Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarżą się, że osoba, która chciałaby służyć w Straży Granicznej, nie może mieć więcej niż 35 lat
• RPO nie dostrzega racjonalnego uzasadnienia cenzusu wiekowego przy naborze do SG w porównaniu z innymi służbami mundurowymi
• Trybunał Konstytucyjny pozwala w pewnych sytuacjach na zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych. Musi to jednak być uzasadnione - inaczej zróżnicowanie nabiera charakteru dyskryminacji
• AKTUALIZACJA: KG SG zapowiada zniesienie tego kryterium wieku - odpowiedni projekt skierowano już do rozpatrzenia przez rząd

Zastępca RPO Stanisław Trociuk napisał w tej sprawie do komendanta głównego SG gen. dyw. Tomasza Pragi. Poprosił o wskazanie szczególnych motywów takiego rozwiązania, które uzasadniały odmienne traktowanie kandydatów do służby.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich zwracają się obywatele, kwestionując cenzus wiekowy wobec kandydatów do SG. Według ustawy o SG, kandydat nie może mieć więcej niż 35 lat. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, ze względu na kwalifikacje przydatne do służby, starszy kandydat może być przyjęty za zgodą Komendanta Głównego SG.

Wnioskodawcy twierdzą, że ograniczenie wiekowe jest dyskryminujące, a kwestia „szczególnie uzasadnionych przypadków” może powodować arbitralność decyzji KG SG. Nie ma bowiem kontroli jego decyzji.

Podnoszą też, że cenzus wiekowy nie występuje w ustawach o innych służbach mundurowych jak: Policja, ABW, CBA, SOP, PSP, SW, SM  czy Służba Celno-Skarbowa.

Zdaniem wnioskodawców, dochodzi zatem do naruszenia określonej w art. 32 Konstytucji zasady równości oraz zakazu dyskryminacji, a także art. 60 Konstytucji, umożliwiającego obywatelom polskim korzystającym z pełni praw publicznych dostęp do służby publicznej na jednakowych zasadach.

Rozumienie zasady równości jest już utrwalone w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i nie budzi wątpliwości (wyrok z 14 kwietnia 2003 r., K 34/02).. Różnicowanie sytuacji podmiotów podobnych jest dopuszczalne, jeżeli zostały dochowane trzy wymogi:

• wprowadzone kryteria różnicowania muszą być racjonalnie uzasadnione. Muszą one mieć związek z celem i treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma:
• waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie podmiotów podobnych, musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku różnego traktowania podmiotów podobnych;
• różnicowanie podmiotów podobnych musi znajdować podstawę w wartościach, zasadach lub normach konstytucyjnych.

Rzecznik nie dostrzega racjonalnego uzasadnienia cenzusu wiekowego przy naborze do służby w SG w porównaniu z innymi formacjami mundurowymi.

Cecha istotna, której występowanie ma przesądzić ma o spełnieniu warunku podobieństwa - dotycząca sprawności fizycznej - nie powinna być dyskryminująca w stosunku kandydatów.

TK pozwala w pewnych sytuacjach na zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych. Musi to jednak być uzasadnione - inaczej zróżnicowanie to nabiera charakteru dyskryminacji. Rzecznik nie dopatrzył się przesłanki uzasadniającej pozostawienie ograniczeń wiekowych wobec kandydatów do SG w porównaniu z kandydatami do innych służb mundurowych.

Odpowiedź KG SG

Przepis, o którym mowa na wstępie wprowadzony został ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 Nr 82 poz. 558). Zgodnie z brzmieniem nadanym w art. 31 ust. Ib - Id ww. ustawy kandydat do służby w Straży Granicznej może być przyjęty do służby, jeżeli w dniu przyjęcia nie przekroczył wieku 35 lat, przy czym przepis ten nie ma zastosowania do osób posiadających stopień policyjny. Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rządu, Służby Ochrony Państwa, Służby Celno-Skarbowej, Straży Marszałkowskiej, Państwowej Straży Pożarnej lub Służby Więziennej albo pozytywnie zweryfikowany stopień wojskowy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, ze względu na posiadanie kwalifikacji lub umiejętności przydatnych do pełnienia służby w Straży Granicznej, kandydat niespełniający warunku, o którym mowa w art. 31 ust. Ib ustawy, może być przyjęty do służby w Straży Granicznej za zgodą Komendanta Głównego Straży Granicznej.

W świetle powyższego ustawodawca nadając Komendantowi Głównemu Straży Granicznej w art. 31 ust. Id uprawnienia decyzyjne dotyczące wieku kandydata do służby w Straży Granicznej (na podstawie dokonanej oceny wniosków kierowników jednostek organizacyjnych SG) uwzględnił możliwość wystąpienia szczególnych potrzeb formacji w zakresie naboru kadrowego, podważając jednocześnie skuteczność ewentualnego zarzutu w przedmiocie nierównego traktowania ze względu na wiek.

Z przedstawionego stanu prawnego wynika bowiem, że do służby w Straży Granicznej może być przyjęty zarówno kandydat, który - co do zasady - nie przekroczył wieku 35 lat, jak też kandydat w wieku powyżej 35 lat - za zgodą Komendanta Głównego Straży Granicznej. Niemniej jednak zebrane w ostatnich latach doświadczenie w kwestii fluktuacji kadr, szczególnie w aspekcie odnoszącym się do niedoborów kadrowych, jak również fakt braku tego typu ograniczenia w przepisach, przykładowo Policji, SOP czy ABW, wskazywały na brak uzasadnienia do dalszego utrzymywania obecnie obowiązującego w tym zakresie stanu prawnego.

W kontekście powyższego należy więc zgodzić się z argumentacją przywołaną w przytoczonym na wstępie piśmie „o niedopatrzeniu się przesłanki uzasadniającej pozostawienie ograniczeń wiekowych w stosunku do kandydatów na funkcjonariuszy Straży Granicznej w porównaniu z kandydatami do innych służb mundurowych". W celu dostosowania rozwiązań prawnych do aktualnych potrzeb formacji, w Komendzie Głównej Straży Granicznej podjęto prace nad zmianami legislacyjnymi w cytowanej wcześniej ustawie, wśród których zaproponowano między innymi zniesienie tzw. „kryterium wieku".

29.07.2021 r. Biuro Prawne KGSG pismem sygn. KG-BP-II-025.91/2021/KG-BP-I1.0206.6.2021 przekazało do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji propozycje zmian do ustawy o Straży Granicznej w zakresie uchylenia z przedmiotowej ustawy regulacji odnoszących się do ograniczenia wieku do 35 lat. Jednocześnie propozycje te ponownie zostały wskazane jako niezbędne do uwzględnienia przy okazji projektu ustawy o ustanowieniu „Programu modernizacji Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Ochrony Państwa w latach 2022-2025" w piśmie BP KGSG z dnia 05.11.2021 r. sygn. KG-BP-I-0206- 297.2021/KMK.

Dodatkowo wyjaśniam, że obecnie przedmiotowa propozycja uchylenia ust.Ib-Id w art. 31 ustawy o Straży Granicznej została włączona do projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie granicy państwowej i niektórych innych ustaw, który to projekt został skierowany 12 listopada 2021 r. do rozpatrzenia przez Radę Ministrów (druk sejmowy nr 1754).

WZF.7040.6.2021