Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Komendant Stołeczny Policji uznał, że demonstracji „Przeciw faszyzmowi" z 15 sierpnia 2022 r. nie można uznać za „zgromadzenie spontaniczne", bo jej uczestnicy „nawoływali się do gromadzenia za pośrednictwem mediów społecznościowych”
• Wcześniejsze komunikowanie się uczestników zgromadzenia publicznego nie może przesądzać, że nie ma ono charakteru spontanicznego – wskazuje zastępca rzecznika praw obywatelskich Stanisław Trociuk w piśmie do nadinsp. Pawła Dzierżaka
• AKTUALIZACJA: W działaniach uczestników inicjatywy „Przeciw Faszyzmowi” zabrakło bezsprzecznie elementu nagłości i co najważniejsze: niemożności przewidzenia wydarzenia, jakim był „VIII Marsz Zwycięstwa”, gdyż osoby te z dużym wyprzedzeniem posiadały wiedzę co do miejsca i terminu jego organizacji – replikuje KSP

Na wniosek obywateli RPO prowadzi postępowanie dotyczące interwencji funkcjonariuszy  wobec uczestników zgromadzenia „Przeciw faszyzmowi” w Warszawie, 15 sierpnia 2022 r. Z informacji wnioskodawców wynika, że pomimo pokojowego charakteru zgromadzenia, policjanci otoczyli jego uczestników w tzw. kotle oraz grozili użyciem gazu łzawiącego. Wielu uczestników wylegitymowano.

RPO poprosił KSP o podanie podstawy faktycznej i prawnej  interwencji, stwierdzonych naruszeń, rodzaju działań, w tym liczby osób wylegitymowanych oraz przyczyn ich wylegitymowania. Zwracał też uwagę na swe wystąpienia dotyczące prawa do organizowania zgromadzeń spontanicznych i prawa do kontrdemonstracji oraz w sprawie praktyki otaczania uczestników zgromadzeń kordonem policyjnym. 

Wyjaśnienia KSP

Komendant odpisał, że doszło wtedy do zakłócenia legalnie odbywającego się zgromadzenia, m.in. przez blokowanie jego przemarszu przez osoby z inicjatywy pn. "Przeciw Faszyzmowi"

Dodał,  że „przedmiotowe zgromadzenie nie może być określone mianem legalnego zgromadzenia publicznego. Żadna z uczestniczących w nim osób nie dopełniła obowiązku wyrażonego w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach, tj. nie zawiadomiła organu gminy o zamiarze zorganizowania zgromadzenia, pomimo iż nie istniały jakiekolwiek obiektywne przeszkody aby obowiązek ten spełnić. Ponadto podkreślić należy, że uczestnicy za pośrednictwem mediów społecznościowych nawoływali się do gromadzenia, w związku z czym, zgromadzenie to nie może się w tym wypadku powoływać na tryb zgromadzenia spontanicznego”. 
Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy "Zgromadzeniem spontanicznym jest zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej".

Dlatego KSP uznał, że dlatego „nie znajdują również zastosowania, przytoczone w wystąpieniu Pana Rzecznika zagadnienia dotyczące +realizacji konstytucyjnej wolności zgromadzeń poprzez możliwość organizowania legalnych, pokojowych kontrdemonstracji i zgromadzeń spontanicznych+”".

Kolejne pismo RPO

Wobec tej odpowiedzi oraz dodatkowymi wyjaśnieniami osoby, która zwróciła się  m do RPO, uznano, że zasadne jest skierowanie do KSP dodatkowego wystąpienia.

Zdaniem RPO wcześniejsze komunikowanie się uczestników zgromadzenia publicznego nie może przesądzać, że nie ma ono charakteru spontanicznego. Rzecznik powołał  się na postanowienie Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2021 r. (sygn. akt II KK 461/21). SN stwierdził w nim, że „należało zakwestionować wywód skarżącego, że rozpropagowanie terminu zgromadzenia w przestrzeni internetowej nadało temu zgromadzeniu charakter akcji zorganizowanej, rodzącej określone konsekwencje prawne przewidziane we wskazanej ustawie dla zgromadzeń zwykłych. Fakt rozgłoszenia tej informacji na wskazanym forum nie odbierał temu zgromadzeniu charakteru spontaniczności, gdyż wbrew twierdzeniom skarżącego nie był ustalony ośrodek decyzyjny odpowiadający za logistyczne przygotowania tego zgromadzenia, jak też nie ustalono, aby istniały deklaracje pewnego udziału określonych osób w tym zgromadzeniu. Dlatego też słusznie w orzeczeniach obu Sądów przypisano temu zgromadzeniu charakter spontaniczny”.

„Tak scharakteryzowane zgromadzenie korzystało, w zakresie brania w nim udziału przez uczestników tego zgromadzenia oraz wyrażania przez nich w czasie jego trwania opinii w istotnych społecznie kwestiach, z ochrony konstytucyjnej (art. 54 ust. 1, art. 57) i konwencyjnej (art. 10 ust. 1 i art. 11 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) i nie było nielegalne (zob. wyrok TK z 10 lipca 2008 r., P 15/08, OTK-A 2008/6/105)”. 

Z kolei w wyroku z  15 marca 2022 r. (sygn. akt II KK 90/22) Sąd Najwyższy podkreślił, że „w sytuacji pokojowego charakteru zgromadzenia spontanicznego władze publiczne powinny wykazać pewien poziom tolerancji aby wolność zgromadzeń - gwarantowana, zarówno w Konstytucji RP, jak i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, nie została pozbawiona swojego charakteru i nie zatraciła swojej istoty."

Uczestnik zgromadzenia z 15 sierpnia 2022 r. podnosi, że miało ono charakter pokojowy i brało w nim udział niewiele, ok. 40 osób. Zwraca również uwagę, że nie jest w stanie wskazać konkretnej osoby, którą można by uznać za organizatora zgromadzenia. Wskazuje ponadto, że uczestnicy zgromadzenia, wśród których była osoba z niepełnosprawnością, nie zablokowały trasy przemarszu „VII Marszu Zwycięstwa", a policja uniemożliwiła im zamanifestowanie przeciwnych poglądów wobec uczestników tego marszu.

Z pisma  KSP wynika też, że wylegitymowano 36 osób, wobec których w Komendzie Rejonowej Policji Warszawa I prowadzone są czynności wyjaśniające w sprawie wykroczeń z art. 52 § 2 pkt 1 Kodeksu wykroczeń.

RPO prosi komendanta o szczegółowe informacje  o sposobie zakończenia tych czynności. Ponownie prosi też o odniesienie się do rekomendacji i uwag RPO sformułowanych w wystąpieniach do Komendanta Głównego Policji w sprawie wolności organizowania zgromadzeń spontanicznych oraz kontrdemonstracji z 22 listopada 2021 r. oraz w sprawie praktyki otaczania uczestników gromadzeń przez kordon funkcjonariuszy  z 1 grudnia 2020 r.

Następna odpowiedź KSP

W odpowiedzi na wystąpienie l.dz. VII,613.4.2022.MM z dnia 3 listopada 2022 r., w sprawie interwencji funkcjonariuszy Policji w dniu 15 sierpnia 2022 r. wobec uczestników zgromadzenia „Przeciw Faszyzmowi" w Warszawie informuję, że wobec 36 osób, które swoim zachowaniem przeszkadzały w przebiegu niezakazanego zgromadzenia w dniu 15 sierpnia 2022 r. w rejonie ronda de Gaulle'a w Warszawie, w Komendzie Rejonowej Policji Warszawa I na podstawie art. 54 § 1 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia prowadzono czynności wyjaśniające dotyczące wykroczeń stypizowanych w art. 52 § 2 pkt 1 Kodeksu wykroczeń. Wobec dwóch osób skierowano wnioski o ukaranie do Sądu, w pozostałych sprawach prowadzone czynności pozostają w toku.

Odnosząc się do rekomendacji i uwag Rzecznika Praw Obywatelskich sformułowanych w wystąpieniu skierowanym do Komendanta Głównego Policji w sprawie wolności organizowania zgromadzeń spontanicznych oraz kontrdemonstracji z dnia 22 listopada 2021 r„ należy zaznaczyć, iż wychodząc naprzeciw tezom postawionym w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 września 2014 r. jsygn. akt K 44/12), ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach w art. 3 ust. 2 wprowadziła do polskiego systemu prawnego definicję zgromadzenia spontanicznego, w myśl której „Zgromadzeniem spontanicznym jest zgromadzenie, które odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej”. W działaniach uczestników inicjatywy „Przeciw Faszyzmowi” zabrakło bezsprzecznie elementu nagłości i co najważniejsze, niemożności przewidzenia wydarzenia jakim był „VIII Marsz Zwycięstwa”, gdyż osoby te z dużym wyprzedzeniem posiadały wiedzę co do miejsca i terminu jego organizacji.

Podkreślić należy, że elementem wolności zgromadzeń jest prawo do ich odbywania w sposób wolny od ingerencji ze strony grup reprezentujących poglądy przeciwne lub zbierających się w tym samym miejscu i czasie z innych przyczyn. W tym miejscu zaznaczyć należy, że uczestnicy inicjatywy „Przeciw Faszyzmowi", dążąc do wyrażenia stanowiska odmiennego niż osoby uczestniczące w „VIII Marszu Zwycięstwa”, ignorowały przepisy prawa dotyczące organizowania zgromadzeń publicznych i na ul. Nowy Świat w Warszawie próbowały zakłócić legalne zgromadzenie poprzez wznoszenie głośnych okrzyków, Następnie w rejonie ronda de Gaulle’a, grupa osób usiadła na jezdni blokując trasę przemarszu uczestników legalnego zgromadzenia. Na wysokości Al. Jerozolimskich 30 kolejna grupa osób próbowała wtargnąć na jezdnię celem uniemożliwienia przemarszu, a przy ul. Moliera uczestnicy inicjatywy „Przeciw Faszyzmowi1' ustawili się na jezdni, blokując trasę marszu legalnego zgromadzenia.

Odnosząc się do rekomendacji i uwag Rzecznika Praw Obywatelskich sformułowanych w wystąpieniu z dnia 1 grudnia 2020 r. skierowanym do Komendanta Głównego Policji w sprawie praktyk otaczania uczestników zgromadzeń przez kordon funkcjonariuszy Policji, podkreślić należy, iż w trakcie zabezpieczeń prewencyjnych policjanci wykonują podstawowe zadania służbowe określone w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 06 kwietnia 1990 r. o Policji. Podczas przedmiotowego zdarzenia funkcjonariusze podejmowali interwencje wobec osób podejrzanych o popełnienie czynów zabronionych o znamionach wykroczeń, w trakcie których, na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 1 przedmiotowej ustawy, przeprowadzili legitymowanie.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz niedopuszczenia do samowolnego oddalenia się sprawców wykroczeń a także zapewnienia bezpieczeństwa osobom postronnym, funkcjonariusze otaczali osoby kordonem. Dodać należy, iż we wszystkich przypadkach w pierwszej kolejności podjęte zostały mediacje przez funkcjonariuszy Zespołu Antykonfliktowego Komendy Stołecznej Policji oraz kierowano komunikaty i wezwania przez urządzenia nagłaśniające do zachowania zgodnego z prawem, jednak działania te nie przyniosły pożądanego efektu.

Jak wynika ze zgromadzonej dokumentacji, użycie środka przymusu bezpośredniego w postaci siły fizycznej następowało w indywidulanych przypadkach, wobec osób, które napierały na kordon Policji celem jego przerwania oraz osób stosujących bierny opór. Wymienione środki zostały użyte przez funkcjonariuszy zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej w sposób niezbędny do osiągnięcia celów jego użycia, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, a użycia zaprzestawano każdorazowo po osiągnięciu celu. Żadna z 36 osób, wobec których podejmowane były czynności, nie została zatrzymana a jedynie wylegitymowana, a po zakończonych czynnościach zwolniona.

Podkreślić należy, że działania policjantów ukierunkowane były na zapewnienie bezpieczeństwo i porządku publicznego wszystkim osobom uczestniczących w zgromadzeniach oraz osobom postronnym, a taktyka działań została dostosowana do zaistniałej sytuacji, w oparciu i w granicach obowiązującego prawa.

VII.613.4.2022