Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Funkcjonariusze-wychowawcy w policyjnych izbach dziecka powinni pełnić służbę nie w mundurach, ale w odzieży cywilnej 
• Może to zmniejszać napięcie emocjonalne u nieletnich i redukować ich potencjalne zachowania agresywne 
• Do tego, aby w miejscach zatrzymań nieletnich personel nie nosił mundurów, zachęca Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom (CPT). Chodzi o uniknięcie skojarzeń z jednostkami penitencjarnymi
• AKTUALIZACJA:  Podejmowanie inicjatywy legislacyjnej w celu zmiany przepisów w zakresie umundurowania funkcjonariuszy pełniących służbę w policyjnych izbach dziecka nie znajduje uzasadnienia - odpowiada KGP. Bez wątpienia mundur policyjny kojarzony jest przez ogół społeczeństwa z osobami udzielającymi pomocy.
• AKTUALIZACJA2: RPO Marcin Wiącek napisał w tej sprawie do rzecznik praw dziecka Moniki Horny-Cieślak
• AKTUALIZACJA3: Problematyka ta jest niezwykle ważna i wymaga podjęcia działań mających na celu zapobieżenie wtórnej traumatyzacji - odpowiada RPD. Zapowiada rozmowy z ekspertami z zakresu psychologii i przeciwdziałania przemocy, a także z samymi osobami młodymi, aby wypracować jak najlepsze rozwiązania na rzecz dzieci.

Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski pisze w tej sprawie do komendanta głównego policji gen. insp. Jarosława Szymczyka. 

Podczas prewencyjnych wizytacji policyjnych izb dziecka pracownicy Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur zwrócili uwagę na ubiór funkcjonariuszy, którzy pełnią tam służbę. Podczas wizyt w 2018 r. w PID w Bydgoszczy wskazali jako dobrą praktykę tej placówki odstąpienie od noszenia mundurów przez funkcjonariuszy- wychowawców. Niestety, podczas ponownej wizytacji 3 lipca 2023 r., zauważyli, że funkcjonariusze porzucili tę godną pochwały praktykę. 

W raporcie powizytacyjnym zalecono powrót do stroju cywilnego. W odpowiedzi Pierwszy Zastępca Komendanta Wojewódzkiego Policji w Bydgoszczy wskazał, że realizacja tego zalecenia wymaga zmiany przepisów. Funkcjonariusze pełniący służbę w PID zobligowani są bowiem do noszenia munduru, co wynika bezpośrednio z art. 60 ustawy o Policji, jak również, a contrario, z Zarządzenia nr 5 Komendanta Głównego Policji z 11 stycznia 2019 r. w sprawie określenia przypadków, w których policjant w czasie wykonywania obowiązków służbowych nie ma obowiązku noszenia munduru.

Należy się zgodzić, że obowiązkiem policjanta jest noszenie umundurowania i wyposażenia określonych przepisami prawa. Osoba pełniąca służbę w mundurze budzi skojarzenia z profesjonalizmem i rzetelnością, co ułatwia budowanie zaufania społeczeństwa do formacji. Jak słusznie pisano w odpowiedzi na raport, odstąpienie od tej zasady jest możliwe tylko w ściśle określonych przypadkach, m.in. w odniesieniu do policjantów służby kryminalnej, śledczej, spraw wewnętrznych, zwalczania cyberprzestępczości, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych i komórek wywiadowczych służby prewencyjnej. 

Niemniej należy jednocześnie zauważyć, że policjant może być zwolniony z tego obowiązku także wtedy, gdy jest to "uzasadnione potrzebami służby lub stanem zdrowia" (§ 2 Zarządzenia). Oznacza to, że poza szczegółowo wymienionymi przypadkami mogą istnieć inne sytuacje, w których policjant może pełnić służbę bez munduru. Decyzję o tym podejmują kierownicy jednostek organizacyjnych Policji oraz inne podmioty wymienione w § 1 ust. 1 Zarządzenia.

Odstąpienie od noszenia munduru w policyjnej izbie dziecka przez funkcjonariuszy pełniących funkcję wychowawców może przynieść pozytywne efekty w postaci zmniejszenia poziomu napięcia emocjonalnego u nieletnich oraz redukcji ich potencjalnych zachowań agresywnych.

Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom (CPT) zachęca, by w miejscach zatrzymań nieletnich personel nie nosił mundurów, aby uniknąć skojarzeń z jednostkami penitencjarnymi. Policyjne izby dziecka spełniają funkcje opiekuńczo-wychowawczą, selekcyjną, diagnostyczną i profilaktyczną. Te zaś mogą być trudne do zrealizowania, gdy wychowawcy pełnią służbę w mundurze. Widok munduru może powodować u nieletnich niepotrzebny niepokój i utrudniać nawiązanie kontaktu z funkcjonariuszem.

Postulat ten mógłby być zrealizowany przez każdorazowe korzystanie przez kierowników jednostek organizacyjnych z wyjątku z § 2 Zarządzenia. Niemniej taka praktyka uzależniona jest od indywidualnego uznania kierownika i jego rozumienia przesłanki „uzasadnionych potrzeb służby". To zaś prowadziłoby do zróżnicowania sytuacji nieletnich w policyjnych izbach dziecka.

Brak wyraźnej i jednolitej regulacji może ponadto negatywnie wpływać na ocenę tego rozwiązania przez funkcjonariuszy. Mogą oni bowiem z niechęcią podchodzić do wykorzystywania wyjątku, który co do zasady winien być stosowany jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych, a nie w celu wykształcenia praktyki, nawet godnej pochwały.

Wydaje się więc, że pożądane byłoby uregulowanie tej kwestii samoistnie w Zarządzeniu poprzez dodanie w § 1 punktu 3, że obowiązku noszenia munduru w czasie wykonywania czynności służbowych nie mają policjanci pełniący funkcję wychowawców w policyjnej izbie dziecka. Taka zmiana nie tylko pozwoliłaby na ujednolicenie praktyki we wszystkich placówkach, ale doprowadziłaby też do odstąpienia od wykorzystywania wyjątku określonego w § 2 Zarządzenia, mogącego budzić wątpliwości funkcjonariuszy i ich przełożonych.

ZRPO Wojciech Brzozowski prosi KGP o stanowisko, rozważenie podjęcia działań zmierzających do zmiany Zarządzenia oraz poinformowanie o ewentualnie podjętych krokach.

Odpowiedź nadinsp. Romana Kustera, zastępcy komendanta głównego policji

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 171 ze zm.) Policja utworzona została jako umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jak zauważono w treści przywołanego powyżej wystąpienia, w art. 60 ust. 1 ustawy wskazano, iż „policjant w czasie służby jest obowiązany do noszenia przepisowego munduru i wyposażenia”. Od tej zasady istnieją odstępstwa, które zostały uregulowane w Zarządzeniu nr 5 Komendanta Głównego Policji z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie określenia przypadków, w których policjant w czasie wykonywania obowiązków służbowych nie ma obowiązku noszenia munduru, (Dz.U. KGP z 2019 r. poz. 13). W myśl postanowień cyt. zarządzenia obowiązku noszenia munduru w czasie pełnienia służby nie mają policjanci: służby kryminalnej, śledczej, spraw wewnętrznych, zwalczania cyberprzestępczości, Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych i komórek wywiadowczych służby prewencyjnej oraz prezentujący próbne egzemplarze umundurowania. Ponadto, uregulowania zarządzenia przewidują możliwość zwolnienia innych policjantów z obowiązku noszenia munduru, jeżeli jest to uzasadnione potrzebami służby lub stanem zdrowia policjantów.

Odnosząc się do kwestii pełnienia służby w PID przez umundurowanych funkcjonariuszy, zauważyć należy, że są to miejsca prawnej izolacji, przeznaczone dla nieletnich, którzy weszli w konflikt z prawem lub samowolnie przebywali poza młodzieżowym ośrodkiem wychowawczym, okręgowym ośrodkiem wychowawczym, zakładem poprawczym albo schroniskiem dla nieletnich, a także na czas uzasadnionej przerwy w konwoju albo w doprowadzeniu lub na polecenie sądu rodzinnego na czas niezbędny do wykonania określonych czynności procesowych. Uwzględniając charakter PID oraz przesłanki, które determinują konieczność umieszczania w nich nieletnich, uzasadnionym wydaje się aby mieli oni świadomość, że znaleźli się tam w konsekwencji naruszenia norm prawnych czy też aspołecznego zachowania.

Podobne postrzeganie przedmiotowej kwestii ma również odzwierciedlenie w treści ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz.U. z 2022 r. poz. 1700), w której zostały uregulowane podstawy umieszczania nieletnich w PID. W preambule ustawy wskazano, iż została ona ustanowiona, aby wzmacniać u nieletnich świadomość odpowiedzialności za własne czyny, przeciwdziałać ich demoralizacji i dopuszczaniu się przez nich czynów karalnych oraz stwarzać warunki powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem lub z zasadami współżycia społecznego. To wzmocnienie odpowiedzialności za własne czyny, dotyczy też ich świadomości co do miejsca, do którego mogą trafić, gdy nie będą się stosowali do norm społecznych.

Jak zauważono w treści przywołanego wystąpienia, osoba pełniąca służbę w mundurze budzi skojarzenia z profesjonalizmem i rzetelnością, co uławia budowanie zaufania społecznego do formacji policyjnej. Bez wątpienia mundur policyjny kojarzony jest przez ogół społeczeństwa z osobami udzielającymi pomocy. Również w działaniach profilaktycznych (spotkaniach, festynach, itd.) z dziećmi w wieku przedszkolnym i szkolnym udział biorą umundurowani funkcjonariusze i nie powoduje to niepokoju u małoletnich. Tym samym trudno jest podzielić pogląd, że umundurowany funkcjonariusz w PID będzie wywoływał negatywne stany emocjonalne u nieletnich.

Konkludując pragnę zapewnić, że Policja dokłada wszelkich starań, aby pobyt nieletnich w PID był w jak największym stopniu komfortowy przy jednoczesnym maksymalnym zachowaniu zasad bezpieczeństwa. Niemniej jednak, w mojej ocenie, podejmowanie inicjatywy legislacyjnej w celu zmiany przepisów w zakresie umundurowania funkcjonariuszy pełniących służbę w PID, nie znajduje uzasadnienia.

Pismo RPO do RPD

28 listopada 2023 r. zastępca RPO Wojciech Brzozowski skierował wystąpienie generalne do Komendanta Głównego Policji ws. niejednolitej praktyki w policyjnych izbach dziecka co do ubioru funkcjonariuszy pełniących tam służbę. Podkreślił, że odstąpienie od noszenia munduru w miejscach zatrzymania nieletnich może wpłynąć na zmniejszenie napięcia u zatrzymanych, jak również może redukować ich potencjalne zachowania agresywne.

ZRPO zwrócił się zatem o rozważenie zmiany Zarządzenia nr 5 KGP z 11 stycznia 2019 r. w sprawie określenia przypadków, w których policjant w czasie wykonywania obowiązków służbowych nie ma obowiązku noszenia munduru. Chodziłoby o dodanie w § 1 punktu 3 - stanowiącego, że obowiązku noszenia munduru w czasie wykonywania czynności służbowych nie mają policjanci pełniący funkcję wychowawców w policyjnej izbie dziecka.

W odpowiedzi zastępca Komendanta Głównego Policji nadinsp. Roman Kuster negatywnie odniósł się do proponowanej zmiany. Argumentował, że nieletni w policyjnej izbie dziecka winni mieć świadomość, iż znaleźli się w tym miejscu z uwagi na naruszenie norm prawnych, a widok umundurowanego policjanta wzmacnia to poczucie.

- W związku z powyższym, działając na podstawie art. 1 ust. 2a ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, uprzejmie proszę o rozważenie przez Panią Rzecznik wsparcia stanowiska zajętego przeze mnie w tej sprawie - pisze Marcin Wiącek.

Odpowiedź Moniki Horny-Cieślak, rzeczniczki praw dziecka  

Odpowiadając na Pana pismo z dnia 28.12.2023 r. sygn. KMP.573.19.2023.OR pragnę podziękować za zwrócenie uwagi na sprawę stosowania niejednolitej praktyki w policyjnych izbach dziecka.

Wskazana problematyka jest niezwykle ważna i wymaga podjęcia działań mających na celu zapobieżenie wtórnej traumatyzacji. Uprzejmie informuję, że będę w tym temacie rozmawiała z ekspertami z zakresu psychologii i przeciwdziałania przemocy a także z samymi osobami młodymi, aby wypracować jak najlepsze rozwiązania na rzecz dzieci.

Również liczę na współprace z Panem Rzecznikiem w tym obszarze.

KMP.573.19.2023