Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rolnicy, którzy są osobami samotnymi, nie mogą liczyć na  pomoc finansową państwa wobec szkód spowodowanych zjawiskami pogodowymi
• W sposób nieuzasadniony racjonalnymi przyczynami różnicuje to rolników ze względu na stan cywilny - wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich
• Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do ministra rolnictwa i rozwoju wsi Czesława Siekierskiego 

Do RPO wpływają skargi na § 13zs rozporządzenia Rady Ministrów z 27 stycznia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Wynika z niego, że pomoc jest przyznawana w celu wsparcia finansowego rodziny, której zagraża utrata płynności finansowej. Przez rodzinę należy rozumieć osoby pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujących i gospodarujących. Na tej podstawie ARiMR odmawia rolnikom - osobom samotnym pomocy finansowej w związku ze szkodami rolnymi spowodowanymi zjawiskami pogodowymi. 

W przekonaniu RPO § 13zs rozporządzenia, jak i wynikające z niego odmowy przyznawania pomocy osobom samotnym, naruszają zasadę równości i zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji, art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 21 ust. 1 Karty Praw Podstawowych UE).

We wcześniejszych wystąpieniach do MRiRW dotyczących aplikacji suszowej w 2022 r. i 2023 r. RPO wskazywał na wykluczenie osób samotnych z programu wsparcia producentów rolnych poszkodowanych w wyniku suszy. W odpowiedzi z 3 lutego 2023 r. resort nie odniósł się do celowości rozróżnienia sytuacji rolników samotnych i żyjących w rodzinach w odniesieniu do publicznej pomocy finansowej.

Wobec kolejnych skarg samotnych rolników problem został poddany w Biurze RPO głębszej analizie. Doprowadziła ona do wniosku, że § 13zs rozporządzenia ARiMR w sposób nieuzasadniony racjonalnymi przyczynami różnicuje rolników ze względu na stan cywilny. Mniej korzystnie traktuje bowiem osoby samotne niż żyjące w rodzinach, a są one w porównywalnej sytuacji, jaką jest ubieganie się o pomoc finansową w obliczu zagrożenia utraty płynności finansowej w związku ze szkodami.

Zasada równości oraz zakaz dyskryminacji znajdują podstawę w art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Istotą zasady równości jest równe traktowanie podmiotów znajdujących się w takiej samej sytuacji lub należących do tej samej kategorii (klasy podmiotów). Podmioty znajdujące się w podobnej sytuacji powinny być traktowane w sposób podobny, według jednakowej miary, bez zróżnicowań dyskryminujących i faworyzujących. Jeśli dochodzi do odmiennego traktowania podmiotów o  podobnej sytuacji, to trzeba uzasadnić, że zróżnicowanie było usprawiedliwione – było obiektywne i racjonalne uzasadnione.

W ten sam sposób należy rozumieć zasadę równości i odstępstwa od niej na gruncie prawa międzynarodowego, zwłaszcza że w świetle art. 21 Karty Praw Podstawowych UE państwa członkowskie są obowiązane do przestrzegania zakazu wszelkiej dyskryminacji na każdym etapie wdrażania programów i projektów finansowanych z funduszy Unii Europejskiej.

A wszyscy rolnicy poszkodowani negatywnymi zjawiskami atmosferycznymi i znajdujący się w obliczu zagrożenia utraty płynności finansowej należą do tej samej grupy i są w podobnej sytuacji. Dlatego podział na osoby samotne i żyjące w rodzinach, i przyznanie publicznej pomocy finansowej tylko drugiej grupie, jest odstępstwem od zasady równości, które nie może być uznane za dopuszczalne.

Po pierwsze: zróżnicowanie to nie jest relewantne. Nie znajduje ono bowiem racjonalnego uzasadnienia w świetle celu regulacji. Osoby samotne można uznać nawet za bardziej narażone na utratę płynności, gdyż nie mają możliwości wsparcia od innych członków rodziny.

Po drugie: za niedopuszczalne wydaje się przyjęcie jako podstawy rozróżnienia statusu cywilnego. Posługiwanie się tym kryterium nie jest wykluczone, ale musi być racjonalnie uzasadnione kontekstem sprawy.

Po trzecie: art. 4 ust. 6 ustawy o ARiMR stanowi, że Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia szczegółowy zakres i sposoby realizacji ustawowych zadań ARiMR, w tym warunki i tryb udzielania wsparcia w ramach tych zadań, mając na względzie priorytety polityki państwa w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych oraz efektywne wykorzystanie środków finansowych. Ustawowe zadania ARiMR nie są z kolei podmiotowo ograniczone do wspierania rodzin. Z przepisów ustawy nie wynika zatem nakaz zawężenia pomocy finansowej do rodzin. Oznacza to, że źródłem dyskryminacji są wyłącznie przepisy rozporządzenia o ARiMR.

Rzecznik prosi Pana Ministra o podjęcie inicjatywy zmiany § 13zs rozporządzenia dla zapewnienia równego traktowania samotnych rolników w zakresie dostępu do pomocy w obliczu zagrożenia utraty płynności finansowej w związku ze szkodami rolnymi spowodowanymi zjawiskami pogodowymi.

VII.7202.24.2023