Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Komendant Stołeczny Policji uznał, że demonstracji „Przeciw faszyzmowi" z 15 sierpnia 2022 r. nie można uznać za „zgromadzenie spontaniczne", bo jej uczestnicy „nawoływali się do gromadzenia za pośrednictwem mediów społecznościowych”
• Wcześniejsze komunikowanie się uczestników zgromadzenia publicznego nie może przesądzać, że nie ma ono charakteru spontanicznego – wskazuje zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk w piśmie do nadinsp. Pawła Dzierżaka

Na wniosek obywateli RPO prowadzi postępowanie dotyczące interwencji funkcjonariuszy  wobec uczestników zgromadzenia „Przeciw faszyzmowi” w Warszawie, 15 sierpnia 2022 r. Z informacji wnioskodawców wynika, że pomimo pokojowego charakteru zgromadzenia, policjanci otoczyli jego uczestników w tzw. kotle oraz grozili użyciem gazu łzawiącego. Wielu uczestników wylegitymowano.

RPO poprosił KSP o podanie podstawy faktycznej i prawnej  interwencji, stwierdzonych naruszeń, rodzaju działań, w tym liczby osób wylegitymowanych oraz przyczyn ich wylegitymowania. Zwracał też uwagę na swe wystąpienia dotyczące prawa do organizowania zgromadzeń spontanicznych i prawa do kontrdemonstracji oraz w sprawie praktyki otaczania uczestników zgromadzeń kordonem policyjnym. 

Wyjaśnienia KSP

Komendant odpisał, że doszło wtedy do zakłócenia legalnie odbywającego się zgromadzenia, m.in. przez blokowanie jego przemarszu przez osoby z inicjatywy pn. "Przeciw Faszyzmowi"

Dodał,  że „przedmiotowe zgromadzenie nie może być określone mianem legalnego zgromadzenia publicznego. Żadna z uczestniczących w nim osób nie dopełniła obowiązku wyrażonego w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach, tj. nie zawiadomiła organu gminy o zamiarze zorganizowania zgromadzenia, pomimo iż nie istniały jakiekolwiek obiektywne przeszkody aby obowiązek ten spełnić. Ponadto podkreślić należy, że uczestnicy za pośrednictwem mediów społecznościowych nawoływali się do gromadzenia, w związku z czym, zgromadzenie to nie może się w tym wypadku powoływać na tryb zgromadzenia spontanicznego”. 
Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy "Zgromadzeniem spontanicznym jest zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej".

Dlatego KSP uznał, że dlatego „nie znajdują również zastosowania, przytoczone w wystąpieniu Pana Rzecznika zagadnienia dotyczące +realizacji konstytucyjnej wolności zgromadzeń poprzez możliwość organizowania legalnych, pokojowych kontrdemonstracji i zgromadzeń spontanicznych+”".

Kolejne pismo RPO

Wobec tej odpowiedzi oraz dodatkowymi wyjaśnieniami osoby, która zwróciła się  m do RPO, uznano, że zasadne jest skierowanie do KSP dodatkowego wystąpienia.

Zdaniem RPO wcześniejsze komunikowanie się uczestników zgromadzenia publicznego nie może przesądzać, że nie ma ono charakteru spontanicznego. Rzecznik powołał  się na postanowienie Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2021 r. (sygn. akt II KK 461/21). SN stwierdził w nim, że „należało zakwestionować wywód skarżącego, że rozpropagowanie terminu zgromadzenia w przestrzeni internetowej nadało temu zgromadzeniu charakter akcji zorganizowanej, rodzącej określone konsekwencje prawne przewidziane we wskazanej ustawie dla zgromadzeń zwykłych. Fakt rozgłoszenia tej informacji na wskazanym forum nie odbierał temu zgromadzeniu charakteru spontaniczności, gdyż wbrew twierdzeniom skarżącego nie był ustalony ośrodek decyzyjny odpowiadający za logistyczne przygotowania tego zgromadzenia, jak też nie ustalono, aby istniały deklaracje pewnego udziału określonych osób w tym zgromadzeniu. Dlatego też słusznie w orzeczeniach obu Sądów przypisano temu zgromadzeniu charakter spontaniczny”.

„Tak scharakteryzowane zgromadzenie korzystało, w zakresie brania w nim udziału przez uczestników tego zgromadzenia oraz wyrażania przez nich w czasie jego trwania opinii w istotnych społecznie kwestiach, z ochrony konstytucyjnej (art. 54 ust. 1, art. 57) i konwencyjnej (art. 10 ust. 1 i art. 11 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) i nie było nielegalne (zob. wyrok TK z 10 lipca 2008 r., P 15/08, OTK-A 2008/6/105)”. 

Z kolei w wyroku z  15 marca 2022 r. (sygn. akt II KK 90/22) Sąd Najwyższy podkreślił, że „w sytuacji pokojowego charakteru zgromadzenia spontanicznego władze publiczne powinny wykazać pewien poziom tolerancji aby wolność zgromadzeń - gwarantowana, zarówno w Konstytucji RP, jak i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, nie została pozbawiona swojego charakteru i nie zatraciła swojej istoty."

Uczestnik zgromadzenia z 15 sierpnia 2022 r. podnosi, że miało ono charakter pokojowy i brało w nim udział niewiele, ok. 40 osób. Zwraca również uwagę, że nie jest w stanie wskazać konkretnej osoby, którą można by uznać za organizatora zgromadzenia. Wskazuje ponadto, że uczestnicy zgromadzenia, wśród których była osoba z niepełnosprawnością, nie zablokowały trasy przemarszu „VII Marszu Zwycięstwa", a policja uniemożliwiła im zamanifestowanie przeciwnych poglądów wobec uczestników tego marszu.

Z pisma  KSP wynika też, że wylegitymowano 36 osób, wobec których w Komendzie Rejonowej Policji Warszawa I prowadzone są czynności wyjaśniające w sprawie wykroczeń z art. 52 § 2 pkt 1 Kodeksu wykroczeń.

RPO prosi komendanta o szczegółowe informacje  o sposobie zakończenia tych czynności. Ponownie prosi też o odniesienie się do rekomendacji i uwag RPO sformułowanych w wystąpieniach do Komendanta Głównego Policji w sprawie wolności organizowania zgromadzeń spontanicznych oraz kontrdemonstracji z 22 listopada 2021 r. oraz w sprawie praktyki otaczania uczestników gromadzeń przez kordon funkcjonariuszy  z 1 grudnia 2020 r.

VII.613.4.2022