Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 30 czerwca 2023 r. Sąd Rejonowy w Ostródzie nieprawomocnie skazał 15 policjantów, w tym 6 na kary bezwzględnego pozbawienia wolności, w głośnej sprawie stosowania tortur przez funkcjonariuszy Policji.
• Ta sprawa tak jak i inne dotyczące stosowania tortur przez funkcjonariuszy Policji to dowód na to, że w Polsce wciąż mamy do czynienia z tą najbardziej rażącą formą naruszania praw człowieka – zauważa KMPT w oświadczeniu
• Polski sąd po raz pierwszy zasądził wymiar kary odpowiadający rekomendacjom Komitetu ONZ Przeciwko Torturom (CAT) - 6 lat i 6 miesięcy bezwzględnego pozbawienia wolności
• KMPT zwraca jednak uwagę, że demokratyczne państwo prawa powinno gwarantować ukaranie sprawców tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania za takie właśnie czyny, a nie za wymuszanie zeznań, znęcanie się nad osobą prawnie pozbawioną wolności czy za przekraczanie uprawnień
• Dopóki tortury nie doczekają się penalizacji w kodeksie karnym jako odrębne przestępstwo zagrożone odpowiednio wysoką karą pozbawienia wolności, dopóty nie możemy mówić o prewencji generalnej prawa karnego w tym obszarze – przypomina KMPT w oświadczeniu

Według ustaleń śledczych funkcjonariusze z Komendy Miejskiej Policji w Olsztynie (woj. warmińsko-mazurskie) prowadzili brutalne przesłuchania zatrzymanych w okresie od marca 2014 r. do kwietnia 2015 r. W trakcie przesłuchań mieli oni dopuszczać się kopania, bicia pięściami i pałką, a także rażenia podejrzanych paralizatorem. Siedemnastu funkcjonariuszy olsztyńskiej policji zostało oskarżonych o stosowanie tortur i gróźb wobec zatrzymanych. Na ławie oskarżonych zasiedli także ich przełożeni, w tym były naczelnik Wydziału do Walki z Przestępczością Przeciwko Życiu i Zdrowiu. Na uwagę zasługuje także fakt nazywania przez samych funkcjonariuszy z Olsztyna praktyk stosowanych wobec zatrzymanych „robieniem małego Guantanamo”.

Po ponad 8-letnim postępowaniu, w dniu 30 czerwca 2023 r., Sąd Rejonowy w Ostródzie skazał łącznie 15 policjantów, w tym 6 na kary bezwzględnego pozbawienia wolności, wymierzając im kary od 8 miesięcy do 6 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na kary z warunkowym zawieszeniem ich wykonania sąd skazał 8 funkcjonariuszy. Sąd wymierzył im kary od 10 miesięcy z warunkowym zawieszeniem na 3 lata do 2 lat i 6 miesięcy z warunkowym zawieszeniem ich wykonania na 3 lat. Sąd zdecydował także o zastosowaniu środków karnych w postaci grzywien oraz o wypłacie przez oskarżonych zadośćuczynienia wobec pokrzywdzonych. Wobec jednego z policjantów umorzono postępowanie, a kolejnego z funkcjonariuszy sąd uniewinnił.

Wyrok nie jest prawomocny.

Oświadczenie Krajowego Mechanizmu Tortur

Sprawa 17 funkcjonariuszy z Olsztyna pozostaje bez precedensu jeśli chodzi o liczbę sprawców. Sprawa ta świadczy o tym, że w Polsce wciąż mamy do czynienia z najbardziej rażącą formą naruszania praw człowieka, jaką są tortury.

Tortury są niedopuszczalne i nie mogą mieć miejsca w demokratycznym państwie prawa. Niezbędny jest jednoznaczny i silny przekaz władz państwowych, w tym również Policji, że stosowanie tortur i innych form złego traktowania przez funkcjonariuszy państwowych jest niedopuszczalne i będzie podlegało surowej karze, zarówno w przypadku ich sprawców, jak i osób, które miały obowiązek zareagować na takie okrucieństwa, a tego nie uczyniły.

Budowanie odpowiedniej kultury policyjnej, która przeciwstawia się przemocy wobec zatrzymanych, jest niezwykle ważnym zadaniem. Przypadki brutalności Policji rzutują bowiem na wizerunek i zaufanie członków naszego społeczeństwa do całej formacji. Dlatego tak ważna jest odpowiednia rekrutacja do służby i system szkoleń funkcjonariuszy, ukierunkowany na ochronę praw człowieka i zapobieganie torturom.

Władze krajowe powinny podjąć skuteczne działania zapobiegające stosowaniu przemocy przez Policję. Jest to nasze wspólne zobowiązanie, wynikające z doświadczeń historycznych oraz standardów międzynarodowych.

Konieczne jest budowanie profesjonalizmu funkcjonariuszy Policji poprzez szkolenia, zwłaszcza te dotyczące poszanowania godności osób zatrzymanych i zgodnego z międzynarodowymi standardami stosowania środków przymusu bezpośredniego. Największa odpowiedzialność w tym zakresie spoczywa na wszystkich funkcjonariuszach Policji pełniących funkcje kierownicze. To ich rolą jest prezentowanie stanowczego potępiania wszelkich przejawów złego traktowania obywateli przez podległych im funkcjonariuszy.

Wszelkie sygnały dotyczące nadużywania siły, znęcania się nad zatrzymanymi, torturowania ich, by przyznali się do winy, czy zachowywali w określony sposób, powinny być każdorazowo kompleksowo i bezzwłocznie wyjaśniane, a sprawcy takich zachowań - odpowiednio karani. Rzetelne prowadzenie postępowań, zarówno na etapie prokuratorskim, jak i sądowym, jest w tym kontekście kluczowe.

W 2019 r. Europejski Komitet Zapobiegania Torturom (CPT) przeprowadził swoją pierwszą wizytę ad hoc w Polsce poświęconą traktowaniu osób zatrzymanych przez Policję. Komitet wskazał wówczas na brak postępów w zakresie wdrażania podstawowych gwarancji chroniących przed niewłaściwym traktowaniem. CPT podkreślił, iż funkcjonariusze Policji muszą zostać przeszkoleni w zakresie zapobiegania i minimalizowania użycia przemocy w kontekście zatrzymania. Eksperci zwrócili również uwagę, że w przypadkach, gdy zastosowanie siły jest niezbędne, policjanci powinni stosować techniki profesjonalne, ograniczające w jak najszerszym stopniu ryzyko wyrządzenia szkody obywatelom.

Wydarzenia z Olsztyna powinny stać się impulsem dla samej Policji, by rozpocząć skuteczną walkę ze źle pojmowaną solidarnością zawodową prowadzącą do zmowy milczenia, a w skrajnych przypadkach do unikania odpowiedzialności przez sprawców złego traktowania. Funkcjonariusze muszą mieć świadomość, że podstawą skuteczności policji w demokratycznym państwie prawa jest szacunek jaką darzą ją obywatele. To zdecydowanie nie jest to samo, co strach przed brutalnym i nieprzewidywalnym zachowaniem Policjanta.

Tortury, nieludzkie i poniżające traktowanie stanowią najbardziej skrajny przykład łamania praw człowieka, wyrażają pogardę dla jego godności i degradują społeczeństwo, które na nie przyzwala. Muszą o tym pamiętać przedstawiciele zawodów zaufania publicznego, którzy jako pierwsi powinni stać na straży przestrzegania zakazu tortur.

W ślad za wytycznymi Komitetu ONZ Przeciwko Torturom (CAT), polski sąd po raz pierwszy zasądził wymiar kary odpowiadający rekomendacjom tej instytucji – kara 6 lat i 6 miesięcy bezwzględnego pozbawienia wolności.

Należy jednak podkreślić, że demokratyczne państwo prawa powinno gwarantować ukaranie sprawców tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania za takie właśnie czyny, a nie za wymuszanie zeznań, znęcanie się nad osobą prawnie pozbawioną wolności czy za przekraczanie uprawnień.

Dopóki tortury nie doczekają się penalizacji w kodeksie karnym - jako odrębne przestępstwo zagrożone odpowiednio wysoką karą pozbawienia wolności - dopóty nie możemy mówić o prewencji generalnej prawa karnego w tym obszarze. Ryzyko występowania tortur będzie zatem wciąż wysokie.