Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Po niedawnym wyroku NSA dotyczącym naboru do Policji ujawnił się problem ograniczonego dostępu do służby w CBA, ABW, AW, SKW i SWW
• Postępowania kwalifikacyjne do tych formacji nie spełniają konstytucyjnych wymogów, gwarantujących jednakowy dostęp do służby publicznej
• RPO Marcin Wiącek pisze w tej sprawie do premiera i prosi o podjęcie inicjatywy ustawodawczej aby przepisy dostosować do standardów konstytucyjnych

Naczelny Sąd Administracyjny wydał 18 stycznia 2023 r. wyrok w sprawie przerwania postępowania kwalifikacyjnego kandydata do służby w Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (sygn. akt III OSK 1793/21). Wybrzmiał w nim jednoznacznie problem równego dostępu do służby publicznej.

Dotyczy on ograniczonego dostępu do służby w Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego.

Problem ten już w 2010 r. był przedmiotem wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do kandydatów do służby w Policji. Postępowanie przed TK zostało wówczas umorzone (postanowienie TK z 22.11.2011 r. sygn. akt K 10/10) z powodu skutecznej interwencji ustawodawcy. Problem nie został  jednak rozwiązany w tych służbach mundurowych.

W kontekście konstytucyjnego prawa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji) Trybunał Konstytucyjny wyprowadził zasady sprawiedliwej i transparentnej procedury, w szczególności: wymóg precyzyjnego określenia obiektywnych kryteriów naboru do służby dla poszczególnych stanowisk; wymóg, aby kryteria materialne ograniczające dostęp do służby publicznej były racjonalnie uzasadnione i zgodne z zasadami proporcjonalności i równości; wymóg stworzenia gwarancji formalnych dla prawidłowości rekrutacji; wymóg stworzenia procedury weryfikacji podejmowanych decyzji o naborze do służby.

Stosując je na gruncie sprawy naboru do służby w CBA, Naczelny Sąd Administracyjny wskazał na daleko idące niedoskonałości postępowania kwalifikacyjnego. Zwrócił uwagę, że rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z  20 lipca 2006 r. w sprawie kwestionariusza osobowego oraz szczegółowego trybu przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego wobec kandydatów do służby w CBA wymienia powody dla których można odmówić poddania kandydata postępowaniu kwalifikacyjnemu albo postępowanie takie przerwać w każdym czasie bez podania przyczyn. Są to niespełnienie przez kandydata wymogów określonych w ustawie lub rozporządzeniu oraz w uznanie kwalifikacji lub predyspozycji kandydata za niewystarczające do pełnienia służby w CBA.

Już tylko z tego powodu, że przepis wymienia dwie przyczyny, które mogą prowadzić do pozbawienia kandydata dostępu do służby publicznej, a kandydat nie może nawet dowiedzieć się, o którą przyczynę chodzi ("bez podania przyczyn"), prowadzi to do wniosku, że takie rozwiązanie nie spełnia wymogu stworzenia gwarancji formalnych dla prawidłowości rekrutacji, precyzyjnego określenia obiektywnych kryteriów naboru i weryfikacji podejmowanych decyzji o naborze do służby.

Jeśli żadna z dwóch przyczyn mogących powodować przerwanie procedury naboru - zwłaszcza ta druga, o całkiem arbitralnym charakterze, ale obydwie skutkujące odmową dostępu do służby publicznej - nie podlega ujawnieniu ("bez poddania przyczyn"), to nie można mówić o spełnieniu konstytucyjnych reguł, gwarantujących jednakowy dostęp do służby publicznej. W konsekwencji nie gwarantuje to spełnienia równości szans kandydatów w postępowaniu rekrutacyjnym.

Z analizy przepisów dotyczących rekrutacji do wymienionych na wstępie służb mundurowych wynika, że wątpliwości konstytucyjne NSA pozostają aktualne wobec kandydatów do służby w ABW, AW, SKW i SWW.

Zdaniem Rzecznika określenie zasad przerwania postępowania kwalifikacyjnego bez podania przyczyny w aktach wykonawczych do pragmatyk służbowych narusza także wyrażoną w art. 31 ust. 3 w zwiazku z art. 60 Konstytucji zasadę wyłączności ustawy.

W związku z tym Marcin Wiącek prosi premiera Mateusza Morawieckiego, aby rozważył dostosowanie obowiązujących w służbach zasad postępowania kwalifikacyjnego do standardów konstytucyjnych.

WZF.7043.160.2023