Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Naczelny Sąd Administracyjny utrzymał wyroki sądów wojewódzkich w sprawach skarg Rzecznika Praw Obywatelskich na "uchwały anty-LGBT" Rady Gminy Lipinki (sygn. akt III OSK 1527/22) i Rady Powiatu Tarnowskiego (sygn. akt III OSK 2078/22)
• 11 października 2023 r. NSA w obu sprawach oddalił skargi kasacyjne złożone od wyroków WSA w Krakowie, uwzględniających skargi RPO
• AKTUALIZACJA: 12 października 2023 NSA oddalił kolejne skargi kasacyjne ws. takich uchwał gminy Niebylec (sygn. akt III OSK 2177/22), sejmiku woj. lubelskiego (sygn. akt III OSK 1932/22) i powiatu ryckiego (sygn. akt III OSK 2204/22)
• AKTUALIZACJA2: NSA podzielił zasadnicze motywy dotychczasowego orzecznictwa NSA wobec takich uchwał. Potwierdził np., że uchwała Rady Powiatu Ryckiego stanowiła niedopuszczalną w demokratycznym państwie prawnym ingerencję w prawa i wolności jednostek.
• Wykluczała bowiem ze wspólnoty samorządowej osoby LGBT, naruszając godność jednostek, ich prawo do życia prywatnego i wolność wypowiedzi ze względu na orientację seksualną i tożsamość płciową. Została podjęta bez podstawy prawnej, wykraczając poza zakres zadań powiatu oraz właściwości rady powiatu (całość w załączniku na dole strony). 

W sprawie uchwały gminy Lipinki przedstawiciel Fundacji Instytut na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris wniósł o skierowanie przez NSA do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego: Czy art. 18 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym jest zgodny z art. 54 ust. 1, art. 15 ust. 1, art. 16 oraz art. 169 ust. 1 Konstytucji RP w zakresie, w jakim dotyczy swobody wypowiedzi gminy z punktu widzenia społecznego, rodzinnego i edukacyjnego, czyli istotnych spraw lokalnych, w sytuacji gdy uchwała stanowi deklarację czy zajęcie stanowiska w tego typu istotnych kwestiach.  Wniosek został oddalony.

Motywy ustne rozstrzygnięć generalnie są tożsame z rozstrzygnięciami NSA w podobnych sprawach z czerwca 2022 r

Najważniejsze tezy w stanowiskach ustnych NSA:

W sprawie III OSK 1527/22:

• Nie można z art. 18 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym wyinterpretować samoistnej kompetencji rady gminy do podejmowania tego typu uchwał, jak zaskarżona uchwała.
• Uchwała ma charakter dyskryminujący i zawiera treść normatywną, podlegają ocenie pod kątem legalności. 
  Z treści uchwały można wyinterpretować normę dyskryminującą, światopoglądową, odnoszącą się do osób LGBT. 
• Należało przyjąć, że uchwała stanowi wypowiedź normatywną j.s.t. na przyszłość skierowaną do kierowników jednostek organizacyjnych j.s.t. 
• Wypowiedź zawarta w uchwale jest sprzeczna z zasadą legalizmu.
• Nie ma przepisów ustawowych przyznających radzie gminy kompetencję do formułowania wypowiedzi w kwestiach ideologicznych („Nie jest rzeczą j.s.t. wypowiadanie się w takich kwestiach.”).

W sprawie III OSK 2078/22:

• Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie powiatowym – powiat wykonuje określone ustawami zadania o charakterze ponadgminnym: nie ma kompetencji określonych w sposób generalny; nie może wskazywać co może dziać się w placówkach oświatowych na terenie całego powiatu – uchwała rady powiatu tarnowskiego została podjęta z naruszeniem tej regulacji. 
• Samorząd powiatowy ma wykonywać zadania określone ustawami, a nie te zadania tworzyć.
  Uchwała ma charakter władczy – stanowi dyspozycje skierowane do kierowników jednostek organizacyjnych (szkół, placówek oświatowych) na terenie całego powiatu. 
• Imperatywne sformułowania zawarte w uchwale są sprzeczne z przepisami określającymi kompetencje i zadania dyrektorów szkół i rady rodziców wskazane w ustawie – Prawo oświatowe.
• Sprzeczność uchwały z art. 48 Konstytucji RP – powiat nie był uprawniony, aby w sposób generalny określać zasady wstępu do szkół, wykluczył z możliwości wstępu do szkół osoby, które mogły pomóc w procesie wychowawczym (przynajmniej niektórym rodzicom).
• Uchwała naruszyła również art. 25 ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi m.in. że władze publiczne zachowują bezstronność w sprawach światopoglądowych.

Argumentacja NSA przedstawiona w motywach ustnych w trzech sprawach z 12 października 2023 r. była tożsama z poprzednimi uzasadnieniami. Tego dnia NSA skupił się szczególnie na kwestii braku wolności słowa po stronie jednostek samorządu terytorialnego oraz władczym i normatywnym charakterze uchwał.

XI.505.32.2019, XI.505.1.2020, XI.505.2.2020, XI.505.4.2020, XI.505.33.2019