Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich prowadzi działania na rzecz zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępnych świadczeń ochrony zdrowia, w tym m.in. z zakresu ginekologii i położnictwa
• Konieczne wydaje się wdrożenie systemowych rozwiązań, dzięki którym pacjenci z różnymi rodzajami niepełnosprawności będą mogli skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej na zasadzie równości z innymi
• Zastępca RPO Valeri Vachev występuje do prezesów Narodowego Funduszu Zdrowia i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a także do Rzecznika Praw Pacjenta
• AKTUALIZACJA 31.01.2025: PFRON podpisał umowy o dofinansowanie z 63 podmiotami leczniczymi na łączną kwotę ponad 4 mln 120 tys. zł - odpowiedział Fundusz. Do PFRON nie wpłynęła żadna skarga na brak dostępności gabinetu ginekologicznego.
• AKTUALIZACJA 16.07.2025: Ustawa o świadczeniach nie uwzględnia w swojej delegacji obowiązku finansowania przez Fundusz zadań podmiotów leczniczych wynikających z ustawy o zapewnianiu dostępności - odpowiedział NFZ.
• W związku z powyższym Fundusz nie dysponuje środkami finansowymi o które mogą ubiegać się podmioty lecznicze z przeznaczeniem na zatrudnienie tłumaczy języka migowego, zapewnieniu usługi tłumaczenia online lub szerzej – zapewnianiu dostępności pacjentom z niepełnosprawnościami.

Do prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Filipa Nowaka

Jedną z grup, która mierzy się z brakiem dostępności świadczeń opieki zdrowotnej, są osoby Głuche. Skarżą się one RPO na konieczność zapewnienia we własnym zakresie osoby, która informacje lekarza przetłumaczy na język migowy.  Z braku takiej osoby pacjent może nie uzyskać informacji w dostępnej formie. Wciąż powszechne jest przekonanie, że osoba głucha zna język polski przynajmniej w formie pisemnej. Powoduje to, że kwestię dostępności ma rozwiązywać pisanie przez lekarza na kartce informacji. Tymczasem wśród osób słabosłyszących i głuchych są zarówno osoby, dla których język polski jest w pewnym stopniu znany, ale istnieje również liczna grupa, dla której jest to język zupełnie obcy.

Szczególnie alarmujące są sygnały o przejmowaniu roli tłumaczy przez słyszące dzieci niesłyszących rodziców (tzw. CODA). Sytuacje, w których kilkuletnie dzieci przekazują rodzicom informacje np. o terminalnej chorobie, budzą poważne wątpliwości.

Jeśli chodzi o tłumaczenie przez osoby przybrane, niebagatelną kwestią pozostaje prawo do zachowania poufności informacji o zdrowiu pacjenta z niepełnosprawnością. Przez konieczność zaangażowania np. członka rodziny w tłumaczenie symptomów chorób współistniejących czy obaw co do stanu zdrowia, jest on zmuszony zrezygnować ze wspomnianego prawa w imię możliwości skorzystania z porady. A tłumaczenie przez osoby przybrane rodzi wątpliwości dotyczące rzetelności i kompleksowości przekazanych informacji. 

Należy zatem podjąć kroki w celu realnego, systemowego zapewnienia pacjentom Głuchym dostępu do tłumaczenia na język migowy w trakcie korzystania ze świadczeń ochrony zdrowia. Tylko wtedy będą mogli oni korzystać ze swoich praw na zasadzie równości z innymi pacjentami.

Strona społeczna informuje, że dyrektorzy placówek ochrony zdrowia stoją przed dużym wyzwaniem jeśli chodzi o zatrudnianie tłumaczy języka migowego bądź zapewnienia usługi tłumaczenia online dla pacjentów Głuchych. Powodem ma być brak uwzględnienia konieczności takiego wydatku w kontraktach zawieranych z NFZ. Zatrudnienie tłumacza miałoby odbywać się kosztem innych wydatków (np. obniżenia wynagrodzenia pozostałych pracowników).

Przepisy Konwencji tworzą system, w którym pacjent Głuchy może albo korzystać z uprawnień przysługujących mu na podstawie ustawy o języku migowym, bądź z przysługujących na podstawie ustawy o zapewnianiu dostępności. Niemniej jednak każdorazowo to pacjent powinien podjąć decyzję, z której z możliwości chce skorzystać.

ZRPO prosi o odniesienie się do podniesionych kwestii, w tym o informację, czy w ramach środków NFZ placówki ochrony zdrowia mogą uzyskać środki na zatrudnienie tłumaczy języka migowego, zapewnienie usługi tłumaczenia online i zapewnienie dostępności pacjentom z niepełnosprawnościami. Pyta też, czy planowane są działania w celu premiowania placówek wdrażających dostępność dla pacjentów z niepełnosprawnościami.

Do prezes Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Małgorzaty Lorek

Rzecznik podjął sprawę zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępnych świadczeń ochrony zdrowia, w tym m.in. z zakresu ginekologii i położnictwa. Prowadził korespondencję z MZ, wskazując na główne problemy, w świetle skarg do Rzecznika, z jakimi mierzą się kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością, chcące skorzystać z opieki ginekologicznej i położniczej. Podstawową barierą jest  brak wyposażenia gabinetów w fotele ginekologiczne umożliwiające ich obniżanie, podnośniki służące do przesadzania na fotel oraz wagi krzesełkowe, najazdowe czy łóżkowe. Według dostępnych danych tylko 154 gabinety mają udogodnienie w postaci obniżanego fotela ginekologicznego, a 21 – podnośnik do przesadzania. "Wagi dostępne” były w 67 placówkach.

Uczestniczki jednej z debat pod patronatem RPO dzieliły się doświadczeniami testowania mobilnego dostępnego gabinetu ginekologicznego. Wskazywano, że nawet obecnie funkcjonujące mobilne gabinety (m.in. mammobusy, cytobusy) nie są dostępne. Uruchomienie możliwości korzystania z mobilnych usług dostępnej ginekologii jest w opinii RPO pomysłem wartym rozważenia, przy założeniu, że byłoby to rozwiązanie tymczasowe, mające poprawić sytuację pacjentek z niepełnosprawnością w najbliższej perspektywie czasowej.

RPO zapoznał się z założeniami programu PFRON „Dostępna przestrzeń publiczna”, ze szczególnym uwzględnieniem Modułu D, który jest skierowany do samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej  oraz spółek prawa handlowego utworzonych z przekształcenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, w których większościowym udziałowcem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, świadczące opiekę ginekologiczną, w tym opiekę prekoncepcyjną, opiekę podczas ciąży oraz po porodzie. Celem Programu ma być likwidacja barier technicznych, informacyjno-komunikacyjnych oraz wyposażenie w technologie wspomagające i urządzenia umożliwiające skorzystanie przez osoby z niepełnosprawnością z usług ginekologiczno-położniczych świadczonych przez podmioty lecznicze.

Rzecznik zwraca uwagę, że zawężenie grona potencjalnych beneficjentów Programu do szpitali, które łączy z NFZ umowa na świadczenia ginekologiczne w szerokim spektrum budzi wątpliwości co do liczby podmiotów, które spełniają warunki formalne i mogą wnosić o wsparcie. Wydaje się, że w konsekwencji znacznego zawężenia grona potencjalnych beneficjentów, dostępność świadczeń ochrony zdrowia z zakresu ginekologii i położnictwa może nie ulec poprawie oczekiwanej przez pacjentki.

ZRPO prosi Panią Prezes o stanowisko, zwłaszcza o informacje, ile podmiotów skorzystało z Programu „Dostępna Przestrzeń Publiczna” w Module D i jakie projekty zrealizowano, a także ile podmiotów leczniczych uzyskało od PFRON dofinansowanie na likwidację barier. 

Do rzecznika praw pacjenta Bartłomieja Chmielowca 

Konieczne wydaje się wdrożenie systemowych rozwiązań, dzięki którym pacjenci z różnymi rodzajami niepełnosprawności będą mogli skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej na zasadzie równości z innymi. W tym celu niezbędne jest zbadanie skali wyzwań, w tym w zakresie liczby skarg kierowanych przez pacjentów z niepełnosprawnością do organów powołanych dla ochrony ich praw.

Zgodnie z art. 25 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych osoby te mają prawo do osiągnięcia najwyższego możliwego poziomu zdrowia na zasadzie równości z innymi osobami. W tym celu państwa-strony zobowiązane są do podjęcia wszelkich odpowiednich środków w celu zapewnienia im dostępu do usług opieki zdrowotnej, w tym rehabilitacji zdrowotnej, biorąc pod uwagę szczególnie wymogi związane z płcią.

Kwestię zapewnienia przez placówki ochrony zdrowia dostępności reguluje ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Zgodnie z nią zapewnianie dostępności jest obowiązkiem podmiotów publicznych. Wskazuje ona na minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. W zakresie dostępności architektonicznej to m.in. obowiązek zapewnienia wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, instalacja urządzeń, środków technicznych i rozwiązań architektonicznych, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych, zapewnienie informacji nt. rozkładu pomieszczeń, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy czy zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego. 

W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej, obowiązek zapewnienia m.in. obsługi wykorzystującej środki wspierające komunikowanie się  (np. korzystanie z poczty elektronicznej, przesyłanie wiadomości tekstowych, w tym z wykorzystaniem wiadomości SMS, MMS lub komunikatorów internetowych, komunikację audiowizualną, w tym z wykorzystaniem komunikatorów internetowych), wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje czy instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, których celem jest wspomaganie słyszenia.

ZRPO zwraca się do RPP o odniesienie się do poruszonych kwestii, zwłaszcza o podanie liczby skarg kierowanych przez pacjentów z niepełnosprawnością lub ich opiekunów na  brak dostępności placówek ochrony zdrowia.  Pyta, też w jakim obszarze dostępności (architektoniczna, informacyjno-komunikacyjna, cyfrowa) jest najwięcej wyzwań i jakiego są one rodzaju.

Odpowiedź Bożeny Borowiec, zastępcy Prezesa PFRON

Informuję, że w ramach Modułu D realizowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych programu „Dostępna przestrzeń publiczna” z sześćdziesięcioma trzema podmiotami leczniczymi podpisano umowy o dofinansowanie, na łączną kwotę ponad 4 120 000 zł. Wszystkie, zrealizowane w ramach programu projekty dotyczą likwidacji barier technicznych, informacyjno-komunikacyjnych oraz wyposażenia w technologie wspomagające i urządzenia umożliwiające skorzystanie przez osoby z niepełnosprawnością z usług ginekologiczno-położniczych, świadczonych przez te podmioty.

Są to w szczególności projekty, w ramach których podmioty lecznicze zakupiły między innymi: 19 wag elektronicznych różnego typu, 54 specjalistyczne fotele ginekologicznych dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, 20 wózków transportowo-kąpielowych, 32 podnośniki przystosowane do pacjentów z niepełnosprawnościami, 20 leżanek z regulowaną wysokością, 11 specjalistycznych łóżek porodowych oraz 26 regulowanych kozetek lekarskich. Realizowane projekty zawierały również dostosowania związane z dostępnością dla osób głuchych i niedosłyszących, w tym usługi tłumacza PJM, czy zakup pętli indukcyjnych.

Adresatami programu w Module D są podmioty publiczne, posiadające aktualny kontrakt z NFZ. Zamierzeniem PFRON jest, aby o wsparcie mogły ubiegać się wyłącznie podmioty, które świadczą usługi bezpłatnie, właśnie w oparciu o kontrakty z NFZ. Udzielanie dofinansowania podmiotom komercyjnym, pobierającym opłaty za wykonywane świadczenia, w opinii Funduszu powinno być ograniczone. Celem nadrzędnym programu jest bowiem zapewnienie dostępu do usług bezpłatnych.

Z uwagi na istotność poruszanej kwestii Fundusz dokona analizy, pod kątem rozszerzenia adresatów programu w module D, o inne podmioty świadczące usługi ginekologiczno- położnicze, w oparciu o posiadanie kontaktu z NFZ.

Inicjatywa mobilnych gabinetów ginekologicznych znana jest Funduszowi. Nie posiadamy jednakże danych o dostępności tych gabinetów - czy faktycznie jest w nim odpowiednia przestrzeń manewrowa do poruszania się wózkiem (w tym z napędem elektrycznym), czy zaopatrzony jest w podnośnik.

Obecnie Ministerstwo Zdrowia prowadzi projekt Dostępność Plus dla AOS, który zakłada między innymi wypracowanie standardów w zakresie świadczenia usług ginekologicznych. W opinii Funduszu jest to dobry moment, na włączenie się w prace i zadbanie o komfort pacjentek z niepełnosprawnością.

Ponadto, uprzejmie informuję, że Prezes Zarządu PFRON od września 2021 prowadzi postępowania skargowe na brak dostępności. Do dnia dzisiejszego, do PFRON nie wpłynęła żadna skarga na brak dostępności gabinetu ginekologicznego.

Odpowiedź Jakuba Szulca, zastępcy Prezesa NFZ 

Narodowy Fundusz Zdrowia jako państwowa jednostka prawna zarządza środkami finansowymi w sposób określony w Ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dalej „ustawa o świadczeniach”, której podstawowym zadaniem jest pełnienie funkcji płatnika. Jako płatnik Fundusz dysponuje środkami publicznymi, o których mowa w art. 116 ustawy o świadczeniach przy czym zakres działań, na które może przeznaczyć te środki został szczegółowo określony w art. 97 ust. 3 i są to w szczególności:

• świadczenia opieki zdrowotnej,
• leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne,
• medyczne czynności ratunkowe.

Ustawa o świadczeniach nie uwzględnia w swojej delegacji obowiązku finansowania przez Fundusz zadań podmiotów leczniczych wynikających z ustawy o zapewnianiu dostępności, w związku z powyższym Fundusz nie dysponuje środkami finansowymi o które mogą ubiegać się podmioty lecznicze z przeznaczeniem na zatrudnienie tłumaczy języka migowego, zapewnieniu usługi tłumaczenia online lub szerzej – zapewnianiu dostępności pacjentom z niepełnosprawnościami.

Jednocześnie informuję, że Fundusz nie gromadzi informacji dotyczących liczby zatrudnionych tłumaczy języka migowego lub zawartych umów, których przedmiotem jest zapewnienie usługi tłumaczenia języka migowego online w podmiotach leczniczych posiadających umowy na udzielanie świadczeń finansowanych ze środków publicznych. Kryterium dostępności informacyjno – komunikacyjnej dla osób ze szczególnymi potrzebami nie stanowi warunku wymagalnego ani rankingującego do zawarcia umowy na udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznym. Obecnie jako kryterium rankingujące w rozporządzeniu kryterialnym uwzględnione zostało jedynie zapewnienie przez podmioty lecznicze dostępności architektonicznej dla osób z niepełnosprawnościami. Informacje w tym zakresie gromadzone są przez NFZ i publikowane w internetowym informatorze „Gdzie się leczyć”.

Ponadto informuję, że obecnie nie jest planowane w Funduszu podjęcie działań mających na celu premiowanie podmiotów leczniczych wdrażających dostępność dla pacjentów z niepełnosprawnościami.

W tym miejscu pragnę zwrócić uwagę, że zapewnienie dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami jest obowiązkiem ustawowym podmiotów publicznych, o których mowa z art. 3 ustawa o dostępności. Organami koordynującymi zapewnienie dostępności jest Minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego (obecnie Minister Funduszy i Polityki Regionalnej), a na poziomie regionalnym wojewodowie. Ustawa o dostępności zobowiązuje podmioty publiczne do przekazywaniu cyklicznych raportów w zakresie spełnienia przez podmiot, w ramach prowadzonej działalności, minimalnych wymagań, o których mowa w art. 6 ustawy. 

W związku z powyższym aktualna informacja o zapewnieniu dostępności informacyjno–komunikacyjnej przez podmioty do tego zobowiązane powinna być dostępna na poziomie regionalnym u Wojewodów. Ponadto Minister Funduszy i Polityki regionalnej jest w dyspozycji Funduszu Dostępności, z którego środki są przeznaczane na realizację zadań polegających na wsparciu działań w zakresie zapewniania dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami lub jej poprawy (art. 35 ustawy o dostępności).

XI.815.64.2022