzaju lub do określonych stanowisk wymagających potwierdzonego doświadczenia zawodowego.

Wymagania dla każdego rodzaju pracy lub każdego ze stanowisk powinny być rozpatrywane i ustalane w kontekście wykonywanych zadań oraz z uwzględnieniem szczególnych okoliczności związanych z wykonywaniem tego rodzaju pracy bądź z funkcjonowaniem danego stanowiska w ramach określonego podmiotu. Przeprowadzenie oceny i podjęcie decyzji w tym zakresie należy do podmiotów, do których właściwości należy regulowanie zasad realizacji zadań w danym obszarze, a więc np. w odniesieniu do pracowników samorządowych właściwy pozostaje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. 

W związku z powyższym uprzejmie informuję, że nie jest obecnie planowane podjęcie inicjatywy ustawodawczej w zakresie wliczania do okresu pracy, od którego zależy wykonywanie pracy określonego rodzaju lub na określonym stanowisku, okresów uprzednio prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej, a także okresów świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych.

(pełna treść odpowiedzi w załączniku poniżej)

III.7040.140.2021