Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W odstępie 10 lat ten sam sąd wydał dwa rozbieżne orzeczenia spadkowe w tej samej sprawie
• W 2010 r. sąd stwierdził, że spadek po zmarłej nabył jej syn
• W 2020 r. za spadkobierców uznał zaś wszystkich jej czterech synów  
• W skardze o wznowienie postępowania RPO wnosi o uchylenie późniejszego postanowienia spadkowego

To kolejna interwencja prawna Rzecznika Praw Obywatelskich wobec naruszenia m.in. konstytucyjnej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego wskutek wydania dwóch decyzji o spadku, sprzecznych ze sobą.

Takie błędne decyzje sądów niestety nie należą do rzadkości. Uniemożliwia to działania prawne spadkobierców wobec nieruchomości, jak wpis w księdze wieczystej, podział majątku, nie mówiąc o jego  sprzedaży. W kilkunastu  takich sprawach RPO złożył skargi nadzwyczajne do Sądu Najwyższego (kilka już pozytywnie rozstrzygnięto). Ale nie jest to systemowe rozwiązanie.

Według RPO należy bowiem zagwarantować, by to osoby bezpośrednio zainteresowane miały możliwość eliminowania wadliwego, wydawanego po raz drugi, postanowienia spadkowego. W 2020 r. RPO wystąpił do Ministra Sprawiedliwości. aby rozważył podjęcie odpowiedniej inicjatywy ustawodawczej. Dostał odpowiedź, że zostanie to poddane szczegółowej analizie w toku prac legislacyjnych dotyczących prawa spadkowego prowadzonych w Ministerstwie.

Rzecznikowi na razie zatem pozostaje składanie albo skarg nadzwyczajnych. albo też wniosków o wznawianie postępowań - gdy nie minął jeszcze na to termin. Tak właśnie było w tej sprawie.

Historia sprawy

W 2010 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po zmarłej - na podstawie testamentu notarialnego - nabył w całości syn. Postanowienie uprawomocniło się

W 2019 r. tenże syn złożył w tym samym Sądzie Rejonowym nowy wniosek o stwierdzenie nabycia spadku oraz o dział spadku. W 2020 r. Sąd Rejonowy stwierdził, że  spadek - na podstawie ustawy – nabyło jej czworo synów, po ¼ części każdy. Sąd dokonał też działu spadku - nieruchomość przyznał na własność synowi, który mocą decyzji sądu z 2010 r. odziedziczył cały spadek. Także i to postanowienie uprawomocniło się.

Tymczasem w dacie zainicjowania postępowania z 2019 r. w obrocie prawnym funkcjonowało już jednak prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłej.

Dlatego RPO wnosi do sądu o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem sądu z 2020 r., o jego uchylenie i odrzucenie złożonego wtedy wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Sprawa ta została bowiem już wcześniej prawomocnie zakończona postanowieniem z 2010 r.

Argumentacja RPO

Współwystępowanie dwóch prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie praw do spadku po tej samej osobie godzi nie tylko w wymiar sprawiedliwości, ale także prowadzi do naruszenia praw, wolności i zasad gwarantowanych w Konstytucji.

A to narusza konstytucyjną zasadę zaufania do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji.

Doszło także do naruszenia prawa do sądu – według art. 45 ust. 1 Konstytucji każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wobec dwóch prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie, nie sposób uznać, aby uczestnicy postępowania uzyskali wiążące rozstrzygnięcie i by ich prawo do sądu zostało należycie zrealizowane.

Jednocześnie naruszono konstytucyjne prawo dziedziczenia (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji). Spadkobiercy nie mogą bowiem legitymować się jednoznacznym sądowym potwierdzeniem uprawnień nabytych z tytułu dziedziczenia, co ma daleko idące konsekwencje, m. in. w ewentualnym postępowaniu o dział spadku, jak w postępowaniu wieczystoksięgowym czy administracyjnym.

Wniosek z 2019 r. został złożony w warunkach "res iudicata" (łac. - rzecz już osądzona), a postanowienie z 2020 r. wydano z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej. Wobec tego jedynym właściwym rozwiązaniem procesowym, jakie może podjąć sąd przy ponownym rozpoznaniu sprawy, jest uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz odrzucenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej.

Skargę o wznowienie postępowania wnosi się w terminie trzymiesięcznym. W przypadku Rzecznika Praw Obywatelskich termin ten zaczyna swój bieg od dnia, w którym powziął on wiadomość o wadliwym orzeczeniu. Rzecznik dowiedział się o tym 17 maja 2021 r. – gdy wpłynął wniosek spadkobiercy o podjęcie interwencji prawnej.

IV.511.239.2021