Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Osoby z niepełnosprawnościami wciąż nie mogą składać skarg na nieprzestrzeganie przez Polskę Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych
• Polska - która przystąpiła do Konwencji w 2012 r. - nadal bowiem nie ratyfikowała Protokołu Fakultatywnego do niej
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwraca się rozważenie zainicjowania procesu ratyfikacji Protokołu Fakultatywnego do minister rodziny i polityki społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk
• 3 grudnia przypada Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami

6 września 2024 r. minęła kolejna rocznica ratyfikacji przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, której głównym celem jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby z niepełnosprawnościami oraz popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności. 

Choć przez te lata poczyniono postępy w zakresie podjęcia wszelkich właściwych środków ustawodawczych, administracyjnych i innych w celu wdrożenia praw uznanych w Konwencji, to wyzwaniem nadal jest zapewnienie skuteczności postanowieniom Konwencji. Jednym ze środków prawnych temu służących jest Protokół Fakultatywny. Przyznaje on Komitetowi ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami  kompetencje rozpoznawania indywidualnych zawiadomień osób lub ich grup, które wskazują, że są ofiarami naruszenia przez państwo-stronę Konwencji jej postanowień. Po rozpatrzeniu skargi Komitet może formułować rekomendacje i zalecenia wobec państwa. Z tego uprawnienia nie mogą skorzystać osoby pod jurysdykcją Polski, wobec nieratyfikowania Protokołu.

O jego ratyfikację RPO zabiega od związania się przez Polskę postanowieniami Konwencji. Postulaty te nie zostały dotychczas uwzględnione. W ostatniej odpowiedzi MRiPS z 11 października 2022 r. napisano, że stanowisko nie zmieniło się. Dodano, że w 2023 r. planowane jest podjęcie analiz skarg przedłożonych Komitetowi, zapadłych rozstrzygnięć oraz monitorowania realizacji uwag końcowych Komitetu. Jednocześnie przebieg spotkań roboczych przedstawicieli RPO z reprezentantami rządu prowadzi do wniosku, że aktualnie istnieje wola sprzyjająca ponownemu przeanalizowaniu kwestii przystąpienia Polski do Protokołu.

Dotychczas Komitet ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami rozpoznał 81 zawiadomień z Polski, z czego 45 uznał za uzasadnione, 19 za niedopuszczalne, a w przypadku 12 nie podjął dalszych działań z powodów formalnych. Można zatem wnioskować, że skala postępowań prowadzonych przez Komitet nie jest duża.

Warunki formalne zawiadomienia skutecznie chronią państwo-stronę przed nieuzasadnionymi zarzutami lub roszczeniami. Komitet nie rozpoznaje bowiem skarg anonimowych, wyraźnie bezpodstawnych lub niewystarczająco uzasadnionych. 

Ratyfikacja protokołu fakultatywnego może być istotnym czynnikiem motywacyjnym, by weryfikować i zmieniać polskie ustawodawstwo – tak, aby jak najpełniej odzwierciedlało postanowienia Konwencji. A ratyfikacja Protokołu Fakultatywnego nie tworzy po stronie państwa nowych zobowiązań. Jego mechanizmy stanowią zaś narzędzie zapewniające efektywność Konwencji. Orzeczenia Komitetu dotyczą ważkich i aktualnych tematów społecznych. Są wydawane na kanwie stanów faktycznych, które mogą znaleźć przełożenie na porządki prawne innych państw; 

Protokół ratyfikowało niemal 100 państw. Na 27 państw członkowskich UE tylko Polska i Holandia nie podjęły kroków w tym celu. Może to mieć negatywny wpływ na decyzję co do związania się Protokołem przez całą Unię.

Marcin Wiącek podkreśla, że ratyfikacja Protokołu jest jedną z rekomendacji Komitetu ONZ z 2018 r. W 2026 r. przypada zaś termin złożenia przez Polskę kolejnego raportu o wdrażaniu Konwencji, z informacją o sposobie wykonania zaleceń Komitetu.  

Na ratyfikację oczekują zwłaszcza same osoby z niepełnosprawnościami i ich organizacje.  Brak ratyfikacji oznacza brak efektywnych mechanizmów dochodzenia praw przyznanych Konwencją. RPO dostaje wnioski indywidualne w tej kwestii.

Rzecznik zwraca się zatem do Pani Minister o zainicjowanie procesu ratyfikacji. Prosi też o informację, czy przeprowadzono analizę skarg dla Komitetu i jego rozstrzygnięć, a jeśli tak – do jakich wniosków doprowadziła. Jeśli nie została przeprowadzona, pyta kiedy to nastąpi.

XI.516.1.2015