Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusze-wychowawcy w policyjnych izbach dziecka powinni pełnić służbę nie w mundurach, ale w odzieży cywilnej 
• Może to zmniejszać napięcie emocjonalne u nieletnich i redukować ich potencjalne zachowania agresywne 
• Do tego, aby w miejscach zatrzymań nieletnich personel nie nosił mundurów, zachęca Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom (CPT). Chodzi o uniknięcie skojarzeń z jednostkami penitencjarnymi

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski pisze w tej sprawie do komendanta głównego policji gen. insp. Jarosława Szymczyka. 

Podczas prewencyjnych wizytacji policyjnych izb dziecka pracownicy Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur zwrócili uwagę na ubiór funkcjonariuszy, którzy pełnią tam służbę. Podczas wizyt w 2018 r. w PID w Bydgoszczy wskazali jako dobrą praktykę tej placówki odstąpienie od noszenia mundurów przez funkcjonariuszy- wychowawców. Niestety, podczas ponownej wizytacji 3 lipca 2023 r., zauważyli, że funkcjonariusze porzucili tę godną pochwały praktykę. 

W raporcie powizytacyjnym zalecono powrót do stroju cywilnego. W odpowiedzi Pierwszy Zastępca Komendanta Wojewódzkiego Policji w Bydgoszczy wskazał, że realizacja tego zalecenia wymaga zmiany przepisów. Funkcjonariusze pełniący służbę w PID zobligowani są bowiem do noszenia munduru, co wynika bezpośrednio z art. 60 ustawy o Policji, jak również, a contrario, z Zarządzenia nr 5 Komendanta Głównego Policji z 11 stycznia 2019 r. w sprawie określenia przypadków, w których policjant w czasie wykonywania obowiązków służbowych nie ma obowiązku noszenia munduru.

Należy się zgodzić, że obowiązkiem policjanta jest noszenie umundurowania i wyposażenia określonych przepisami prawa. Osoba pełniąca służbę w mundurze budzi skojarzenia z profesjonalizmem i rzetelnością, co ułatwia budowanie zaufania społeczeństwa do formacji. Jak słusznie pisano w odpowiedzi na raport, odstąpienie od tej zasady jest możliwe tylko w ściśle określonych przypadkach, m.in. w odniesieniu do policjantów służby kryminalnej, śledczej, spraw wewnętrznych, zwalczania cyberprzestępczości, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych i komórek wywiadowczych służby prewencyjnej. 

Niemniej należy jednocześnie zauważyć, że policjant może być zwolniony z tego obowiązku także wtedy, gdy jest to "uzasadnione potrzebami służby lub stanem zdrowia" (§ 2 Zarządzenia). Oznacza to, że poza szczegółowo wymienionymi przypadkami mogą istnieć inne sytuacje, w których policjant może pełnić służbę bez munduru. Decyzję o tym podejmują kierownicy jednostek organizacyjnych Policji oraz inne podmioty wymienione w § 1 ust. 1 Zarządzenia.

Odstąpienie od noszenia munduru w policyjnej izbie dziecka przez funkcjonariuszy pełniących funkcję wychowawców może przynieść pozytywne efekty w postaci zmniejszenia poziomu napięcia emocjonalnego u nieletnich oraz redukcji ich potencjalnych zachowań agresywnych.

Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom (CPT) zachęca, by w miejscach zatrzymań nieletnich personel nie nosił mundurów, aby uniknąć skojarzeń z jednostkami penitencjarnymi. Policyjne izby dziecka spełniają funkcje opiekuńczo-wychowawczą, selekcyjną, diagnostyczną i profilaktyczną. Te zaś mogą być trudne do zrealizowania, gdy wychowawcy pełnią służbę w mundurze. Widok munduru może powodować u nieletnich niepotrzebny niepokój i utrudniać nawiązanie kontaktu z funkcjonariuszem.

Postulat ten mógłby być zrealizowany przez każdorazowe korzystanie przez kierowników jednostek organizacyjnych z wyjątku z § 2 Zarządzenia. Niemniej taka praktyka uzależniona jest od indywidualnego uznania kierownika i jego rozumienia przesłanki „uzasadnionych potrzeb służby". To zaś prowadziłoby do zróżnicowania sytuacji nieletnich w policyjnych izbach dziecka.

Brak wyraźnej i jednolitej regulacji może ponadto negatywnie wpływać na ocenę tego rozwiązania przez funkcjonariuszy. Mogą oni bowiem z niechęcią podchodzić do wykorzystywania wyjątku, który co do zasady winien być stosowany jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych, a nie w celu wykształcenia praktyki, nawet godnej pochwały.

Wydaje się więc, że pożądane byłoby uregulowanie tej kwestii samoistnie w Zarządzeniu poprzez dodanie w § 1 punktu 3, że obowiązku noszenia munduru w czasie wykonywania czynności służbowych nie mają policjanci pełniący funkcję wychowawców w policyjnej izbie dziecka. Taka zmiana nie tylko pozwoliłaby na ujednolicenie praktyki we wszystkich placówkach, ale doprowadziłaby też do odstąpienia od wykorzystywania wyjątku określonego w § 2 Zarządzenia, mogącego budzić wątpliwości funkcjonariuszy i ich przełożonych.

ZRPO Wojciech Brzozowski prosi KGP o stanowisko, rozważenie podjęcia działań zmierzających do zmiany Zarządzenia oraz poinformowanie o ewentualnie podjętych krokach.

KMP.573.19.2023