Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 30 czerwca 2023 r. Sąd Rejonowy w Ostródzie skazał 15 policjantów, w tym 6 na kary bezwzględnego pozbawienia wolności, w głośnej sprawie stosowania tortur przez funkcjonariuszy Policji. Wyrok nie jest prawomocny
• Ta  sprawa, tak jak i inne dotyczące stosowania tortur przez funkcjonariuszy Policji, to dowód na to, że w Polsce wciąż mamy do czynienia z tą najbardziej rażącą formą naruszania praw człowieka – zauważa KMPT w oświadczeniu
• Z satysfakcją należy przyjąć informację, że polski sąd po raz pierwszy zasądził wymiar kary odpowiadający rekomendacjom Komitetu ONZ Przeciwko Torturom (CAT) - 6 lat i 6 miesięcy bezwzględnego pozbawienia wolności
• KMPT zwraca jednak uwagę, że demokratyczne państwo prawa powinno gwarantować ukaranie sprawców tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania za takie właśnie czyny, a nie za wymuszanie zeznań, znęcanie się nad osobą prawnie pozbawioną wolności czy za przekraczanie uprawnień
• Dopóki tortury nie doczekają się penalizacji w kodeksie karnym jako odrębne przestępstwo zagrożone odpowiednio wysoką karą pozbawienia wolności, dopóty nie możemy mówić o prewencji generalnej prawa karnego w tym obszarze – przypomina KMPT w oświadczeniu

Według ustaleń śledczych funkcjonariusze z Komendy Miejskiej Policji w Olsztynie (woj. warmińsko-mazurskie) prowadzili brutalne przesłuchania zatrzymanych w okresie od marca 2014 r. do kwietnia 2015 r. W trakcie przesłuchań mieli oni dopuszczać się kopania, bicia pięściami i pałką, a także rażenia podejrzanych paralizatorem. Siedemnastu funkcjonariuszy olsztyńskiej policji zostało oskarżonych o stosowanie tortur i gróźb wobec zatrzymanych. Na ławie oskarżonych zasiedli także ich przełożeni, w tym były naczelnik Wydziału do Walki z Przestępczością Przeciwko Życiu i Zdrowiu. Na uwagę zasługuje także fakt nazywania przez samych funkcjonariuszy z Olsztyna praktyk stosowanych wobec zatrzymanych „robieniem małego Guantanamo”.

Po ponad 8-letnim postępowaniu, w dniu 30 czerwca 2023 r., Sąd Rejonowy w Ostródzie skazał łącznie 15 policjantów, w tym 6 na kary bezwzględnego pozbawienia wolności, wymierzając im kary od 8 miesięcy do 6 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na kary z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, sąd skazał 8 funkcjonariuszy. Sąd wymierzył im kary od 10 miesięcy z warunkowym zawieszeniem na 3 lata do 2 lat i 6 miesięcy z warunkowym zawieszeniem ich wykonania na 3 lat. Sąd zdecydował także o zastosowaniu środków karnych w postaci grzywien oraz o wypłacie przez oskarżonych zadośćuczynienia wobec pokrzywdzonych. Wobec jednego z policjantów umorzono postępowanie, a kolejnego z funkcjonariuszy sąd uniewinnił. Wyrok nie jest prawomocny.

Oświadczenie Krajowego Mechanizmu Tortur

Sprawa 17 funkcjonariuszy z Olsztyna pozostaje bez precedensu jeśli chodzi o liczbę sprawców. Niestety, ta sprawa tak jak i inne dotyczące stosowania tortur przez funkcjonariuszy Policji, stanowi dobitny dowód na to, że w Polsce wciąż mamy do czynienia z tą najbardziej rażącą formą naruszania praw człowieka.

Tortury są niedopuszczalne i nie mogą mieć miejsca w demokratycznym państwie prawa, w którym prawa człowieka i obywatela podlegają należytej ochronie. Na problem złego traktowania zatrzymanych, Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur od początku swej działalności patrzy systemowo. Niezbędny jest jednoznaczny i silny przekaz władz państwowych, w tym również Policji, że stosowanie tortur i innych form złego traktowania przez funkcjonariuszy państwowych jest niedopuszczalne i będzie podlegało surowej karze, zarówno w przypadku ich sprawców, jak i osób, które miały obowiązek zareagować na takie okrucieństwa, a tego nie uczyniły.

Budowanie odpowiedniej kultury policyjnej, która przeciwstawia się przemocy wobec zatrzymanych, jest niezwykle ważnym zadaniem. Brutalność Policji rzutuje bowiem na wizerunek i zaufanie członków naszego społeczeństwa do całej formacji. Dlatego tak ważna w ocenie KMPT, jest odpowiednia rekrutacja do służby i system szkoleń funkcjonariuszy, ukierunkowany na ochronę praw człowieka i zapobieganie torturom.

Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur działający od 2008 roku, apeluje od początku swojego istnienia do władz krajowych o podjęcie skutecznych działań zapobiegających stosowaniu przemocy przez Policję. Jest to nasze wspólne zobowiązanie, wynikające z doświadczeń historycznych oraz standardów międzynarodowych.

Krajowy Mechanizm podkreśla także od wielu lat konieczność budowania profesjonalizmu funkcjonariuszy Policji poprzez szkolenia, zwłaszcza te dotyczące poszanowania godności osób zatrzymanych i zgodnego z międzynarodowymi standardami stosowania środków przymusu bezpośredniego. Niewątpliwie największa odpowiedzialność w tym zakresie spoczywa na wszystkich funkcjonariuszach Policji pełniących funkcje kierownicze. To ich rolą jest prezentowanie stanowczego potępiania wszelkich przejawów złego traktowania obywateli przez podległych im funkcjonariuszy.

W opinii KMPT wszelkie sygnały dotyczące nadużywania siły, znęcania się nad zatrzymanymi, torturowania ich, by przyznali się do winy, czy zachowywali w określony sposób, powinny być każdorazowo kompleksowo i bezzwłocznie wyjaśniane, a sprawcy takich zachowań - odpowiednio karani. Rzetelne prowadzenie postępowań, zarówno na etapie prokuratorskim, jak i sądowym, jest w tym kontekście kluczowe.

Warto podkreślić, że w 2019 r. Europejski Komitet Zapobiegania Torturom (CPT) przeprowadził swoją pierwszą wizytę ad hoc w Polsce poświęconą traktowaniu osób zatrzymanych przez Policję. Komitet wskazał wówczas na absolutny brak postępów w zakresie wdrażania podstawowych gwarancji chroniących przed niewłaściwym traktowaniem. CPT podkreślił, iż funkcjonariusze Policji muszą zostać przeszkoleni w zakresie zapobiegania i minimalizowania użycia przemocy w kontekście zatrzymania. Eksperci zwrócili również uwagę, że w przypadkach, gdy zastosowanie siły jest niezbędne, policjanci powinni stosować techniki profesjonalne, ograniczające w jak najszerszym stopniu ryzyko wyrządzenia szkody obywatelom.

Wydarzenia z Olsztyna powinny stać się impulsem dla samej Policji, by rozpocząć skuteczną walkę ze źle pojmowaną solidarnością zawodową prowadzącą do zmowy milczenia, a w skrajnych przypadkach do unikania odpowiedzialności przez sprawców złego traktowania. Funkcjonariusze muszą mieć świadomość, że podstawą skuteczności policji w demokratycznym państwie prawa jest szacunek jaką darzą ją obywatele. To zdecydowanie nie jest to samo, co strach przed brutalnym i nieprzewidywalnym zachowaniem Policjanta.

Tortury, nieludzkie i poniżające traktowanie stanowią najbardziej skrajny przykład łamania praw człowieka, wyrażają pogardę dla jego godności i degradują społeczeństwo, które na nie przyzwala. Muszą o tym pamiętać przedstawiciele zawodów zaufania publicznego, którzy jako pierwsi powinni stać na straży przestrzegania zakazu tortur.

KMPT z satysfakcją przyjął informację o wymiarze kary dla sprawców. W ślad za wytycznymi Komitetu ONZ Przeciwko Torturom (CAT), polska judykatura po raz pierwszy zasądziła wymiar kary odpowiadający rekomendacjom tej instytucji – kara 6 lat i 6 miesięcy bezwzględnego pozbawienia wolności.

Należy jednak podkreślić z całą stanowczością, że demokratyczne państwo prawa powinno gwarantować ukaranie sprawców tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania za takie właśnie czyny, a nie za wymuszanie zeznań, znęcanie się nad osobą prawnie pozbawioną wolności czy za przekraczanie uprawnień.

Dopóki tortury nie doczekają się penalizacji w kodeksie karnym jako odrębne przestępstwo zagrożone odpowiednio wysoką karą pozbawienia wolności, dopóty nie możemy mówić o prewencji generalnej prawa karnego w tym obszarze. Ryzyko występowania tortur będzie zatem wciąż wysokie.