Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Elektronizacja wymiaru sprawiedliwości, w tym możliwość składania pism procesowych podpisanych podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym bądź podpisem osobistym jest konieczna - nie tylko z uwagi na pandemię
• - Sprawowanie stanowiska Ministra Sprawiedliwości nie polega wyłącznie na podejmowaniu decyzji kadrowych, lecz na wdrażaniu systemowych strategii rozwoju sądownictwa powszechnego, mającej na celu jego dostosowanie do wyzwań XXI wieku oraz szczególnych wyzwań pandemii – pisze RPO Adam Bodnar do ministra Zbigniewa Ziobry
• Pod tym względem ostatnie 5 lat wydaje się zmarnowane. A epidemii COVID-19 nie wykorzystano do stanowczych działań w tym zakresie

Kwestia dostępności wymiaru sprawiedliwości w czasie pandemii SARS-CoV-2, należy do istotnych problemów funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Ma też fundamentalne znaczenie z punktu widzenia realizacji konstytucyjnego prawa obywateli do sądu.

W trakcie prac nad kolejnymi nowelizacjami ustawy „kowidowej” z 2 marca 2020 r. pojawiały się liczne propozycje dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, w tym usprawnienia procedur m.in. poprzez umożliwienie stronom składania pism drogą elektroniczną. W ostatecznie uchwalonych nowelizacjach ustawy nie znalazły się jednak niestety przepisy dotyczące składania pism drogą elektroniczną.

Procedura wnoszenia pism elektroniczne jest znana w postępowaniu przed sądami administracyjnymi, gdzie funkcjonuje od 31 maja 2019 r. Reforma ta została przygotowana już w 2015 r., jednak przez kilka lat odraczano jej wejście w życie. Obecnie praktyka ta jest szeroko stosowana, a sądy administracyjne nie zgłaszają zastrzeżeń.

Dlatego daleko idące wątpliwości budzi kwestia zaniechania w dużej mierze elektronizacji komunikacji z sądami powszechnymi. - W moim przekonaniu sprawowanie stanowiska Ministra Sprawiedliwości nie polega wyłącznie na podejmowaniu decyzji kadrowych, lecz na wdrażaniu systemowych strategii rozwoju sądownictwa powszechnego, mającej na celu jego dostosowanie do wyzwań XXI wieku oraz szczególnych wyzwań pandemii – podkreśla Adam Bodnar.

Pod tym względem ostatnie 5 lat wydaje się okresem w dużej mierze zmarnowanym. Okres epidemii COVID-19 nie został wykorzystany do podjęcia stanowczych działań w tym zakresie. Pojedyncze działania niemające charakteru systemowego nie są zaś wystarczające.

W dobie epidemii sądy powszechne samodzielnie wypracowały co prawda samodzielnie różnego rodzaju praktyki mające usprawnić ich funkcjonowanie. Prezes Sądu Okręgowego w Warszawie np. 5 kwietnia 2020 r. wydał zarządzenie, w którym umożliwił składanie stronom środków zaskarżenia i wniosków o uzasadnienie elektronicznie. Podobną możliwość od 23 marca 2020 r. wprowadził Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Jednakże znaczna część sądów nie zdecydowała się nawet na takie usprawnienia, nie mając wsparcia i zachęty ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości.

Strony i pełnomocnicy oraz inne osoby zmuszone są zatem nadal korzystać z usług operatora pocztowego i składać pisma drogą tradycyjną. W praktyce, w okresie epidemii COVID-19, polega to konieczności wizyty w urzędzie pocztowym bądź wrzucenia pisma do pudełka stojącego przed sądem. Z oczywistych przyczyn to ostatnie rozwiązanie jest dostępne dla mieszkańców bliskiej okolicy siedziby sądu.

A uelastycznienie komunikacji z sądem poprzez możliwość składania pism procesowych w postaci dokumentów podpisanych kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym bądź podpisem osobistym jest konieczne w obecnych czasach - nie tylko z uwagi na pandemię.

Coraz więcej spraw urzędowych można załatwiać przez platformę ePUAP poprzez podpisanie pisma bezpłatnym podpisem zaufanym, który można uzyskać z łatwością bez osobistej wizyty, za pośrednictwem bankowości elektronicznej. Administracja publiczna wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym i pozwala coraz więcej spraw urzędowych załatwiać zdalnie.

Zasadne jest zatem objęcie powszechną elektronizacją również wszystkich sądów w kraju. Obszerna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego dodała możliwość doręczania sobie wzajemnie pism pomiędzy pełnomocnikami za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Znane i powszechnie wykorzystywane od lat jest również elektroniczne postępowanie upominawcze, które pozwala sprawnie uzyskać nakaz zapłaty przeciwko dłużnikowi.

- W ostatnich latach podjął Pan Minister wiele inicjatyw legislacyjnych związanych z reformą wymiaru sprawiedliwości, które – w Pana ocenie – miały przyczynić się do poprawy działania sądów i usprawnienia postępowań sądowych. Mimo wprowadzenia wielu zmian, sytuacja w wymiarze sprawiedliwości nie poprawiła się, liczba skarg na przewlekłość postępowań nadal wzrasta. Również zaufanie społeczne do sądów pozostaje na niskim poziomie – wskazuje Rzecznik.

Dlatego należy w szerokim zakresie korzystać z dobrodziejstw elektronizacji, rozszerzając jej wykorzystanie przez sądy powszechne.

Adam Bodnar poprosił ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobrę o podjęcie odpowiedniej inicjatywy w tej sprawie.

Odpowiedź MS (aktualizacja 28 lipca)

Ministerstwo Sprawiedliwości na bieżąco analizuje funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, w szczególności w zakresie obowiązujących rozwiązań prawnych w aktualnej, wyjątkowej sytuacji społecznej i gospodarczej. Za priorytet uznaje się konieczność dalszego systematycznego informatyzowania wymiaru sprawiedliwości, w tym wprowadzenia możliwości wnoszenia i doręczenia w postępowaniu sądowym pism drogą elektroniczną.

Dalsze działania w tym zakresie, wymagają jednak przeprowadzenia szczegółowej analizy w zakresie oceny, w tym finansowej, skutków takich regulacji, mając na uwadze konieczność odpowiedniego przygotowania infrastruktury sądów - odpowiedziała wiceminister sprawiedliwości Anna Dalkowska.

VII.510.76.2020