Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Z inicjatywy RPO sąd naprawił sytuację, w której w odstępie 10 lat wydał dwa rozbieżne orzeczenia w tej samej sprawie spadkowej
• W 2007 r. sąd orzekł, że spadek - którego częścią jest gospodarstwo rolne - należy się sześciu osobom
• W 2017 r. stwierdził zaś, że spadkobierców jest siedmioro, a w poczet spadku nie zaliczył  gospodarstwa
• Po skardze Rzecznika o wznowienie postępowania sąd uchylił swą decyzję z 2017 r.

Była to kolejna interwencja, którą Rzecznik Praw Obywatelskich podjął wobec naruszenia m.in. konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego przez wydanie sprzecznych ze sobą decyzji o spadku.

Dwukrotne, rozbieżne, decyzje sądu o nabyciu spadku po tej samej osobie niestety nie należą do rzadkości. Uniemożliwia to działania prawne spadkobierców wobec nieruchomości, jak wpis w księdze wieczystej, podział majątku, nie mówiąc o jego  sprzedaży.

W kilku takich sprawach RPO składał skargi nadzwyczajne do SN (dwie już rozstrzygnięto) lub skargi o wznowienie postępowania (gdy nie minął jeszcze na to termin). Ale nie jest to rozwiązanie systemowe.

Według Rzecznika  należy zagwarantować osobom bezpośrednio zainteresowanym możliwość eliminowania wadliwego, wydawanego po raz drugi, postanowienia spadkowego. I o taką zmianę prawa Adam Bodnar wystąpił niedawno do Ministra Sprawiedliwości.

Dwie odmienne decyzje spadkowe

W 2007 r. Sąd Rejonowy wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym. Na podstawie ustawy spadek, wraz z wchodzącym w jego skład gospodarstwem rolnym, nabyło sześć osób (po 1/6 udziałów każda). Postanowienie uprawomocniło się, bo nikt nie złożył apelacji.

Po 10 latach jeden z tych spadkobierców wniósł do sądu o stwierdzenie nabycia spadku przez tych samych sześć osób oraz jeszcze jedną. Z zapewnienia wnioskodawcy, potwierdzonego przez pozostałych uczestników, wynikało że jest to pierwsza sprawa spadkowa po tym zmarłym.

W marcu 2017 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek na podstawie ustawy nabyło siedem wskazanych osób (po 1/7 części). Do spadku nie zaliczył zaś gospodarstwa rolnego. Nikt nie wniósł apelacji, wobec czego postanowienie uprawomocniło się.

Skarga RPO

W grudniu 2019 r. Rzecznik Praw Obywatelskich, działając na rzecz wnioskodawcy, wniósł  skargę do Sądu Rejonowego o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem z 2017 r.

W sytuacji, gdy w obrocie funkcjonowało już prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd powinien był odrzucić kolejny wniosek w tej samej sprawie. Tak się jednak nie stało, mimo że już samo prowadzenie postępowania było niedopuszczalne, Sąd rozpoznał kolejny wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po tej samej osobie i wydał rozstrzygnięcie w zakresie objętym powagą rzeczy osądzonej.

Prawo do sądu (art. 45 Konstytucji) obejmuje m.in. prawo do uzyskania wyroku sądowego i do wykonania prawomocnego orzeczenia. Nie sposób uznać, że wobec dwóch prawomocnych postanowień strony uzyskały wiążące rozstrzygnięcie, a ich prawo do sądu zostało należycie zrealizowane. 

W sprawie doszło również do naruszenia wynikającego z art. 64 ust 1 i 2 Konstytucji prawa do dziedziczenia, przysługującego spadkobiercom zmarłego.

Ponadto naruszono konstytucyjną zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji. Zgodnie z nim Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej

Decyzja sądu

19 czerwca 2020 r. Sąd Rejonowy uwzględnił skargę RPO o wznowienie postępowania.

Jak wskazał sąd, istnienie dwóch lub więcej prawomocnych postanowień o stwierdzenie nabycia spadku po tym samym spadkodawcy uzasadnia wznowienie postępowania.  Nie chodzi przy tym, czy zaskarżony prawomocny późniejszy wyrok jest zgodny z rzeczywistym stanem faktycznym i prawnym, lecz wyłącznie o to, że został wydany z naruszeniem prawomocności materialnej wcześniejszego prawomocnego wyroku.

Dlatego postanowienie z 2017 r. należało uchylić. Ponowny wniosek w tym przedmiocie - wobec zaistnienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej na podstawie przepisu art. 199 §1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 13§ 2 k.p.c. - podlegał odrzuceniu.

IV.7000.471.2019