Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich prowadzi działania na rzecz zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępnych świadczeń ochrony zdrowia, w tym m.in. z zakresu ginekologii i położnictwa
• Konieczne wydaje się wdrożenie systemowych rozwiązań, dzięki którym pacjenci z różnymi rodzajami niepełnosprawności będą mogli skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej na zasadzie równości z innymi
• Zastępca RPO Valeri Vachev występuje do prezesów Narodowego Funduszu Zdrowia i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a także do Rzecznika Praw Pacjenta

Do prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia Filipa Nowaka

Jedną z grup, która mierzy się z brakiem dostępności świadczeń opieki zdrowotnej, są osoby Głuche. Skarżą się one RPO na konieczność zapewnienia we własnym zakresie osoby, która informacje lekarza przetłumaczy na język migowy.  Z braku takiej osoby pacjent może nie uzyskać informacji w dostępnej formie. Wciąż powszechne jest przekonanie, że osoba głucha zna język polski przynajmniej w formie pisemnej. Powoduje to, że kwestię dostępności ma rozwiązywać pisanie przez lekarza na kartce informacji. Tymczasem wśród osób słabosłyszących i głuchych są zarówno osoby, dla których język polski jest w pewnym stopniu znany, ale istnieje również liczna grupa, dla której jest to język zupełnie obcy.

Szczególnie alarmujące są sygnały o przejmowaniu roli tłumaczy przez słyszące dzieci niesłyszących rodziców (tzw. CODA). Sytuacje, w których kilkuletnie dzieci przekazują rodzicom informacje np. o terminalnej chorobie, budzą poważne wątpliwości.

Jeśli chodzi o tłumaczenie przez osoby przybrane, niebagatelną kwestią pozostaje prawo do zachowania poufności informacji o zdrowiu pacjenta z niepełnosprawnością. Przez konieczność zaangażowania np. członka rodziny w tłumaczenie symptomów chorób współistniejących czy obaw co do stanu zdrowia, jest on zmuszony zrezygnować ze wspomnianego prawa w imię możliwości skorzystania z porady. A tłumaczenie przez osoby przybrane rodzi wątpliwości dotyczące rzetelności i kompleksowości przekazanych informacji. 

Należy zatem podjąć kroki w celu realnego, systemowego zapewnienia pacjentom Głuchym dostępu do tłumaczenia na język migowy w trakcie korzystania ze świadczeń ochrony zdrowia. Tylko wtedy będą mogli oni korzystać ze swoich praw na zasadzie równości z innymi pacjentami.

Strona społeczna informuje, że dyrektorzy placówek ochrony zdrowia stoją przed dużym wyzwaniem jeśli chodzi o zatrudnianie tłumaczy języka migowego bądź zapewnienia usługi tłumaczenia online dla pacjentów Głuchych. Powodem ma być brak uwzględnienia konieczności takiego wydatku w kontraktach zawieranych z NFZ. Zatrudnienie tłumacza miałoby odbywać się kosztem innych wydatków (np. obniżenia wynagrodzenia pozostałych pracowników).

Przepisy Konwencji tworzą system, w którym pacjent Głuchy może albo korzystać z uprawnień przysługujących mu na podstawie ustawy o języku migowym, bądź z przysługujących na podstawie ustawy o zapewnianiu dostępności. Niemniej jednak każdorazowo to pacjent powinien podjąć decyzję, z której z możliwości chce skorzystać.

ZRPO prosi o odniesienie się do podniesionych kwestii, w tym o informację, czy w ramach środków NFZ placówki ochrony zdrowia mogą uzyskać środki na zatrudnienie tłumaczy języka migowego, zapewnienie usługi tłumaczenia online i zapewnienie dostępności pacjentom z niepełnosprawnościami. Pyta też, czy planowane są działania w celu premiowania placówek wdrażających dostępność dla pacjentów z niepełnosprawnościami.

Do prezes Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Małgorzaty Lorek

Rzecznik podjął sprawę zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępnych świadczeń ochrony zdrowia, w tym m.in. z zakresu ginekologii i położnictwa. Prowadził korespondencję z MZ, wskazując na główne problemy, w świetle skarg do Rzecznika, z jakimi mierzą się kobiety i dziewczęta z niepełnosprawnością, chcące skorzystać z opieki ginekologicznej i położniczej. Podstawową barierą jest  brak wyposażenia gabinetów w fotele ginekologiczne umożliwiające ich obniżanie, podnośniki służące do przesadzania na fotel oraz wagi krzesełkowe, najazdowe czy łóżkowe. Według dostępnych danych tylko 154 gabinety mają udogodnienie w postaci obniżanego fotela ginekologicznego, a 21 – podnośnik do przesadzania. "Wagi dostępne” były w 67 placówkach.

Uczestniczki jednej z debat pod patronatem RPO dzieliły się doświadczeniami testowania mobilnego dostępnego gabinetu ginekologicznego. Wskazywano, że nawet obecnie funkcjonujące mobilne gabinety (m.in. mammobusy, cytobusy) nie są dostępne. Uruchomienie możliwości korzystania z mobilnych usług dostępnej ginekologii jest w opinii RPO pomysłem wartym rozważenia, przy założeniu, że byłoby to rozwiązanie tymczasowe, mające poprawić sytuację pacjentek z niepełnosprawnością w najbliższej perspektywie czasowej.

RPO zapoznał się z założeniami programu PFRON „Dostępna przestrzeń publiczna”, ze szczególnym uwzględnieniem Modułu D, który jest skierowany do samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej  oraz spółek prawa handlowego utworzonych z przekształcenia samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, w których większościowym udziałowcem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, świadczące opiekę ginekologiczną, w tym opiekę prekoncepcyjną, opiekę podczas ciąży oraz po porodzie. Celem Programu ma być likwidacja barier technicznych, informacyjno-komunikacyjnych oraz wyposażenie w technologie wspomagające i urządzenia umożliwiające skorzystanie przez osoby z niepełnosprawnością z usług ginekologiczno-położniczych świadczonych przez podmioty lecznicze.

Rzecznik zwraca uwagę, że zawężenie grona potencjalnych beneficjentów Programu do szpitali, które łączy z NFZ umowa na świadczenia ginekologiczne w szerokim spektrum budzi wątpliwości co do liczby podmiotów, które spełniają warunki formalne i mogą wnosić o wsparcie. Wydaje się, że w konsekwencji znacznego zawężenia grona potencjalnych beneficjentów, dostępność świadczeń ochrony zdrowia z zakresu ginekologii i położnictwa może nie ulec poprawie oczekiwanej przez pacjentki.

ZRPO prosi Panią Prezes o stanowisko, zwłaszcza o informacje, ile podmiotów skorzystało z Programu „Dostępna Przestrzeń Publiczna” w Module D i jakie projekty zrealizowano, a także ile podmiotów leczniczych uzyskało od PFRON dofinansowanie na likwidację barier. 

Do rzecznika praw pacjenta Bartłomieja Chmielowca 

Konieczne wydaje się wdrożenie systemowych rozwiązań, dzięki którym pacjenci z różnymi rodzajami niepełnosprawności będą mogli skorzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej na zasadzie równości z innymi. W tym celu niezbędne jest zbadanie skali wyzwań, w tym w zakresie liczby skarg kierowanych przez pacjentów z niepełnosprawnością do organów powołanych dla ochrony ich praw.

Zgodnie z art. 25 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych osoby te mają prawo do osiągnięcia najwyższego możliwego poziomu zdrowia na zasadzie równości z innymi osobami. W tym celu państwa-strony zobowiązane są do podjęcia wszelkich odpowiednich środków w celu zapewnienia im dostępu do usług opieki zdrowotnej, w tym rehabilitacji zdrowotnej, biorąc pod uwagę szczególnie wymogi związane z płcią.

Kwestię zapewnienia przez placówki ochrony zdrowia dostępności reguluje ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Zgodnie z nią zapewnianie dostępności jest obowiązkiem podmiotów publicznych. Wskazuje ona na minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. W zakresie dostępności architektonicznej to m.in. obowiązek zapewnienia wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, instalacja urządzeń, środków technicznych i rozwiązań architektonicznych, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych, zapewnienie informacji nt. rozkładu pomieszczeń, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy czy zapewnienie wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego. 

W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej, obowiązek zapewnienia m.in. obsługi wykorzystującej środki wspierające komunikowanie się  (np. korzystanie z poczty elektronicznej, przesyłanie wiadomości tekstowych, w tym z wykorzystaniem wiadomości SMS, MMS lub komunikatorów internetowych, komunikację audiowizualną, w tym z wykorzystaniem komunikatorów internetowych), wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje czy instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, których celem jest wspomaganie słyszenia.

ZRPO zwraca się do RPP o odniesienie się do poruszonych kwestii, zwłaszcza o podanie liczby skarg kierowanych przez pacjentów z niepełnosprawnością lub ich opiekunów na  brak dostępności placówek ochrony zdrowia.  Pyta, też w jakim obszarze dostępności (architektoniczna, informacyjno-komunikacyjna, cyfrowa) jest najwięcej wyzwań i jakiego są one rodzaju.

XI.815.64.2022