Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Statuty szkolne bywają sprzeczne z prawem powszechnie obowiązującym - wynika ze skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich 
• Chodzi np. o szczegółowe określanie zasad wyglądu uczniów i uczennic czy całkowity zakaz przynoszenia telefonów do szkoły oraz ich odbieranie
• Marcin Wiącek prosi wszystkich kuratorów oświaty w Polsce o rozważenie przeprowadzenia odpowiedniej kampanii informacyjnej w szkołach

Znacząca część spraw podejmowanych przez Rzecznika w dziedzinie prawa do nauki (art. 70 Konstytucji RP) jest związana z kwestią przestrzegania prawa w szkołach oraz ochroną praw uczniowskich.

Na podstawie wniosków wpływających do RPO oraz publikacji poświęconych prawom ucznia można wyróżnić kilka obszarów, w których najczęściej dochodzi do sprzeczności prawa szkolnego z przepisami aktów prawnych wyższego rzędu:

• prawa uczniów pełnoletnich: brak możliwości samodzielnego usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach, opuszczania terenu szkoły w trakcie przerwy, zwolnienia się z lekcji; odmowa uznania oświadczenia o braku zgody na udzielanie rodzicom informacji o ocenach i zachowaniu; żądanie zgody rodziców na udział w szkolnym wydarzeniu (wycieczka, studniówka);
• prawo do prywatności i ochrony godności: szczegółowe określanie zasad wyglądu uczniów i uczennic; karanie za określone fryzury, makijaż, biżuterię, tatuaże; stosowanie innych kryteriów ze względu na płeć;
• prawo do sprawiedliwej, jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu: oczekiwanie wiedzy wychodzącej ponad podstawę programową dla uzyskania oceny celującej, warunkowanie tej oceny udziałem w konkursach, zawodach czy olimpiadach; określanie oceny rocznej wyłącznie na podstawie średniej ocen; nieklasyfikowanie ucznia wyłącznie z powodu zbyt niskiej frekwencji; wstawianie jedynek za brak pomocy szkolnych lub nieprzygotowanie do zajęć, wstawianie ocen za próbne egzaminy; ograniczanie możliwości poprawiania oceny; niejasne kryteria ocen zachowania;
• prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań: nadmierne obciążanie uczniów obowiązkami szkolnymi, np. ustalanie dużej liczby sprawdzianów w tygodniu, wymaganie wiedzy ze zbyt obszernego materiału;
• prawo własności: całkowity zakaz przynoszenia telefonów do szkoły, odbieranie urządzeń elektronicznych, zobowiązywanie rodziców/opiekunów prawnych do ich odbioru ze szkolnego depozytu.

Skarżący wskazują najczęściej na naruszanie praw osób pełnoletnich, nieprawidłowości związane z ocenianiem, nadmierne ingerowanie w życie prywatne młodzieży oraz niedopełnianie obowiązków szkoły, np. w zakresie udzielania pomocy psychologicznej i wsparcia w nauce. 

Podczas badania spraw często okazuje się, że statuty szkół zawierają przepisy niezrozumiałe, nieprecyzyjne lub nieegzekwowalne. Wydaje się, że powodem takiego stanu rzeczy może być niewystarczająca znajomość przepisów prawa oraz niska świadomość znaczenia tego rodzaju aktów prawnych, w szczególności regulacji odnoszących się do ochrony praw uczniowskich.

W tym zakresie RPO dostrzega możliwość większego zaangażowania kuratorów oświaty, którzy otrzymują sygnały o nieprawidłowościach w placówkach oświatowych. Zgodnie z art. 55 ust. 1 pkt 3 i 4 Prawa oświatowego nadzór pedagogiczny, oprócz kontroli, polega na udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

Dlatego Marcin Wiącek zwraca się do kuratorów o rozważenie przeprowadzenia kampanii informacyjnej w szkołach oraz podjęcie innych działań dla zapewnienia zgodności przepisów statutów szkolnych z prawem powszechnie obowiązującym. Deklarując gotowość współpracy w tym obszarze, RPO prosi o informacje o szczegółach podejmowanych działań.

RPO Marcin Wiącek: Statuty Szkół powinny szanować prawa uczniów

Statut szkoły to dokument, który reguluje wewnętrzne zasady funkcjonowania szkoły. Ważną jego częścią są rozdziały, w których określone są prawa i obowiązki uczniów. Zasady ich oceniania, czy karania.

Niestety w wielu przypadkach regulacje zawarte w statutach są sprzeczne z przepisami powszechnie obowiązującego prawa. Bywa, że statuty zawierają też przepisy niezrozumiałe, nieprecyzyjne lub trudne do wyegzekwowania.

Powodem tego może być niewystarczająca znajomość przepisów prawa czy niska świadomość znaczenia tych aktów prawnych. A zwłaszcza regulacji odnoszących się do ochrony praw uczniowskich.

Kwestia przestrzegania prawa w szkołach i ochrona praw uczniów są ważnymi elementami działalności Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Osoby, które zwracają się do mnie, skarżą się na naruszanie praw uczniów pełnoletnich – na przykład do samodzielnego usprawiedliwiania nieobecności.

Zwracają też uwagę na nadmierne ingerowanie w życie prywatne młodzieży. Za ograniczenie wolności uczniowie uznają między innymi zbyt szczegółowe określanie zasad wyglądu, czy karanie za określone fryzury, makijaż, biżuterię lub tatuaże.

Wpływające wnioski dotyczą też nieprawidłowości związanych z ocenianiem i niewłaściwego wypełniania przez szkoły obowiązków, na przykład w zakresie udzielania pomocy psychologicznej i wsparcia w nauce.

W statutach zdarzają się też przepisy ograniczające prawo własności, takie jak całkowity zakaz przynoszenia do szkoły telefonów lub możliwość odbierania uczniom urządzeń elektronicznych.

Statuty szkół nie mogą nadmiernie i w sposób nieproporcjonalny ograniczać praw i wolności uczniów.

Dlatego zaapelowałem do kuratorów oświaty, żeby z większym zaangażowaniem wspierali szkoły w zapewnieniu, aby ich statuty były zgodne z prawem.

Żeby prawa uczniów były właściwie chronione.

VII.7031.15.2023