Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Resort sprawiedliwości rekomendował sądom zakaz wstępu do sądów innych osób niż wzywane do udziału w posiedzeniu lub mające "inną niezbędną potrzebę"
• Obecna sytuacja wymaga nadzwyczajnych środków dla zapobiegania rozprzestrzeniania się koronawirusa – przyznaje RPO
• Jednakże ograniczenie jawności rozpraw i niemożność wzięcia przez publiczność udziału w rozprawach nie jest środkiem adekwatnym i proporcjonalnym
• Dotychczasowe łagodzenie obostrzeń objęło bowiem miejsca, gdzie gromadzi się znacznie więcej osób

18 maja 2020 r. Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawiło rekomendacje umożliwiające funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w czasie epidemii SARS-CoV-2. Wynika z nich zakaz wstępu  do sądów osób innych niż wzywane do udziału w posiedzeniu lub też wykazujących inną niezbędną potrzebę. Resort rekomenduje wydanie przez prezesów sądów zarządzeń uniemożliwiających lub ograniczających dostęp publiczności do sal rozpraw.

Budzi to poważne zaniepokojenie Rzecznika Praw Obywatelskich z uwagi na ochronę praw obywatelskich. Art. 45 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

Jawność rozprawy oznacza możliwość bezpośredniego śledzenia przebiegu rozprawy, a także informowania o nim w mediach. Kontrola społeczna nad działalnością sądów jest istotną gwarancją prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, zachowania przez sądy zarówno prawnych wymogów postępowania, zachowania niezawisłości i bezstronności, jak też społecznego poczucia sprawiedliwości.

Konstytucyjnym standardem jest rozpoznawanie sprawy w sposób stwarzający możliwość uczestniczenia publiczności, czyli na posiedzeniach sądowych o charakterze jawnym, na które wstęp mają nie tylko podmioty uczestniczące w postępowaniu, ale także osoby trzecie.

Prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy przez sąd może być ograniczane na ogólnych warunkach z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jawność samej rozprawy może być wyłączona nie z powołaniem się na ten przepis, lecz na podstawach szczególnych, ujętych w ust. 2 zdanie pierwsze art. 45 Konstytucj. Są to, z jednej strony, warunki bardziej ograniczone niż w ogólnej klauzuli z art. 31 ust. 3 Konstytucji (nie ma tu np. możliwości ograniczeń ze względu na „zdrowie publiczne”), z drugiej jednak strony – występują tu dodatkowe podstawy ograniczeń, nieznane temu pierwszemu wyłączeniu z art. 31 ust. 3 Konstytucji (np. „ważny interes prywatny”).

Jednakże wyłączanie jawności rozpraw sądowych następować powinno jedynie na podstawie przyczyn z art. 45 Konstytucji RP.  Bezwzględną, niedopuszczającą żadnych wyjątków, jawność ogłaszania wyroku (zakaz tajnego wyrokowania czy skazywania) uznać należy jako konieczny element zasady demokratycznego państwa prawnego.

Adam Bodnar przyznaje, że znajdujemy się obecnie w sytuacji wyjątkowej, która wymaga  nadzwyczajnych środków w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się koronawirusa. Zapewnienie pracownikom sądów bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest bardzo ważne, albowiem wartością nadrzędną jest sprawne funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

Jednakże, wprowadzone ograniczenie jawności rozpraw i brak możliwości wzięcia przez  publiczność udziału w rozprawach sądowych nie może zostać uznane za środek adekwatny i proporcjonalny. Dotychczas wprowadzone etapy znoszenia obostrzeń bowiem objęły miejsca, w których gromadzi się znacznie większa liczba osób.

Tym samym brak jest uzasadnionych podstaw, by w celu przeciwdziałania epidemii utrzymać zakaz dostępu publiczności do sal rozpraw.

Rzecznik zwrócił się do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o stanowisko w sprawie.

O zgodną z Konstytucją dostępność wymiaru sprawiedliwości dla obywateli apelowała Fundacja Court Watch Polska.

VII.510.74.2020